Blisko, ale oddzielnie. Wyszehrad odbudowuje armię [ANALIZA]

W czasach istnienia Układu Warszawskiego (UW) Siły Zbrojne (SZ) tych trzech państw (a właściwie dwóch, bo wówczas istniała jeszcze Czechosłowacja) były stosunkowo duże. Armia Czechosłowacji, pomimo że trzecia w Układzie pod względem wielkości (wg „The World’s Armies” posiadała na przełomie lat 80. i 90. ok. 3700 czołgów), wydaje się jednak, że pod względem posiadania zaawansowanych systemów uzbrojenia była druga, zaraz po armii radzieckiej. Posiadała np. wozy BMP-2, produkowane zresztą na licencji, w Czechosłowacji powstawały też ppk II generacji Konkurs/Fagot, podczas gdy w Polsce jedynie starsze Malutkie. Wszystko to uległo nagłej zmianie wraz z rozpadem ZSSR, UW i przyjęciem przez te kraje polityki prowadzącej do zmian demokratycznych.

W wyniku kolejnych zmian Czechy, Węgry i Polska w 1999 r. przystąpiły do struktur Paktu Północnoatlantyckiego (NATO), Słowacja zrobiła to w 2004, natomiast wszystkie te państwa przystąpiły w 2004 roku do Unii Europejskiej (UE).

Obecnie, podobnie jak w wypadku SZ innych krajów, które wcześniej znajdowały się w UW lub w strefie militarnego zainteresowania ZSSR, kraje te nadal eksploatują dużą ilość sprzętu uzbrojenia wywodzącego się jeszcze z tego okresu. Wymagana jest więc jego wymiana lub przynajmniej dostosowanie do standardów obowiązujących w NATO. Utrzymywanie w eksploatacji sprzętu radzieckiego i rosyjskiego pochodzenia jest obecnie dla tych państw problematyczne. Chodzi tu nie tylko o wysokie koszty z tym związane, ale również uzależnienie od dostaw części zamiennych czy prowadzenie napraw w Rosji lub innych krajach WNP (dotyczy to głównie Słowacji i Węgier). To problem nie tylko ekonomiczny i techniczny, ale w obecnej sytuacji również polityczny.

Niskie są również w tych trzech krajach nakłady na obronność i stąd wynika brak odpowiednich środków na wymianę nawet zasadniczego sprzętu na ten produkowany na Zachodzie lub we własnych zakładach zbrojeniowych.

Omawiane kraje, poza Polską, mimo przynależności do NATO i związanego z tym wymogu przeznaczania minimum 2% PKB na obronność, nie osiągnęły tego pułapu. Jedynie Węgrzy i Słowacy deklarują spełnienie tego kryterium, ale najwcześniej ok. 2024-26 roku. Czesi planują na razie osiągnąć pułap 1,4% własnego PKB i to uzależniając to od dobrej sytuacji gospodarczej.

SZ tych trzech państw uczestniczą w operacjach prowadzonych przez NATO i UE. Pododdziały i odziały odpowiadające za obronę powietrzną współpracują z siłami sojuszniczymi w ramach systemu NATO Integrated Air and Missile Defence Systems (NATINAMDS). Czeska 4. Brygada Szybkiego Reagowania (BSR) i 252. dywizjon 25. pułku przeciwlotniczego wchodzą w skład sił szybkiego reagowania NATO (NATO Response Force).

W 2005 roku Czesi i Słowacy wyrazili swoją gotowość do przystąpienia do właśnie tworzących się grup bojowych, tzw. EU Battlegroup. W 2009 roku w Czechach w gotowości do natychmiastowego użycia w ramach tych sił było 2200 żołnierzy, a na Słowacji 400. Od 1 stycznia do 30 czerwca 2016 roku gotowość do natychmiastowego działania zachowywała grupa bojowa V4-EU Battlegroup pod kierownictwem Polski, która kolejną gotowość ma osiągnąć od 1 lipca do 31 grudnia 2019 roku. Kraje te przystąpiły do stałej współpracy strukturalnej w dziedzinie obronności PESCO.

Czeska 7. Brygada Zmechanizowana (7 BZmech.) będzie afiliowana do składu Wielonarodowej Dywizji Północ-Wschód (Multinational Division North-East).

Węgry i Czechy brały udział w misji NATO Baltic Air Policing, a Czesi również w Icelandic Air Policing. Węgrzy przeprowadzają też patrole powietrzne nad Słowacją. Niedawno w ramach wzmocnienia tzw. flanki wschodniej 17 krajów NATO utworzyło NATO enhanced Forward Presence Bttlegroups. 250-osobowy pododdział czeski wchodzi w skład takiej grupy batalionowej stacjonującej na Litwie, a 30-osobowy pluton moździerzy na Łotwie.

