Rosjanie z wyborem: albo do woja, albo do więzienia

Wojna na Ukrainie - raport specjalny Defence24.pl

Sposób wprowadzania nowych zasad powoływania do wojska zaskoczył samych posłów w Dumie. Było to tempo iście ekspresowe i po raz pierwszy zrobiono to w dwie godziny od momentu doręczenia projektu aktu prawnego. Ostatecznie ustawa ta została przyjęta przez Dumę Państwową 11 kwietnia 2023 r., a już dzień później przez Radę Federacji. Z kolei Putin podpisał odpowiedni dekret 14 kwietnia 2023 roku.

Sytuacja musiała być rzeczywiście alarmująca, ponieważ nawet nie bawiono się w pozory demokracji i w Dumie przegłosowano ustawę praktycznie jednogłośnie (jedna osoba się wstrzymała później tłumacząc, że pomyliła przyciski). W samej Dumie była jednak jedna posłanka, która pomimo głosowania „za" skarżyła się na zbyt mały czas na zapoznanie się z projektem liczącym aż 60 stron i nie otrzymanie wyjaśnień na swoje wątpliwości („ja zadaję wam pytania dotyczące tej ustawy, a wy nie potraficie nam inteligentnie odpowiedzieć).

Jeszcze ostrzej było w Radzie Federacji, gdzie jedna z reprezentantek wskazała, że środki przyjęte w nowej ustawie „zmierzają do ograniczenia praw i są sprzeczne z innymi ustawami Federacji Rosyjskiej, jak również z rosyjską konstytucją". Informowała również, że są obywatele, którzy nie mieszkają w miejscu swojego zameldowania oraz nie posiadają Internetu („mężczyzna może nawet nie wiedzieć, że otrzymał wezwanie, ale kary będą dla niego bardzo dotkliwe").

Ale ta trudna sytuacja będzie dotyczyła o wiele większej ilości osób. Nowa ustawa uderza bowiem tak naprawdę we wszystkich tych, którzy wcześniej unikali powołania do wojska. Robiono to głównie na dwa sposoby. Najprostszy polegał na ucieczce za granicę i przeczekanie poboru z daleka od Federacji Rosyjskiej. Drugi był trudniejszy choć tańszy. Okazało się bowiem, że chcąc uniknąć poboru wystarczyło tylko nie odebrać pisemnego powołania wysłanego przez wojsko (na piśmie za pokwitowaniem lub listem poleconym za potwierdzeniem odbioru). Robiono to: zmieniając miejsce zamieszkania, ukrywając się u dalekiej rodziny lub nawet na bezczelnego: nie otwierając drzwi gońcom z towarzyszącymi im milicjantami.

Efekt tego był taki, że osoby najbardziej przydatne dla armii (wiekiem oraz specjalnością) i wiedzące o tym, nie zostały w dużej części wcielone do wojska w czasie ogłoszonej przez Putina mobilizacji, tylko dlatego, że „nie odebrały" papierowego powołania. Taka zabawa w chowanego może być prowadzona od 18 do 30 roku życia, bo tylko w tym wieku Rosjanie mogą być powoływani do zasadniczej służby wojskowej. Później już mają spokój.

Nowa ustawa wprowadzona 14 kwietnia 2023 roku ma ten problem ostatecznie rozwiązać.

Powołanie nie tylko papierowe, ale również elektroniczne

Tłumacząc oficjalnie cel wprowadzenia nowej ustawy wskazywano przede wszystkim, że ma ona „zwiększyć skuteczności działań związanych z rejestracją wojskową i poborem obywateli do służby wojskowej". Kreml chce to zrobić poprzez odejście od obowiązku osobistego uczestniczenia przez obywateli w działaniach związanych z rejestracją wojskową. „Rejestracja wojskowa, wykreślenie z rejestracji wojskowej oraz zmiany w wojskowych dokumentach rejestracyjnych obywateli będą przeprowadzane bez osobistego stawiennictwa takich obywateli".

Teraz ma wystarczyć tylko wpisanie do Wojskowego Wykazu Rejestracyjnego informacji o tych zmianach. Na podstawie umieszczonych tam danych, dotyczących obywateli zarejestrowanych w wojsku ma być automatycznie generowany tzw. publiczny Rejestr wezwań. Dzięki temu obywatele Federacji Rosyjskiej mają nie tylko otrzymywać pisemne wezwania na określony adres (miejsce zamieszkania lub miejsce pobytu), ale również tak samo ważne duplikaty w formie elektronicznej (poprzez pocztę elektroniczną lub specjalną aplikację w telefonie).

Takie wezwanie wysłane w formie elektronicznej uważa się obecnie za doręczone: nie kiedy obywatel je przeczyta, ale od momentu jego zaksięgowania na koncie osobistym obywatela w odpowiednim „zasobie informacyjnym" lub po upływie siedmiu dni od daty zamieszczenia w państwowym Rejestrze wezwań. Państwo nie musi już więc tak naprawdę szukać obywateli, by im coś dostarczyć, ale to obywatele muszą sprawdzać w swoich „zasobach informacyjnych i Rejestrze", czy coś im doręczono.

