Kryzys zadłużeniowy Ukrainy: „Obligacje Janukowycza” kolejnym narzędziem presji Kremla?

Jak dodał Jaceniuk, nie są to wszystkie zobowiązania państwa ukraińskiego. W ciągu najbliższych czterech lat zobowiązania osiągną poziom 47 mld dolarów. „Tylko tego roku suma zewnętrznych zobowiązań dorównuje sumie, która jest przewidziana w budżecie na całe bezpieczeństwo narodowe i obronę, a to 90 mld hrywien. W ciągu czterech lat Ukraina ma oddać tylko zewnętrznych długów 30 mld dolarów. Oprócz zewnętrznych długów, mamy także wewnętrzne – około 17 mld dolarów. Czyli razem jesteśmy winni 47 mld dolarów. Z kieszeni Ukraińców spłacać tych długów dłużej nie możemy” – mówił Jaceniuk.

Całkowity dług państwowy na chwilę obecną natomiast sięga 70 mld dolarów. Ponad połowa z tej kwoty, bo 40 mld USD, to dług z czasów prezydentury Wiktora Janukowycza. W związku z tym, we wtorek ukraiński parlament zezwolił radzie ministrów na wprowadzanie moratorium na wypłatę zagranicznego zadłużenia do maksymalnie 1 lipca 2016 roku.

Przedstawiający projekt ustawy premier zaznaczył, że wspomniane moratorium ma dotyczyć jedynie prywatnych pożyczkodawców – „nie chodzi tu o państwowe banki, które wypłacają zobowiązania. Poza tym, ta operacja nie ma żadnego wpływu ani na ukraińskie banki, ani na kurs wymiany walut, a na odwrót, będzie miała pozytywny wpływ, ponieważ po tej operacji długi Ukrainy staną się mniejsze, a w ten sposób zaufanie pożyczkodawców i inwestorów zwiększy się, ponieważ gospodarka stanie się zdrowsza”.

Jacniuk zwrócił się również z prośbą do pożyczkodawców o dostosowanie się do propozycji rządu i restrukturyzowanie długów Ukrainy. W planach rządu jest zmniejszenie zadłużenia o 15 mld USD w ciągu najbliższych czterech lat. Zgodnie z zapowiedziami, z moratorium rząd wcale nie musi korzystać – wszystko będzie zależało od indywidualnych negocjacji z pożyczkodawcami.

Martin Sandbu z The Financial Times zwraca uwagę, na dwie rzeczy. Pierwsza jest taka, że tylko w 2014 r. zestawienie długu publicznego z PKB wzrosło z 41 do 73 procent. Druga natomiast to fakt, iż finansowa współzależność Ukrainy od Rosji, mimo wojny, jest wciąż potężna. Aktualnie rosyjskie banki posiadają ukraińskie obligacje na łączną sumę 3 mld USD. Kontroluje je ostatecznie rosyjskie państwo za pomocą państwowego funduszu majątkowego. Zostały one wydane w 2013 r. przez Wiktora Janukowycza, a ich wykupienie przez stronę rosyjską, miało dokapitalizować reżim, jednocześnie ograniczając samego Janukowycza – Władimir Putin obiecał „pakiet pomocowy” dla Ukrainy w wysokości 15 mld USD. Sama jego idea upadła po ucieczce Janukowycza, jednak pierwsza transza została przekazana i dług pozostał.

Zapadalność obligacji przypada na grudzień tego roku. Teoretycznie, państwa zachodnie mogą utrudnić Rosji prowadzenie szantażu w sprawie przyspieszenia terminu spłaty, bo o jej odłożeniu nie może być mowy. Rosyjska „pożyczka” jest wyjątkowa – teoretycznie jest zagraniczną pomocą gospodarczą dla Ukrainy, a więc w swojej istocie nie powinna być przedmiotem transakcji rynkowych, przedmiotem postępowania sądowego czy podlegać regulacjom Klubu Paryskiego. W praktyce jednak jest ona prywatnym kontraktem zawartym na Irlandzkiej Giełdzie Papierów Wartościowych (Irish Stock Exchange, ISE) w ramach brytyjskich przepisów prawnych, których egzekwowanie miałoby się odbywać przed brytyjskimi sądami.

Zdaniem profesor prawa z Georgetown University Anny Gelpern, Wielka Brytania może odmówić wprowadzenia w życie kontraktów zawartych w ramach prawa brytyjskiego na pożyczki udzielone przez Rosję poprzedniemu prezydentowi Ukrainy. Opisała to w swojej pracy z sierpnia 2014 pt. „Debt Sanctions Can Help Ukraine and Fill a Gap in the International Financial System”.

Podobny precedens stosowany był już w przeszłości wobec Iraku czy najbiedniejszych państw świata. Aby jednak nie narazić Ukrainy na serię pozwów sądowych czy podważenie zaufania, z taką inicjatywą, zdaniem Gelpern, powinien wyjść brytyjski parlament i potraktować to jako element sankcji przeciwko Rosji. Odmówienie wykonania kontraktu, w jej opinii, zakłóca przepływ kapitału do Rosji, jednocześnie dostarczając realną pomoc dla Kijowa – zadłużenie mogłoby zostać wykorzystane jako broń polityczna.

Do tego dochodzi jednocześnie aspekt stabilizacji całego systemu – ryzyko bankructwa Ukrainy jest spore, tym bardziej, że wszystkie kontrakty są między sobą powiązane. Wszyscy mogą zażądać jednoczesnej spłaty, lub, na zasadzie efektu domina, umorzyć zadłużenie w ramach pomocy finansowej, o co zabiega Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Państwa zresztą często to robią – traktując zrezygnowanie z zysków lub części pożyczki jako wsparcie dla sojusznika lub potencjalny atak na przeciwnika.

W opinii ekonomistów Rosja celowo wybrała formę prywatnego kontraktu na przekazanie „pomocy gospodarczej” Ukrainie. Ułatwić to miało szantaż, wywieranie presji na Kijów i generowanie napięcia, oddziałując jednocześnie na stabilność ekonomiczną państwa. Recepta Gelpern jest więc prosta – „odmówienie wykonania tych prywatnych kontraktów zadłużeniowych, które są najbardziej podatne na polityczne nadużycia – obligacji Janukowycza – pomogłoby ograniczyć przewagę Rosji. (…) Byłoby to elastycznie i wąsko wymierzone działanie, pomagające Ukrainie i wysyłające zdecydowany komunikat Rosji. Poza Ukrainą, dodanie sankcji zadłużeniowych do sankcyjnego zestawu narzędzi złożyłoby się na uznanie czegoś oczywistego: prywatne kontrakty mogą być używane do realizowania celów militarnych lub politycznych. Kiedy się to dzieje, takie kontrakty powinny stracić możliwość roszczeń przed sądami”.