Węgrzy biorą udział w programie Strategic Airlift Capability (wspólna eksploatacja trzech transportowych C-17 operujących z ich bazy w Pápa) a Czechy i Słowacja w NATO Alliance Ground Survillance (AGS – eksploatacja BSP RQ-4B Global Hawk Block 40).

Z własnej inicjatywy Czesi i Węgrzy prowadzą rozmowy dotyczące utworzenia wspólnej eskadry bojowej, wyposażonej w eksploatowane w obu krajach Gripeny. Korzyścią z takiego posunięcia byłoby obniżenie kosztów eksploatacji tych maszyn i wzajemna wymiana doświadczeń. Lotnictwo obu tych krajów realizowało już wspólne loty m.in. podczas ćwiczeń Lion Effort.

Wcześniej Czesi próbowali wyjść z podobną inicjatywą względem Słowacji, ale na przeszkodzie stanęła decyzja Bratysławy o dalszym wykorzystywaniu myśliwców Mig-29.

Ostatnio państwa te również coraz aktywniej biorą udział w różnego rodzaju ćwiczeniach realizowanych głównie w ramach NATO, co spowodowane jest m.in. kryzysem ukraińskim czy agresywną postawą Rosji. Przykładowo, na Węgrzech odbywały się ćwiczenia Steadfast Javelin III, m.in. z udziałem żołnierzy z USA, których scenariusz zakładał wspólne odpieranie agresji zbrojnej.

Czechy

W 2015 roku rząd w Pradze zatwierdził nową Strategię Obronną Republiki Czeskiej oraz Długoterminowy Plan Rozwoju Armády Českéy Republiky do 2030 roku. M.in. z zawartych w tych dokumentach wytycznych wynika, że Czesi w ciągu najbliższych lat planują prawie dwukrotnie zwiększyć środki przeznaczone na SZ oraz powiększyć samą liczebność armii (z obecnych ok. 21.3 tys. do ok. 26÷27 tys. w 2025 roku). Od 2004 roku armia czeska jest w pełni zawodowa a w jej składzie jest prawie 13% kobiet (w maju 2017 roku pierwszy raz w historii kobieta została generałem). Rozważana jest jednak możliwość przywrócenia powszechnego lub częściowego poboru, przy czym na razie dodatkowo 5 tys. rezerwistów ma być w stanie wysokiej gotowości do natychmiastowego przystąpienia do realizacji powierzonych im zadań.

W najbliższych latach ma nastąpić stopniowy wzrost nakładów na obronność z pułapu 1,1% PKB w 2015 roku do poziomu 1,4% PKB w 2020 roku (przy założeniu wzrostu PKB o 2% rocznie). Oznaczałoby to realny wzrost środków z ok. 2,1 mld USD w 2015 do ponad 3 mld USD pod koniec obecnej dekady. Spora część tych funduszy ma zostać przeznaczona na utrzymanie nowych etatów i szkolenia rezerw, ale też znaczną pulę pochłoną obszary związane z modernizacją armii. W planach jest, przede wszystkim, pozyskanie nowych śmigłowców wielozadaniowych, bojowych wozów piechoty oraz samolotów, ale również stworzenie nowego systemu obrony powietrznej, czy wymiana uzbrojenia i wyposażenia na zgodne ze standardami obowiązującymi w NATO.

Obecnie Wojska Lądowe składają się z dwóch brygad (średniej 4. BSR na KTO Pandur II i ciężkiej 7. BZmech. na 108 bwp BVP-2 i 30 czołgach T-72M4CZ) oraz jednostek wsparcia (artylerii, inżynieryjnych, chemicznych, rozpoznania elektronicznego itp.). Ma być też utworzona trzecia lekka brygada, formacja niejako uzupełniająca te już istniejące (wyposażona w pojazdy Kajman, LMV czy ciężarówki Tatra).

Rozbudowywane i modernizowane są również siły specjalne, wojska inżynieryjne oraz komponent logistycznego wsparcia działań. Wszystkie te jednostki pomimo obecnie realizowanych planów wprowadzenia na ich wyposażenie nowoczesnego sprzętu nadal wymagać będą dalszej modernizacji przede wszystkim w zakresie systemów dowodzenia, łączności i wymiany danych (m.in. planuje się pozyskanie 60 systemów klasy C4ISTAR i 20 KTO Pandur w wersji wozów dowodzenia i łączności).

W dalszej perspektywie mowa jest o nowych systemach artyleryjskich kalibru 155 mm (dwie baterie), przeciwpancernych i czołgach, ale najwcześniej po 2025 roku (m.in. 18 przenośnych ppk czy 310 granatników). Co do samego czołgu to niedawno Izraelczycy zaoferowali Czechom kolejną zmodyfikowaną odmianę M60 Sabra. Nie można wykluczyć, że Praga zdecyduje się na pozyskanie nadwyżkowych czołgów Leopard 2, modernizowanych do standardu 2A7, w ramach programu Europejskiej Agencji Obrony.

