Zneutralizować zagrożenie dla Bałtyku. Okręt chemiczny kontynuacją programu Kormoran II?

Wraz ze zbliżającym się zakończeniem programu Kormoran II pojawi się pytanie o możliwość dalszego wykorzystania pozyskanych w jego trakcie technologii i zaangażowania specjalistów, którzy te technologie wdrażali. Prowadząca bez zarzutu budowę niszczycieli min Stocznia Remontowa Shipbuilding z Gdańska oczywiście sobie poradzi, znajdując kolejne zamówienia z rynku cywilnego i kończąc program Holownik.

Z dużym prawdopodobieństwem można jednak stwierdzić, że nie będzie to związane z budowaniem kadłubów ze stali austenicznej, a więc w technologii, za opanowanie której wcześniej pośrednio zapłaciła Marynarka Wojenna RP kupując Kormorany. Również infrastruktura przygotowana do tego rodzaju produkcji nie będzie mogła zostać wykorzystana zgodnie z przeznaczeniem, w tym między innymi jedna z hal stoczniowych, utrzymywana według wyrafinowanych standardów czystości.

Drugim z głównych wykonawców Kormorana jest Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Centrum Techniki Morskiej (OBR CTM) z Gdyni. Na razie otwartą kwestią jest, czy i w jaki sposób OBR CTM będzie mógł wykorzystać zdobyte kompetencje przy budowie nowych jednostek pływających. Zgodnie z opublikowanym wcześniej planami modernizacyjnymi MON, okręty typu Kormoran II mają być bowiem jedynymi, nowymi jednostkami przeciwminowymi Marynarki Wojennej przez minimum najbliższe 30 lat. Zmniejszy się więc zapotrzebowanie na systemy zwalczania min. Nie wiadomo również, czy będzie wykorzystana pozyskana do zintegrowania w jeden okrętowy system walki SCOT-M tak różnych systemów jak: cztery rodzaje dronów i robotów podwodnych, czy też trzy rodzaje sonarów do wykrywania min.

Wszystkie powyższe zdolności zdobyte przez stocznię Remontowa Shipbuilding oraz OBR CTM mogą jednak okazać się użyteczne przy budowie okrętu chemicznego, a właściwie okrętu wielozadaniowego z funkcjami przeciwchemicznymi. Taka jednostka mogłaby bowiem realizować zadania wcześniej wyznaczane dla jednostek patrolowych, rozpoznawczych, hydrograficznych, ratowniczych, przeciwminowych oraz wsparcia logistycznego. Jednocześnie byłaby zdolna do oczyszczania dna Bałtyku z niebezpiecznych materiałów, które w nieodpowiedzialny sposób zostały tam zatopione w XX wieku przez różne państwa.

Marynarka Wojenna RP działa jednak zachowawczo i chce wprowadzać tylko takie jednostki pływające, które już ktoś wykorzystuje – i to najlepiej od wielu lat. Tymczasem odpowiednika okrętu chemicznego nie wprowadziły jak dotąd żadne siły morskie na świecie.

Zatopiona broń chemiczna i amunicja a Marynarka Wojenna

Zatopiona na dnie Bałtyku broń chemiczna to realny problem zagrażający bezpieczeństwu Polski i tak naprawdę wszystkich krajów leżących nad Morzem Bałtyckim. Stąd jego wyeliminowanie powinno być również jednym z zadań Marynarki Wojennej RP, tak samo jak usuwanie min morskich z czasów II wojny światowej. Zbliżamy się bowiem do tego momentu, w którym pojemniki z różnego rodzaju śmiercionośnymi substancjami zaczną tracić szczelność i do wody będą się wylewały coraz to większe ilości szkodliwych związków chemicznych.

Duża część z tych związków to oleiste substancje, które bardzo trudno rozpuszczają się w wodzie morskiej lub wcale. Dopóki więc pojemniki, w których są one przechowywane będą szczelne nie ma zagrożenia występowania większego skażenia. Ale z upływem lat postępuje degradacja kontenerów i beczek, przez co substancje zaczynają się wydobywać na zewnątrz. Część z nich pod wpływem niskiej temperatury wody „skamienieje” (stanowiąc jednak w dalszym ciągu zagrożenie i dodatkowo przemieszczając się wraz z prądem na duże odległości), część rozleje się na dnie, a część wypłynie na powierzchnię.