Sprawa jest kuriozalna, ponieważ Rosjanie jak na razie wcale nie mają prawnego obowiązku sprawdzać konkretnych aplikacji, czy własnej poczty elektronicznej. Mają jednak za to już obowiązek wiedzieć, że umieszczono tam dla nich wezwanie. Muszą to robić, ponieważ obywatele Federacji Rosyjskiej mają teraz tylko dwa tygodnie po opublikowaniu takiego wezwania na potwierdzenie jego otrzymanie: albo poprzez osobiste stawienie się w komisariacie wojskowym (wojskowym biurze rejestracji i poboru), albo robiąc to za pośrednictwem odpowiedniej zakładki w Portalu usług państwowych i magistrackich.

Nowa ustawa zmienia również sposób prowadzenia „normalnego" poboru. Nakłada ona bowiem teraz na obywateli podlegających poborowi do służby wojskowej obowiązek osobistego stawienie się w komisariacie wojskowym w ciągu dwóch tygodni od daty rozpoczęcie kolejnego okresu poboru do służby wojskowej, nawet jeżeli nie otrzymali by oni odpowiedniego wezwania.

W ten sposób to Rosjanie a nie państwo mają pilnować, czy już muszą odbyć obowiązkową służbę wojskową, czy też nie.

Najlepsza zachęta w Rosji – zwiększająca się z czasem kara

Oczywiście w ramach „rosyjskiej demokracji" w nowej ustawie ustalono także tryb „odmowy przyjmowania przez obywateli wezwań składanych przez pracowników komisariatów wojskowych lub funkcjonariuszy organizacji, w których obywatele pracują lub studiują". Jednak w rzeczywistości chodziło bardziej o wyeliminowanie sposobów na „miganie się od wojska" niż o pomaganie w tego rodzaju działaniach.

Zrobiono to nie poprzez apelowanie do patriotyzmu i poczucia obywatelskiego obowiązku, ale po rosyjsku – poprzez kary. W przypadku „niestawiennictwa się obywatela bez ważnych przyczyn" zgodnie z doręczonym wezwaniem, już po upływie dwudziestu dni kalendarzowych od dnia wskazanego w tym wezwaniu, zaczyna się stosować w stosunku do takiego obywatela szeroki zakres kar – ograniczających najpierw jego prawa, a później wolność.

Pierwszym sposobem nacisku maja być:

• zakaz opuszczania Federacji Rosyjskiej;
• niemożność rozpoczęcia prywatnej działalności gospodarczej (poprzez zakaz państwowej rejestracji osób fizycznych jako indywidualnych przedsiębiorców);
• zakaz rejestracji w urzędzie skarbowym osoby fizycznej jako podatnika stosującego specjalny reżim podatkowy „podatek od dochodu z działalności zawodowej";
• zawieszenia rejestracji nieruchomości do państwowej rejestracji katastralnej i (lub) państwowej rejestracji praw;
• ograniczenia w korzystaniu przez obywatela z prawa do kierowania pojazdami;
• zakaz państwowej rejestracji pojazdów;
• odmowa udzielenia pożyczek i kredytów.

Później obywatel odmawiający pójścia do wojska będzie poszukiwany przez milicję i stawiany przed sądem.

Totalna inwigilacja

Zgodnie z komunikatem Kremla nowa ustawa weszła w życie z dniem jej oficjalnej publikacji. Zaznaczono w nim jednak, że przed uruchomieniem „państwowych zasobów i systemów informacyjnych" działania określone w tej ustawie będą prowadzone „bez korzystania z tych zasobów i systemów". A to oznacza, że nowy system rejestracji i elektronicznych wyzwań nie jest gotowy i nadal najważniejszy będzie goniec z odpowiednią bumagą. Zabawa obywateli z rosyjskim państwem w „kotka i myszkę" będzie więc jakiś czas trwała, ale raczej nie za długo.

Kreml bowiem nie odpuści i to wcale nie z powodu braku poborowych. Wraz z nową ustawą pojawił się bowiem doskonały sposób na inwigilację wszystkich Rosjan. Problem braku Internetu można bowiem bardzo łatwo rozwiązań zakładając obywatelom państwowe, oficjalne konto na poczcie elektronicznej. Każdy Rosjanin będzie więc miał odpowiednik polskiego PESEL-u i adres poczty elektronicznej. A byłaby to poczta na serwerach państwowych i kontrolowana przez władze. Takiej okazji do kontrolowania korespondencji prywatnej nikt na Kremlu nie odpuści.

Użytecznym narzędziem inwigilacji dla aparatu państwowego będzie również sam Rejestr. Ustawa przewiduje bowiem, że po jego utworzeniu ma on zawierać szeroki zakres informacji o obywatelach, którzy podlegają wstępnej rejestracji wojskowej lub są już w niej wpisani, a także tych, którzy nie są zapisani, ale są zobowiązani do rejestracji wojskowej.