Od kilku lat dokonywany jest proces wymiany starych karabinków wz. 58 zasilanych amunicją 7,62mmx39 na nowy karabinek 5,56 mm CZ 805A1/A2 Bren oraz pozyskiwane są pistolety CZ-75 SP-1. Ze sprzętu ciężkiego partiami dostarczane są ciężarówki Tatry (w eksploatacji ponad 3100 sztuk) będące zarówno nośnikami systemów specjalistycznych, jak i wykorzystywanymi w wersjach typowo transportowych oraz 20 kolejnych KTO Pandur. Od dłuższego czasu eksploatuje się partię wielozadaniowych pojazdów opancerzonych LMV (m.in. pojazd obserwacyjny LOV-PZ) i Dingo 2, głównie w wersjach specjalistycznych.

Z broni pancernej Czesi dysponują 103 wyrzutniami ppk Spike LR (w rezerwie starsze Fagoty) a w perspektywie planowane jest pozyskanie Javelinów w ramach FMS z USA. W 2020 roku planuje się pozyskać przenośne rakietowe systemy rozminowania z ładunkami wydłużonymi, po 2020 nowe mosty szturmowe, a po 2021 pontonowe.

W procesie pozyskania bwp jako faworyci wymieniane są wozy: Puma, Lynx, Ascod 2 i CV90. Na zapytanie ofertowe na początku ub. r. odpowiedzieli też: turecki FNSS Savunma Sistemleri z bwp typu Kaplan 2 oraz Otokar Savunma Sanayi proponujący bwp Tulpar, a także czeska firma Zetor Engineering, proponująca koncepcję krajowego pojazdu Wolfdog. Ostatecznie Czechy planują podpisanie kontraktu na 210 nowych bwp w latach 2019-2020. Dodatkowo do 300 Titusów różnych wersji zasili wojska lądowe (w lipcu 2017 roku podpisano kontrakt na dostarczanie 62 takich pojazdów, w tym sześciu w odmianie dowódczo-sztabowej, 20 przeznaczonych dla wysuniętych obserwatorów wsparcia artyleryjskiego i 36 w wersji wozu łączności).

Do niedawna planowano też modernizację 33 (z 48 posiadanych) 152 mm samobieżnych kołowych haubic ShKH vz. 77 Dana. Łącznie będą to cztery baterie wyposażone w wersję M1M czyli z montażem APU oraz nowymi środkami łączności, nawigacji, czy systemem kierowania ogniem, który pozwoli wreszcie na wykorzystanie trzech posiadanych już radarów artyleryjskich ARTHUR). Niedawno jednak czeska minister obrony zapowiedziała, że za pół miliarda zostaną zakupione nowe haubice, wyprodukowane w kraju NATO, gdyż Dany mają zbyt niski potencjał bojowy. Dodatkowo armia czeska ma na stanie 40 120 mm moździerzy M1982 i osiem również 120 mm holowanych/przewożonych M85 PRAM-L.

Jednym z priorytetów modernizacyjnych będzie zastąpienie posiadanych 17 śmigłowców szturmowych Mi-24W, jak i transportowych Mi-8 nową, wielozadaniową maszyną. W pierwszej fazie ma być pozyskanych 12 śmigłowców wielozadaniowych z opcją na kolejne egzemplarze. W kręgu zainteresowania znajdują się  śmigłowce AW139M,  UH-1Y Venom, Black Hawk oraz AS565 Panther. Niedawno Departament Stanu USA udzielił Czechom zgody na sprzedaż poprzez FMS 12 śmigłowców UH-1Y Venom, to właśnie Venom i AW139M zakwalfikowały się wcześniej do finalnego etapu przetargu na śmigłowce. Minister obrony Karla Šlechtová ogłosiła jednak, że wymagania zostaną zmienione, a dwie zakwalifikowane oferty przekroczyły budżet. W praktyce więc procedura rozpocznie się od nowa.

Typowe maszyny uderzeniowe są planowane do pozyskania w perspektywie kolejnych 5-7 lat. W miarę wyczerpywania resursów będą wycofywane z eksploatacji stare Mi-8, natomiast Mi-17 i Mi-171Sh będą modernizowane (łącznie 24 egz., w tym w wersji SOATU dla wojsk specjalnych). Te ostatnie doposażono już w głowice optoelektroniczne Star Safire III, radary dopplerowskie TWR 850 i cyfrową awionikę, dodatkowo zainstalowano też 7,62 mm wielolufowe karabiny maszynowe M134D-H Minigun.