Tymczasem są naukowcy, którzy uważają, że uwolnienie nawet jednej szóstej zatopionych substancji chemicznych spowoduje zanik życia w Bałtyku,  co najmniej na sto lat. Proces ten nie będzie oczywiście natychmiastowy, ale kiedy się zacznie, to nie będzie już go można zatrzymać. Już w tej chwili wskazuje się, że spożywanie bałtyckich ryb dennych może być niebezpieczne dla zdrowia. Problem ten jednak nie dotyczy tylko rybołówstwa morskiego. Trzeba bowiem pamiętać, że np. łosoś to ryba dwuśrodowiskowa, która na okres tarła przenosi się z morza do rzek. Szkodliwe substancje z Bałtyku pojawią się więc również w głębi lądu.

Uwalniające się toksyczne związki z broni chemicznej w Morzu Bałtyckim będą miały również negatywny wpływ na turystykę nadmorską. Już są naukowcy, które uważają, że ze względu na zatopione bojowe środki trujące, istnieje duże prawdopodobieństwo natknięcia się na substancje niebezpieczne w pobliżu takich miejscowości jak Darłowo, Kołobrzeg i Dziwnów. Na tamtych akwenach zatopiono bowiem amunicję na stosunkowo niewielkich głębokościach (w przypadku Dziwnowa to prawdopodobnie tylko dwanaście metrów) i już niedługo może się ona znaleźć bardzo blisko brzegu.

Zagrożone jest również Trójmiasto, ponieważ najprawdopodobniej broń chemiczna została wrzucona również do Głębi Gdańskiej (na powierzchni ponad 300 kilometrów kwadratowych). Początkowo sądzono, że w 1954 roku stworzono tam tylko składowisko niemiecko-polskiej broni konwencjonalnej. W pobliżu tego miejsca rybacy wyłowili już jednak jedną bombę z iperytem, a drugą odnaleziono na plaży w Jastarni. Ponadto, opublikowane wyniki badań polskich naukowców potwierdziły, że stężenia związków trujących w Głębi Gdańskiej są porównywalne z tymi, jakie wykryto w Głębi Gotlandzkiej, gdzie broń chemiczna na pewno jest. Największe niebezpieczeństwo wynika nie z samej ilości zalegającej na dnie amunicji (wyrzucono jej tam tylko około 60 ton) ale z tego, że znajduje się ona stosunkowo płytko i dodatkowo blisko brzegu (około 33 mile na północny wschód od Gdańska).

Jak dotąd w Polsce odnotowano oficjalnie 24 przypadki zatruć lub poparzeń ludzi z niebezpiecznymi substancjami, które w jakiś sposób wydostały się z zatopionych kontenerów lub beczek. Przykładowo w 1955 roku w okolicach Darłówka zostało poparzonych iperytem aż 102 dzieci. Jest bardzo prawdopodobne, że takich wypadków już niedługo będzie o wiele więcej.

Problem broni chemicznej dotknie również polski przemysł, który ma w planach m.in. budowę morskich farm wiatrowych. Doświadczenia wskazują, że każde działanie związane z eksploracją dna morskiego może przynieść katastrofalne skutki. O skali problemu może świadczyć budowa Gazoportu w Świnoujściu, gdy podczas prac przy podobno dobrze znanym wejściu do portu znaleziono 1810 sztuk różnego rodzaju amunicji (w tym chemiczną).

Problem skażenia jak się okazuje nie dotyczy tylko miejsca na dnie, gdzie zgodnie z mapami znajdują się zatopione, niebezpieczne materiały. Skażenie terenu może mieć bowiem o wiele większy promień niż wcześniej przypuszczano. Przykładowo polscy naukowcy, badając miejsca z wyciekiem środków trujących opartych na oleju arsenowym określili, że związki te mogą się przemieścić nie 1,5 m od obiektu ale nawet 25 m dalej. Jeżeli jednak takie miejsce zostanie zaburzone (np. przez kotwice, podczas prac podwodnych prowadzonych przy budowie farm wiatrowych lub rurociągów) to dzięki prądom morskim środki trujące mogą się przemieścić nawet na odległość 30 km.

Bardzo często politycy uspakajają, że ilość takich miejsc, w których zatopiono broń chemiczną jest niewielka, wskazując głównie na „wysypiska” z bronią chemiczną w: Głębi Bornholmskiej, południowo - zachodniej część Głębi Gotlandzkiej oraz Małym Bełcie (które są oznakowane na mapach nawigacyjnych). Uważa się dodatkowo – niesłusznie - że chodzi jedynie o amunicję z czasów II wojny światowej.