Skład informacji rejestrowych, oprócz podstawowych danych obywateli, już obecnie obejmuje: dane osobowe i paszportowe, SNILS (indywidualny numer konta ubezpieczeniowego to numer wydawany i używany przez Fundusz Emerytalny Federacji Rosyjskiej), NIP, informacje o obywatelstwie, w tym zagranicznym, adres zamieszkania, informacje o wykształceniu, zatrudnieniu, stanie zdrowia. Jak na razie wiadomo, że lista danych obowiązkowych do rejestracji wojskowej została rozszerzona o wyciąg z prawa jazdy, NIP, numer telefonu i numer ubezpieczenia indywidualnego konta osobistego.

Zgodnie z informacjami przekazanymi przez agencję TASS „operatorem takiego Rejestru będzie Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej, a jego twórcą Ministerstwo Rozwoju Cyfrowego. Sam Rejestr zostanie utworzony przez komisariaty wojskowe w sposób ustalony przez rząd. Rejestr będzie uzupełniany automatycznie, informacje będą pochodzić z państwowego zasobu informacyjnego, a także od władz".

Jak na razie wiadomo, że dane o osobach podlegających obowiązkowi służby wojskowej mają być przekazywane drogą elektroniczną, w terminie pięciu dni od dnia zmiany odpowiednich informacji, przez: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Federalną Służbę Podatkową, Centralną Komisję Wyborczą, sądy federalne, Fundusz Społeczny Rosji, organizacje medyczne, organizacje edukacyjne i naukowe, Ministerstwo Edukacji, władze państwowe podmiotów wchodzących w skład Federacji Rosyjskiej, pracodawców oraz uczelnie. Ograniczeniem będzie tylko to, że Rejestr nie będzie zawierał informacji stanowiących tajemnicę państwową lub tajemnicę prawnie chronioną.

Szefowie organizacji i agencji rządowych będą również zobowiązani do:

• informowania swoich pracowników o terminach i kierunkach rejestracji wojskowej w razie potrzeby;
• a także przesyłania informacji do wojskowych urzędów rejestracji i poboru o obywatelach nie wezwanych do rejestracji wojskowej, ale którzy powinni być wezwani.

Wojsko będzie więc miało wgląd praktycznie we wszystko, co dotyczy rosyjskich obywateli, tym bardziej, że ma otrzymać jeszcze jedno „użyteczne" narzędzie: rejestr doręczonych wezwań. Ma on powstać na bazie wojskowego rejestru meldunkowego i zawierać „kopie wezwań ze wskazaniem wojskowego biura poborowego, datę wysłania i doręczenia wezwania oraz informacje o adresacie, w tym dane paszportowe i miejsce zamieszkania".

Niejako rekompensatą za te wszystkie zmiany ma być obietnica, że obywatele zarejestrowani w wojsku będą mogli uzyskać dostęp do tego Rejestru za pośrednictwem konta osobistego np. na portalu usług publicznych, albo poprzez osobisty kontakt z centrum usług elektronicznych MFC.

Jak na razie w Rosji gotowe są już więzienia

Teoretycznie wszystko jest w porządku, ponieważ nowa ustawa rzeczywiście rozwiąże problem z powoływaniem tych Rosjan, którzy do perfekcji opanowali sztukę chowania się przed listonoszem. Szefa Komisji Obrony Dumy Państwowej Andriej Kartapołow podkreślał również, że „utworzenie jednej bazy danych zminimalizuje liczbę telefonów do wojskowego biura poborowego w celu wyjaśnienia wojskowych danych rejestracyjnych, uczyni system przejrzystym i zaktualizuje informacje".

Kartapołow wyjaśniał dodatkowo, że wiele czynności administracyjnych, takich jak wstępna rejestracja czy przeniesienie do rezerwy, będzie można teraz przeprowadzić bez obowiązkowej osobistej obecności osoby podlegającej obowiązkowi służby wojskowej. Osobiste stawiennictwo będzie jednak nadal konieczne podczas badań lekarskich i selekcji zawodowej.

Na szczęście dla uchylających się od powołania jest to, że elektroniczny system rejestracji nie został jeszcze uruchomiony. Przy ilości podmiotów z różnych resortów zaangażowanych w cały proces zbierania danych może więc to się bardzo odsunąć w czasie tym bardziej, że pomysły Minoborony nie wszędzie są przyjmowane z zachwytem. Przykładem może być przemysł, który niechętnie patrzy na zabieranie mu wykwalifikowanych pracowników i wysyłanie ich w hełmach na Ukrainę.

Jak na razie jedynym rosyjskim podmiotem gotowym do wypełnienia zapisów nowej ustawy są więzienia. Tego środka perswazji w Rosji nigdy bowiem nie brakowało i jeszcze długo nie zabraknie.