Siły Powietrzne (Vzdušne Síly Armády Českéy Republiky) mają na wyposażeniu jedną  eskadrę 14 samolotów wielozadaniowych JAS-39C/D Gripen (dzierżawione od Szwedów) i jedną lekkich maszyn wsparcia rodzimej produkcji L-159 ALCA (21 egz.). Dochodzi do tego jedna eskadra szkolna (dziewięć L-39) i dwie lotnictwa transportowego (m.in. z dwoma C-295M, sześcioma L-410, dwoma Jak-40, dwoma A-319 i jednym CL-601). W skład lotnictwa wchodzi też zgrupowanie SAR, wyposażone w śmigłowce PZL W-3 Sokół.

Same maszyny bojowe mają być zmodernizowane, tak by miały większe możliwości w atakowaniu celów lądowych uzbrojeniem precyzyjnym różnego zasięgu.

W 2019 roku pozyskane ma być osiem samolotów szkolenia zaawansowanego L-159T1 i L-159T2, a po 2024 spodziewana jest dostawa dwóch średnich maszyn transportowych KC-390.

W dalszej perspektywie planowany jest zakup dwóch samolotów VIP, które zastąpią eksploatowane obecnie Jaki-40 oraz dwóch śmigłowców o takim samym przeznaczeniu (po 2025 roku). W latach 2021-2022 planuje się też pozyskanie małych samolotów transportowych (15-30 miejscowych) z opcją ich dostosowania do realizacji misji MEDEVAC.

Wraz z modernizacją sprzętu latającego prowadzona będzie reorganizacja baz lotniczych i unowocześnianie ich oprzyrządowania technicznego. Dotyczy to zwłaszcza systemów związanych z bezpieczeństwem i możliwością startu oraz lądowania w każdych warunkach.

Obronę powietrzną górnego piętra tworzą zmodernizowane zestawy 2K12 Kub, a niższego 16 wyrzutni RBS 70 z pociskiem Mk 3 Bolide i Strzała-10M. W 2015 roku zdecydowano o pozyskaniu kolejnych 16 zestawów RBS 70 NG oraz sprzężonych z nimi rodzimych stacji radiolokacyjnych ReVISOR (łącznie nabyto sześć egzemplarzy z opcją na kolejne dwie).  

Planuje się również pozyskać nieokreśloną liczbę systemów bardzo krótkiego zasięgu VSHORAD (Very Short Range Air Defence) dla wojsk lądowych. Pod uwagę brane są FIM-92 Stinger, Grom, Mistral czy RBS 70. W dalszej perspektywie (lata 20. obecnego wieku) planuje się pozyskanie zestawów typu C-RAM i C-UAV (możliwe, że będą to zestawy artyleryjskie, rakietowe, czy nawet laserowe).

Obecnie, jeżeli chodzi o zestawy typu SHORAD (Short Range Air Defence), w pierwszym etapie planuje się pozyskanie czterech baterii dla zastąpienia Kubów (w latach 2019-2020), w kolejnym dodatkowe baterie. Łącznie na ten cel ma być przeznaczone 500-600 mln USD, pod uwagę brane są systemy MEADS, NASAMS, Spyder-MR czy IRIST-T SLM. Dodatkowo mają być pozyskane radiolokatory dla tych baterii osadzone na podwoziach Tatra 815-7. Najprawdopodobniej będą to stacje Eltra ELM-208, osiem takich zamówiono już wcześniej, w 2016 roku.

Z kolei pozyskanie systemu obrony powietrznej średniego zasięgu należy do perspektywy czasowej po roku 2020.

Podstawę systemu nadzoru przestrzeni powietrznej stanowią radiolokatory RAT-31DL, które są również  element systemu obrony powietrznej NATO.  Inne eksploatowane systemy to odległościomierze radarowe P-37, wysokościomierze PRW-17, radary trójwspółrzędne ST-68U CZ i radiolokatory RL-4AS.

W czasach istnienia Układu Warszawskiego (UW) czechosłowacki przemysł zbrojeniowy u szczytu swej potęgi był w pierwszej dziesiątce największych eksporterów broni na świecie. Wraz z przemianami, podziałem kraju i znaczną redukcją armii jego możliwości szybko malały. Dopiero ostatnie lata przyniosły ponowne ożywienie i stopniowy wzrost eksportu uzbrojenia (obecnie prawie 90% produkcji specjalnej trafia na eksport).

Czeskie MON stara się przede wszystkim pozyskiwać nową broń z rodzimy zakładów takich jak Tatra, Ceska Zbrojovka (CZ), Aero Vodochody (AV), Interlink CS, STV, SVOS  czy  Retia. W tej ostatniej produkowany jest sprzęt radiolokacyjny jak m.in. zamawiane radiolokatory  ReVISOR.

Czesko-Słowacki holding zbrojeniowy Czechoslovak Group a.s. (CSG) skupia wiele podmiotów zajmujących się produkcją systemów uzbrojenia z tych krajów. M.in. są to znane na rynkach światowych firmy Excalibur Army, Tatra Trucks, Retia czy Avia Motors.