W rzeczywistości takich miejsc może być ponad sześćdziesiąt, nie licząc materiałów „gubionych” w drodze na wyznaczone składowisko (wyrzucanych w drewnianych skrzyniach, które później dryfowały wiele mil). Trzeba też pamiętać, że nie chodzi tylko o pozostałości po II wojnie światowej. Topienie materiałów niebezpiecznych jako najprostsza forma utylizacji było stosowane jeszcze na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych przez rozpadający się Związek Radziecki. To właśnie w ten sposób władze na Kremlu postanowiły tanio pozbyć się problemu broni chemicznej składowanej na terenie Łotwy i Estonii.

Materiał filmowy opublikowany przez szwedzką telewizję SVT w 2009 r. wyraźnie pokazywał zatapianie kontenerów przez Rosjan i to na wodach szwedzkiej strefy ekonomicznej. W kontenerach tych miały znajdować się nie tylko broń chemiczna, ale również odpady promieniotwórcze. Dziwnym trafem kilka lat później odnotowano zwiększoną ilość zachorowań na raka skóry i dróg oddechowych wśród rybaków łowiących na akwenach pomiędzy Bornholmem a Gotlandią. Tymczasem taki efekt może przynieść skażenie iperytem.

O przypadkach tajnej „utylizacji” broni chemicznej wiadomo. Więcej danych jest dostępnych o zatopionej, niebezpiecznej amunicji z czasów II wojny światowej. Już na konferencji w Poczdamie w 1945 roku postanowiono zniszczyć ponad 267 tysięcy ton bomb i innych środków bojowych zawierających broń chemiczną. Jako najtańszy sposób uznano topienie i w taki sposób neutralizowały niebezpieczne substancje głównie: Stany Zjednoczone, Związek Radziecki, Wielka Brytania i NRD.

Szacuje się, że tylko wokół Bornholmu Rosjanie wyrzucili do morza na głębokości oficjalnie około stu metrów 40 tysięcy ton różnego rodzaju obiektów zawierających takie substancje jak: iperyt, fosgen, tabun czy kwas pruski. Nie lepsi byli Amerykanie, którzy Cieśninach Duńskich zatopili 42 okręty z ładunkiem 130 tysięcy ton różnego rodzaju niemieckiej amunicji – w tym chemicznej. Brytyjczycy z kolei wyrzucili do morza w cieśninie Mały Bełt 69 tysięcy ton pocisków artyleryjskich z tabunem oraz 5 tysięcy ton bomb z tabunem i fosgenem. Operacje kontynuowały później NRD i Związek Radziecki topiąc na początku lat pięćdziesiątych około 65 tysięcy ton amunicji z bojowymi środkami trującymi.

Niektórzy eksperci szacują, że w Bałtyku może znajdować się do 60 tysięcy ton broni chemicznej, z czego jedna piąta to bojowe środki trujące. I pomijając spory na temat rzeczywistej ilości tych szkodliwych substancji, nikt nie zaprzecza, że wśród nich znajdują się tak śmiercionośne związki jak iperyt, luizyt i sarin. Do tego należy również doliczyć podwodne „wysypiska” broni konwencjonalnej z minami morskimi, bombami lotniczymi i amunicją artyleryjską oraz materiałami radioaktywnymi dołożonymi przez Rosjan. Ich wpływ na środowisko jak na razie nie jest znany.

Wszystko to jest tak naprawdę jedną wielką, tykającą bombą ekologiczną.

Jak neutralizować zatopioną broń chemiczną?

Dotychczasowe działania ze strony Polski i innych krajów bałtyckich nie przyniosły żadnej konkretnej propozycji rozwiązania problemu zatopionych substancji toksycznych. Zajmowano się bowiem głównie dokładnym lokalizowaniem miejsc na dnie Bałtyku, gdzie znajdują się niebezpieczne środki chemiczne oraz określaniem poziomu skażenia w danym rejonie. Na początku bagatelizowano problem uznając, że nie ma zagrożenia dla środowisko (raport grupy badawczej z lat dziewięćdziesiątych, powołanej przez Komisję Helsińską).