Z kolei VOP-025 jest spółką państwową, która zajmuje się pracami rozwojowymi, produkcją, remontami i modernizacją sprzętu i uzbrojenia oraz zarządzaniem cyklem jego eksploatacji. Spółka ta dostarczyła już ponad 100 KTO Pandur II i nadzoruje modernizację czołgów podstawowych T-72M4 CZ. Firma ERA to znany producent systemów Vers-NG i MSS.

W 2015 roku CZ poinformował o pobiciu własnego rekordu sprzedaży i spodziewanych jeszcze większych zyskach w kolejnych latach. Największą popularnością na świecie cieszą się  9 mm pm Scorpion EVO 3A1 i karabinek BREN, którego model A2 niedawno nabyła francuska jednostka specjalna Groupe d’Intervention de  la Gendarmerie Nationale.

Czesi sprzedają wyremontowane czołgi i bwp m.in. do Nigerii (16 egz. T-72 pochodzące z Węgier). Firma Ray Service dostarcza wiązki przewodów elektrycznych dla szwedzkiego moździerza samobieżnego Mjölner, a Meopta, specjalizująca się w optyce, będzie dostawcą urządzeń celowniczych dla CV90. Również w Polsce, m.in. w Wojskach Specjalnych, użytkowane są jednorazowe granatniki RPG-75 od spółki ZEVETA Bojkovice a.s.

Niedawno też Excalibur Army przekazał  do Indonezji  pierwszą partię KTO Pandur II a Rosjanie ogłosili chęć zakupu w Czechach lekkich samolotów transportowych L-410 Turbolet.

Z kolei AV dostarcza L-159A ALCA dla Iraku (15 egz. ) oraz do amerykańskiej firmy Draken International (21 egz.) świadczącej usługi szkoleniowe. Opracowano też w niej najnowszą wersję popularnego na całym świecie samolotu szkolnego Albatros oznaczoną L-39NG.

Tatra dostarcza nie tylko liczone w setkach partie swoich ciężarówek np. do Indii czy Arabii Saudyjskiej, ale też podwozia czy kompletne układu zawieszenia, wykorzystywane w budowie pojazdów specjalistycznych w wielu krajach całego świata.

Słowacja

W 2013 roku w słowackim ministerstwie obrony narodowej opracowano tzw.”Białą Księgę”, w której zawarto rekomendacje związane z organizacją, zasadniczym uzbrojeniem i zasadami funkcjonowania SZ Republiki Słowacji oraz zadania do wykonania przez nie w kolejnych latach. Jednym z dokumentów kierunkowych opracowanych na bazie księgi była „Koncepcja rozwoju Sił Powietrznych”.

Niedawno zakończono również opracowanie dokumentu „Długoterminowy plan rozwoju obrony narodowej do roku 2030”. Założeniem podstawowym jest  przeznaczenie ok. 6,5 mld EUR na modernizację SZ. Sam rząd w Bratysławie podkreśla, że  Słowacja powinna wybierać europejskie rozwiązania dla własnych SZ, jeśli chce być częścią bardziej zintegrowanej UE.

W 2015 roku w armii było ok. 13 400 tys. zawodowych żołnierzy, a budżet MON w 2016 roku wynosił 1,1% PKB tego kraju (ok. 900 mln EUR). Poziom ten ma wzrosnąć do 1,6% PKB w 2020 i 2,0% PKB do 2024 roku.

W wojskach lądowych służy ponad 9 tys. żołnierzy (2016), głównie w dwóch BZmech. i Brygadzie Wsparcia. Na stanie są czołgi T-72 (30), bwp BMP-1/2 (ok. 136), KTO OT-64 i TATRAPAN (15). W skład artylerii wchodzą 155 mm haubice samobieżne Zuzanna i 152 mm Dana. Niedawno do eksploatacji wdrożono pierwsze 84 mm granatniki bezodrzutowe Carl-Gustaf w najnowszym wariancie M4. Na stanie była już wcześniej niewielka partia tej broni w wariancie M3. CZ dostarczyła też partię karabinków BREN.

Najważniejsze plany to pozyskanie 81 nowych KTO (wybrano zmodyfikowany transporter AMV) oraz uniwersalnych wozów opancerzonych Aligator. W maju 2017 roku rząd zatwierdził plan wydania 1,2 mld EUR na ten cel. Słowacy zmodernizują też 18 posiadanych wozów rozpoznawczych Svatava (lokalny wariant BWR-1), przystosowując je do działania w ramach niedawno utworzonego batalionu szybkiego reagowania.

W Siłach Powietrznych służy ok. 4 tys. żołnierzy, a na ich stanie jest 12 myśliwców Mig-29AS/UBS, 15 szkolnych L-39, dwa transportowe C-27J oraz śmigłowce.