Tak było również w latach 2004-2008, gdy przeprowadzono pierwszy międzynarodowy projekt unijny w tej sprawie MERCW (ang. Modeling Environment Risk of Chemical Weapons). I znowu uspakajano, ponieważ w ramach tego projektu pobrano ponad dwieście próbek dna morskiego, z których tylko dwie zawierały iperyt. Raporty z poszczególnych państw rejonu Morza Bałtyckiego wskazywały jednak na zupełnie inną sytuację i to, że nie wszystkie związki szkodliwe były poszukiwane w poszczególnych próbkach.

Ostatecznie Komisja Helsińska anulowała swój wcześniejszy raport i zorganizowała kolejną grupę badawczą. Działały również samodzielnie poszczególne państwa bałtyckie. W Polsce uruchomiono np. program CHEMSEA (Chemical munitions search and assessment) korzystając z pomocy finansowej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach programu operacyjnego „Program regionu Morza Bałtyckiego” w programowania 2007–2013. Ale celem tych badań było znowu głównie określenie charakterystyki warunków naturalnych w miejscach zatopienia broni chemicznej i amunicji oraz kategoryzacja poszczególnych obiektów, z ustaleniem tych, które wymagają dalszego monitorowania.

Opracowano również „wytyczne postępowania z amunicją oraz z utylizacją niebezpiecznych odpadów i skażonych osadów” oraz regionalny plan awaryjny (w razie przypadkowego wyłowienia lub wyrzucenia na brzeg niebezpiecznych substancji).

Obecnie realizowany jest także europejski projekt DAIMON (Decision Aid for Marine Munitions) współfinansowany w ramach Programu Interreg Region Morza Bałtyckiego 2014-2020, w którym poza Polską uczestniczą również: Finlandia, Niemcy, Norwegia, Szwecja, Litwa i Rosja. W jego trakcie badano m.in. podwodne składowiska broni konwencjonalnej u ujścia Zatoki Kilońskiej oraz Głębię Bornholmską, gdzie stopień skażenia by na tyle duży, że trzeba było odkażać sprzęt badawczy po wyjęciu go z wody.

Niestety w ramach tych wszystkich przedsięwzięć tworzone są głównie coraz bardziej dokładne mapy dna Morza Bałtyckiego, co jest oczywiście potrzebne, ale co nie określa się konkretnych sposobów, jak to dno oczyścić. Oczywiście istnieje opinia, że broń chemiczna z czasem sama się zneutralizuje. Jednak w przypadku zamkniętego Morza Bałtyckiego nie ma potrzebnych do tego silnych prądów podwodnych, a dodatkowo wymiana wody przez Cieśniny Duńskie jest nie większa niż 3%. Poziom skażenia środowiska morskiego w rejonie składowania amunicji chemicznej będzie więc systematycznie rósł, niszcząc życie w coraz większym promieniu wokół.

W nieoficjalnych dyskusjach wymienia się kilka sposobów na zneutralizowanie broni chemicznej na dnie Bałtyku. Najmniej rozsądnym jest pomysł pokrycia takich wysypisk betonowym sarkofagiem, ponieważ nie rozwiąże to w żadnym przypadku problemu, a jedynie utrudni prace tym, którzy za kilka lat będą jednak musieli zacząć oczyszczać dno z substancji szkodliwych.

Jedynym, załatwiającym problem rozwiązaniem jest wydobycie tych materiałów i ich utylizacja w procesie chemicznym (rozkładając substancje szkodliwe za pomocą innych związków chemicznych) lub fizykochemicznym - np. w procesie pirolizy beztlenowej (procesu degradacji zachodzącego pod wpływem wysokiej temperatury) w specjalnych wysokotemperaturowych piecach plazmowych.

Aby tego dokonać, potrzebne są okręty, których budowy nikt jak na razie nie zaplanował pomimo, że sprawa staje się coraz bardziej pilna. Pojawiają się za to wyspecjalizowane firmy, które oferują usługę oczyszczania dna morskiego i twierdzą, że mają do tego odpowiednie technologie. Jedną z nich jest amerykańska spółka Tetra Tech będąca jedną z pierwszych firm na świecie, która przeprowadziła operację odzyskiwanie broni chemicznej ze środowiska morskiego.

Tylko w czasie prac w pobliżu japońskiego portu Kanda amerykańskim płetwonurkom udało, bez żadnych incydentów, się wydobyć 367 sztuk amunicji do broni chemicznej, (w tym pięćdziesięcio- i piętnastokilowe bomby zawierające iperyt). Aby zapewnić bezpieczeństwo, nurkowie używali aparatów oddechowych z zamkniętym obiegiem, nosili czujniki radiacyjne pod suchymi skafandrami, które dodatkowo zostały zaprojektowane tak, aby były odporne na szkodliwe związki chemiczne. Opracowano również specjalne procedury, w ramach których każdy obiekt podwodny był oceniany i dopuszczany do wydobycia a następnie umieszczany w specjalnych pojemnikach.

Podobne prace realizuje również niemiecko-szwedzkie przedsiębiorstwo Dynasafe, które bardzo skutecznie działało na Morzu Północnym oraz japoński koncern Kobelco, który wydobył już z wód otaczających Japonię ponad 3 tysiące bomb lotniczych.

Proces neutralizacji broni chemicznej w Bałtyku będzie jednak trwał wiele lat i trudno oczekiwać, by na taki czas sprowadzić amerykańskich lub japońskich specjalistów. Wyjściem z tej sytuacji może być zaangażowanie sił morskich poszczególnych państw bałtyckich, które w ramach swoich obowiązków jeżeli chodzi o zapewnienie bezpieczeństwa mogłyby wykonywać zadanie oczyszczenia Bałtyku w taki sam sposób, jak to wcześniej zrobiono z minami.

Do tego jednak potrzebne są odpowiednie okręty i specjalistyczne wyposażenie.

Okręt chemiczny – jaki powinien być?

Wbrew pozorom w przypadku okrętów chemicznych najłatwiej będzie zbudować samą platformę. Oczywiście kontakt z różnego rodzaju „agresywnymi” substancjami chemicznymi mógłby mieć wpływ na konstrukcję standardowych jednostek pływających (np. poprzez przyśpieszoną korozję). W czasie budowy niszczycieli min Kormoran II opanowano jednak technologię budowy kadłubów ze stali austenicznej, która nie tylko jest amagnetyczna, ale również kwasoodporna.

Stocznia Remontowa Shipbuildnig może więc bez problemu wykorzystać ją przy produkcji innych jednostek pływających, jeżeli zwiększy to ich możliwości. A tak właśnie byłoby w przypadku okrętów chemicznych. Pokłady i burty tych jednostek będą musiały być przygotowane na działanie różnego rodzaju substancji szkodliwych, które dopiero później byłyby wprowadzane w linię przygotowaną dla ich utylizacji. Stal austeniczna jest w tym przypadku dużym zabezpieczeniem, dodatkowo lepiej przygotowanym na ewentualne odkażanie.

Sama linia neutralizacji bojowych środków trujących musi być całkowicie odseparowana od reszty okrętu, gdzie przebywa załoga. Co więcej, ze względu na szkodliwość wydobywanych substancji, pomieszczenia techniczne i mieszkalne będą musiały być umieszczone w całości w cytadeli ABC. Rozwiązanie takie zostało wykonane i sprawdzone na niszczycielach min typu Kormoran II i teraz będzie można z niego skorzystać.

Najprostszym sposobem na oddzielenie sekcji „chemicznej” od reszty okrętu byłoby po prostu wykorzystanie dużego pokładu zadaniowego, na którym w razie potrzeby byłoby rozwijane kontenerowe centrum utylizacji bojowych środków trujących i amunicji. . Świadczy o tym chociażby szybkość, z jaką w ramach programu Holownik dla Marynarki Wojennej wykonano zupełnie nowy projekt techniczny (w biurze projektowym NED Project z Gdańska) i dokumentację roboczą (w biurze Remontowa Marine Design & Consulting należącym do Grupy Kapitałowej Remontowa Holding).

Ponadto, stocznia Remontowa Shipbuilding ma już wiele rozwiązań gotowych, które wystarczy tylko w odpowiedni sposób zaadoptować. Najbardziej zbliżone koncepcyjnie do okrętów chemicznych wydają się być statki do obsługi oraz zaopatrywania platform wiertniczych klasy PSV (platform supply vessel) oraz AHTS (Anchor Handling Tug / Supply vessel). Remontowa Shipbuilding zbudowała kilkadziesiąt takich jednostek, w tym dla tak wymagających odbiorców, jak armatorzy ze Stanów Zjednoczonych, Kanady i Norwegii.