Niedawno do Słowacji dotarły dwa pierwsze śmigłowce UH-60M Black Hawk z dziewięciu zamówionych w USA (kolejne pięć dostarczone będzie w 2019 roku). Rozważana jest opcja wyposażenia ich w systemy uzbrojenia, czy doposażenia w specjalistyczne zestawy jak np. samoobrony. Dotychczas eksploatowane śmigłowce to pięć zmodernizowanych transportowo-desantowych Mi-17M i cztery przeznaczone do wykonywania zadań poszukiwawczo-ratowniczych Mi-17LPZS. Obecnie służą one głównie do realizacji zadań w ramach lotniczej grupy poszukiwawczo-ratowniczej, a ich resursy zakończą się w 2019 roku. Do zachowania zdolności operacyjnych lotnictwo potrzebuje minimum 18 śmigłowców.

Jak na razie Bratysława postanowiła odłożyć w czasie podjęcie decyzji o wyborze nowych wielozadaniowych samolotów bojowych. Pod uwagę brane były maszyny F-16 i JAS-39C/D Gripen. Obecnie wiadomo tylko, że umowa z Rosją dotycząca obsługi technicznej maszyn wyprodukowanych w Rosji wygasa na jesieni 2019 roku.

Podobnie jak w Czechach również na Słowacji wykorzystuje się zestawy 2K12 Kub M3 (pięć baterii) i jedną baterię zestawu dalekiego zasięgu S-300PMU. Ponadto eksploatuje się lekkie wyrzutnie Igła-2 i Strzała-2M wraz z systemem dowodzenia Astra posadowionym na opancerzonym pojeździe Tatrapan. Biała Księga mówi m.in. o „wymianie/modernizacji” zestawów 2K12 Kub i S-300 PMU, obrona powietrzna będzie więc jednym z ważniejszych programów.

Planuje się pozyskać 3-4 trójwspółrzędne stacje radiolokacyjne za ok. 100 mln USD mające zastąpić stare odległościomierze P-37 SK i wysokościomierze PRW-11.

Podobnie jak w wypadku Czech przemysł zbrojeniowy Słowacji znacznie podupadł i dopiero od niedawna na nowo rośnie jego rola. Częściowo jego możliwości zostały wcześniej ograniczone poprzez narzucenie mu niekorzystnych umów z firmami rosyjskimi, głównie związanych z obsługą i remontami sprzętu radzieckiej/rosyjskiej produkcji.

W styczniu 2015 r. ZVS Holding a.s. i ZVS Impex a.s. przejęły prywatną spółkę MSM Martin, działającą przede wszystkim w branży obronnej, by w maju 2015 roku utworzyć MSM GROUP, obejmującą kilka ważnych firm zaangażowanych w działalność związaną z obronnością. Sam ZVS Holdings a.s. jest znanym producentem amunicji i broni strzeleckiej. Z kolei firma EVPŬ Defence, znana z wieży TURRA-30, dostarcza głównie systemy elektroniczne, optoelektroniczne, czy sterowania. Firma Konstrukta Defence ostatnio zaprezentowała 155 mm samobieżny kołowy system artyleryjski EVA. Ma ona też w ofercie 81 mm oraz  98 mm moździerze.

Węgry

Roczny budżet obronny wynosi na Węgrzech niemal 1 mld USD, co przekłada się na 0,9 % PKB (2015). Zakładany jest jednak stopniowy wzrost wydatków na obronność, tak by ok. 2022 roku osiągnąć 1,4% PKB (budżet ma co roku rosnąc o minimum 0,1 PKB), a w 2026 roku 2% PKB. Niedawno też poinformowano, że na nowy sprzęt i modernizację armii przeznaczane będzie 30% budżetu MON, który w 2018 roku osiągnie kwotę 1,7 mld USD. Pozostałe 30% pochłoną wydatki zwiane z utrzymaniem i remontami, a 40% wydatki osobowe. Same założenia związane z modernizacją zostały zawarte w  „Długoterminowym planie rozwoju SZ Węgier do 2026 roku”.

W SZ służy prawie 30 tys. żołnierzy (2014), kolejne 8 tys. znajduje się w aktywnej rezerwie. Tych ostatnich ma być coraz więcej, by ok. 2026 roku osiągnąć pułap 20 tys.

Wojska lądowe to głównie 5. i 25. Brygada Piechoty i 34. batalion operacji specjalnych. Na wyposażeniu są 44 czołgi T-72, ok. 600 KTO BTR-80/80A i 30 152 mm holowanych haubic D-20.

Na stanie Sił Powietrznych (Magyar Légierő) jest 12 JAS-39C/D (wydzierżawione od Szwecji do 2026 roku), cztery transportowe An-26 i dziewięć maszyn szkolenia podstawowego Jak-52. Flota śmigłowców obejmuje 12 Mi-24 (wycofane z eksploatacji) i 12 Mi-8T/17.  

W 2014 roku Węgry zakupiły w Rosji trzy śmigłowce Mi-8T, a w 2017 wyremontowali w tym kraju pięć Mi-17. W 2017 roku ogłoszono pozyskanie dwóch samolotów A319 zapewniających wsparcie w transporcie zaopatrzenia i żołnierzy na misje czy realizację zadań w ramach sił NATO (nie wiadomo, czy będą to następcy An-26, czy też zostanie przeprowadzona oddzielna procedura). Zamiarem w dalszej perspektywie jest zastąpienie szkolnych Jak-52 nową maszyną oraz dozbrojenie Gripenów w kierowane laserowo bomby GBU-12.

Jednym z priorytetów modernizacji węgierskiej armii jest zakup nowych śmigłowców. Władze Węgier sugerowały niedawno, że nie jest przesądzone czy będą one pozyskane od kraju NATO. Dodatkowo w planach jest pozyskanie lekkich, kierowanych zestawów przeciwpancernych i/lub granatników, nowych radiolokatorów, systemów artyleryjskich i amunicji.

USA przeznaczy środki na naprawę i rozbudowę struktur i instalacji baz lotniczej w Kecskemet.

Ważnym zadaniem jest też utworzenie specjalnych struktur przeznaczonych do walki w obszarze cyberprzestrzeni.

Podstawą obrony powietrznej są  zmodernizowane zestawy 2K12 Kub (ok. 16 sztuk) oraz 45 szt. zestawów Atlas (lekka, podwójna wyrzutnia pocisków Mistral M2/3 na podwoziu kołowym czy bezpośrednio posadowionych na ziemi). Te ostatnie wspiera system dowodzenia MCP SHORAR z radiolokatorem X-TAR 25 i nowo zakupione celowniki optoelektroniczne Matis MP3.

Stosunkowo niedawno wprowadzono do służby trzy radiolokatory dalekiego zasięgu RAT-31DL. Ich uzupełnieniem są zmodernizowane stacje ST-68UM i P-18M oraz P-37. Planuje się pozyskać przynajmniej dwa nowe radary trójwspółrzędne.

W celu pozyskania środków armia węgierska co jakiś czas sprzedaje partiami  uzbrojenie, którego spore ilości ma zmagazynowane jeszcze od czasów upadku UW. Np. w 2013 roku od Węgier można było kupić m. in. samoloty Mig-29 oraz czołgi T-72.

Dziś Węgrzy pozyskują nowoczesny sprzęt głównie z zagranicy, chociaż jeszcze kilka lat temu, podobnie jak większość państw będących w UW, mieli oni bardzo rozwinięty przemysł zbrojeniowy, który ostatecznie upadł w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Dobrym tego przykładem była znana firma Fegyver- és Gépgyár produkująca broń strzelecką i często dostarczająca ją nawet siłom partyzanckim czy rebelianckim. Gdy większość jej  rynków eksportowych została objęta embargiem, w 2004 roku ogłoszono jej upadłość. Obecnie np. w Győr jest produkowana ciężarówka Rába H25, która przede wszystkim trafia do własnej armii.

Niedawno przedstawiciele rządu węgierskiego zapowiedzieli stopniowe odradzanie własnego przemysłu zbrojeniowego, głównie w obszarach związanych z systemami łączności i informatyki czy cyberbezpieczeństwa.

Podsumowanie

Przedstawiony obraz SZ trzech krajów należących do V4 oraz ich zamierzeń na kolejne lata związanych z szeroko pojętą obronnością jest bardzo zróżnicowany. Z jednej strony mamy Czechy z w miarę nowocześnie wyposażoną armią i rozbudowanym przemysłem zbrojeniowym, który przynosi zyski. Ale kraj ten wyraźnie nie stara się zwiększać nakładów na obronność tak jak wymaga tego NATO, czy nawet bieżąca sytuacja w Europie i na świecie. Sam proces modernizacji - choć przemyślany - jest rozłożony na długi okres i silnie uzależniony od dobrej koniunktury gospodarczej. Do tego w Czechach problemem są też częste afery związane z zakupami uzbrojenia.

Z drugiej strony mamy Słowację, która nadal eksploatuje sporo sprzętu wschodniego pochodzenia, przez co jest uzależniona od serwisowania i dostaw części głównie z Rosji. Wcześniejsze zaniedbania i niskie nakłady na wojsko raczej nie spowodują szybkiego procesu zmian i nagłej poprawy sytuacji, pomimo przedstawianych deklaracji oraz planów z tym związanych.

Z kolei Węgrzy balansują pomiędzy Zachodem i Wschodem. Podobnie jak w wypadku Słowacji muszą nadrobić wcześniejsze zalęgłości, a proces modernizacji komplikuje wysokie uzależnienie od importu i koniczność choć częściowej odbudowy przemysłu zbrojeniowego.

W przeciwieństwie do Polski kraje te w mniejszym stopniu widzą zagrożenie ze strony Rosji a raczej mają własne, inne problemy (np. Węgrzy z falą uchodźców). To pierwsze wynika również z historycznych uwarunkowań w nich panujących.

Patrząc na całokształt planów modernizacji armii tych państw można zauważyć, że charakteryzuje się ona długoterminowym i w miarę realistycznym planowaniem odzwierciedlającym własne możliwości zarówno gospodarcze jak i militarne. Wpisuje się to w realizację dotychczasowych zapowiedzi i związane jest z możliwie dużym zaangażowaniem krajowych przemysłów zbrojeniowych wszędzie tam, gdzie jest to możliwe. Zaangażowanie to oznacza nie tylko samą produkcję, ale i kooperację i - przede wszystkim - wsparcie eksploatacji i nabywanie unikatowych zdolności technologicznych (w przypadku Węgier również odbudowę możliwości przemysłowych).

Jeśli chodzi o samą współpracę militarną w ramach Grupy V4, to nie układa się ona tak, jak by tego chcieli politycy, poszczególne SZ, czy chociażby same zakłady przemysłu zbrojeniowego tych czterech krajów. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy może być słaba wymiana informacji o planach i potrzebach, która poza oficjalnymi spotkaniami i deklaracjami nie skutkuje konkretnymi decyzjami. Rozbieżne są tu przede wszystkim koncepcje, założenia, poszczególne wymagania taktyczno-techniczne a nawet sposób pozyskania konkretnych rodzajów systemów uzbrojenia. Dobrym przykładem jest plan pozyskania nowego bwp, w którym nasz kraj dąży do samodzielnego opracowania zupełnie nowego, pływającego pojazdu. Z kolei np. Czesi są zainteresowane pozyskaniem istniejącego pojazdu bazowego z szerokim udziałem rodzimych rozwiązań w jego ostatecznym kształcie. Podobne rozbieżności były gdy powstał plan wspólnego opracowania i pozyskania trójwspółrzędnych radarów przeznaczonych dla obrony powietrznej, czy - jeszcze wcześniej - wspólnej modernizacji śmigłowców Mi-24. Nie udało się też – z różnych przyczyn – sfinalizować zakupu podwozi KTO Rosomak przez Słowację, pomimo listu intencyjnego podpisanego przez premierów Polski i Słowacji w lipcu 2015 roku.

Dla Czechów, mających stosunkowo silny przemysł zbrojeniowy, współpraca możliwa jest tylko w tych obszarach, w których będzie ona dla niego korzystna. Z kolei Węgrzy, dążąc do odbudowy swoich zakładów, chcą nawiązać kontakty z zagranicznymi podmiotami, m.in. z PGZ. Budapeszt jest szczególnie zainteresowany pozyskaniem m.in. systemów artyleryjskich, obrony przeciwlotniczej i przeciwpancernych, ale nie chodzi im o zwykły zakup, a o transfer technologii i wsparcie odbudowy przemysłu. Pozytywnym przykładem współpracy z Polską jest porozumienie dotyczące opracowania i produkcji amunicji artyleryjskiej pomiędzy ZVS Holdings a.s. a  Dezametem. Słowackie armaty 2A46MS były też używane do czołgów PT-91M2 wyeksportowanych do Malezji, a obecnie są proponowane w ramach pakietu modernizacji przygotowanego przez PGZ dla Sił Zbrojnych RP.

Nie ulega wątpliwości, że po latach cięć budżetów obronnych i wydawania na wojsko około 1 proc. PKB, państwa Grupy V4 podejmują wysiłki w celu odbudowy swoich armii. Do głównych priorytetów należy zaliczyć zakupy śmigłowców, planowane w zasadzie we wszystkich trzech krajach, istotną rolę odgrywają też transportery opancerzone i/lub BWP, czy systemy obrony powietrznej. Modernizowane mają też być systemy artyleryjskie. Ważną rolę odgrywa również broń strzelecka i wyposażenie indywidualne żołnierzy.

Rolę niekwestionowanego lidera modernizacji odgrywają tutaj Czechy, choć również Węgry i Słowacja przyspieszają  modernizację swych SZ. Grupa Wyszehradzka staje się więc ważnym rynkiem zbrojeniowym. Inicjatywy współpracy w Grupie napotykają jednak na przeszkody, nawet wśród państw tak silnie powiązanych jak Czechy i Słowacja. Mówiąc generalnie, państwa Grupy V4 na razie nie wykazały determinacji, aby w sposób skuteczny i skoordynowany wspólnie realizować najważniejsze projekty zbrojeniowe. Zmiana tego stanu rzeczy wymagałaby decyzji politycznej o ściślejszej kooperacji zarówno na poziomie sił zbrojnych (na etapie definiowania wymagań i określania priorytetów), jak i przemysłu. Na razie jednak wiele wskazuje na to, że modernizacja armii państw Wyszehradu będzie się w dużej mierze odbywać oddzielnie.

Marek Dąbrowski