Mogą to być statki o wyporności nawet 4000 -5000 ton, jak np. zaprojektowana przez biuro projektowe MMC z Gdyni jednostka klasy PSV projektu MMC 879 CD „Highland Guardian” (o wyporności 5100 ton i długości 88,9 m) z pokładem zadaniowym o powierzchni 1000 m². W podobny sposób zbudowano w stoczni Remontowa Shipbuilding jednostkę klasy PSV „Siem Pride” z pokładem o powierzchni 980 m², przekazaną Norwegii. Jednostka ta ma jeszcze tą przydatną dla okrętów chemicznych cechę, że jest przyjazna środowisku, z niewielkim zużyciem paliwa podczas tranzytu oraz silnikami dwupaliwowymi (z opcją zasilania gazem LNG w głównym reżimie pracy). Na niskie koszty wykorzystania wpływa także niewielka, stała załoga licząca jedynie 25 osób (przy wyporności 5400 ton).

Nie powinno być też trudności z przygotowaniem okrętu chemicznego do wydobywanie spod wody niebezpiecznych obiektów. Na ORP „Kormoran” zastosowano bowiem dziobowy ster strumieniowy Schottel oraz system dynamicznego pozycjonowania dzięki czemu niszczyciel min może się obracać praktycznie w miejscu i utrzymywać na morzu stałą pozycję. Podobne rozwiązania w stoczni Remontowa Shipbuilding wprowadzono również na jednostkach klasy AHTS i PSV.

Samo podnoszenie obiektów z dna może się odbywać z wykorzystaniem integralnych dźwigów lub nawet opcjonalnie rozstawianych suwnic rufowych. Na „ORP „Kormoran” zastosowano stały dźwig HIAB XS 544 E-6 HiPro z wysuwanym ramieniem umieszczony na pokładzie rufowym o maksymalnym udźwigu 6600 kg (przy ramieniu skróconym do 4,4 m).

O wiele większe możliwości da jednak zastosowanie suwnicy rufowej, do czego przygotowane są jednostki klasy PSV zaprojektowane przez biuro MMC. Przykładem może być statek „Ievoli Ivory” w konfiguracji wykorzystanej do wydobyciu kutra rybackiego zatopionego wraz z uchodźcami u wybrzeży Libii 18 kwietnia 2015 r. Na wymyślonym przez polskich inżynierów statku MMC podczas tej operacji zamontowano na pokładzie rufowym kontenery ze specjalistycznym wyposażeniem dla nurków oraz grup ratowniczych jak również suwnicę rufową do podnoszenia spod wody wraku. Dokładnie tak samo mogłaby wyglądać okręt chemiczny przygotowany do neutralizacji zatopionych bojowych środków trujących.

Ważną cechą projektów biura MMC jest również możliwość wkomponowania w nich lądowiska dla śmigłowców, co widać na statku „Ievoli Ivory”. Przydatność takiego rozwiązania doceniła np. Finlandia stosując go na swoim okręcie „Turva”.Pomimo sklasyfikowania jako patrolowiec ma on nad dziobem rozkładane lądowisko oraz rufowy, obszerny pokład zadaniowy wyposażony dodatkowo w dwa dźwigi (w tym Draggen o udźwigu maksymalnym 15 ton). Doceniła to również Marynarka Wojenna RP decydując 27 grudnia 2017 r., że w podobny sposób ma wyglądać okręt „Ratownik”. Jego budowa w PGZ Stocznia Wojenna jednak przez dwa lata nie ruszyła i być może szybciej uda się rozpocząć proces produkcyjny okrętu chemicznego w stoczni Remontowa Shipbuilding w Gdańsku.

 Wyposażenie Kormoranów a okręt chemiczny

Założenie, że specjalistyczne wyposażenie chemiczne będzie montowane w kontenerach na pokładzie zadaniowym jest o tyle ułatwieniem, że pozwala przygotowywać go (zaprojektować i wyprodukować) niezależnie i równolegle do budowanego okrętu chemicznego. Nie oznacza to jednak, że pozostała część systemów użytecznych w operacji neutralizacji zatopionych, szkodliwych substancji nie może zostać zaadoptowana np. z programu Kormoran II.

Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Centrum Techniki Morskiej z Gdyni jest np. przygotowany do szybkiego zbudowania okrętowego systemu walki. Już wcześniej bowiem założono (zresztą słusznie), że system SCOT-M zastosowany na ORP „Kormoran” ma być rozwiązaniem perspektywicznym. W tym celu wyróżniono w nim część niezmienną, która jest bazą i którą od razu można zaadoptować dla potrzeb innych jednostek (w tym także dla okrętu chemicznego) oraz część specjalistyczną, charakterystyczną dla danej klasy, typu a nawet egzemplarza okrętu.

Jak się okazuje, także w tym specjalistycznym oprogramowaniu tylko część trzeba będzie zrobić od nowa. OBR CTM ma do tego jednak narzędzia, wiedzę i specjalistów, których dzięki tej pracy będzie można zatrzymać również po zakończeniu programu Kormoran II. Do zaadoptowania będzie natomiast część specjalistyczna systemu SCOT-M, odpowiedzialna za współpracę z sonarami i pojazdami podwodnymi.

Blok podsystemu sterowania komplementarnymi platformami bezzałogowymi do zadań przeciwminowych może być bowiem użyteczny do odszukiwania np. beczek ze szkodliwymi substancjami oraz „dzikich” wysypisk. Szczególnie przydatne w przypadku okrętów chemicznych będą autonomiczne pojazdy podwodne typu Hugin (norweskiego koncernu Kongsberg), które są w stanie samodzielnie, dokładnie mapować dno morskie wskazując konkretne miejsca, gdzie mogą się znajdować bojowe środki trujące.

Wykorzystanie tego rodzaju pojazdów staje się zresztą standardowym, wstępnym etapem jakichkolwiek, kompleksowych eksploracji podwodnych. Przykładem może być np. statek badawczy „Seabed Constructor”, który we wrześniu 2018 r. odszukał i zidentyfikował w Południowym Atlantyku wrak argentyńskiego okręt podwodnego ARA „San Juan”, a w lipcu 2019 r. na Morzu Śródziemnym wrak francuskiego okrętu podwodnego „Minevre”. W obu przypadkach rozpoczęto operację od wysłania kilku dronów podwodnych Hugin, które dokładnie zmapowały dno morskie. Identyfikacja oraz prace na dnie były z kolei zadaniem dla przewodowo sterowanych pojazdów podwodnych.

 I w tym przypadku oprogramowanie w SCOT-M jest praktycznie gotowe i można je będzie jedynie dostosować dla nowego okrętu chemicznego. To oprogramowanie zapewni nie tylko sterowanie pojazdami, ale również odbieranie od nich informacji o swoim stanie oraz danych z pokładowych sensorów. Do wykorzystania są również same roboty podwodne, ponieważ dla okrętów przeciwminowych opracowała je Politechnika Gdańska (przewodowo zasilany i kierowany robot podwodny typu „Morświn”).

Kormoran II to również źródło rozwiązań przydatnych okrętom chemicznym do fizycznej likwidacji obiektów podwodnych. Niewielkie skupiska konwencjonalnej amunicji będzie można bowiem niszczyć np. takimi samymi środkami jak miny morskie. Są wśród nich samobieżne ładunki wybuchowe do niszczenia min typu Głuptak opracowane przez Politechnikę Gdańską lub dostarczane za pomocą robotów, bezprzewodowo odpalane ładunki wybuchowe TOCZEK w wersji A, B i C - opracowane i produkowane przez OBR CTM).

Kolejnym rozwiązaniem przydatnym dla okrętu chemicznego, a opracowanym dla Marynarki Wojennej w ramach programu Kormoran II jest Okrętowy Zintegrowany System Łączności (OZSŁ), zaprojektowany, wyprodukowany, zainstalowany i zintegrowany przez polską spółkę KenBIT – oddział w Gdyni. Obejmuje on zarówno podsystem łączności zewnętrznej (jawnej i utajnionej w systemie narodowym lub NATO), jak i wewnętrznej (zapewniający komunikację pomiędzy poszczególnymi elementami struktury organizacyjnej okrętu).

W ramach OZSŁ połączono i zsynchronizowano na ORP „Kormoran”: typowe urządzenia łączności radiowej i satelitarnej, systemy antenowe, urządzenia komutacyjne (krosownice), interfejsy, modemy, urządzenia kryptograficzne, terminale, komputery sterujące, rejestratory korespondencji radiowej, pulpity łączności, a także podsystem zasilania awaryjnego. Dzięki temu operator nawiązujący łączność nie musi wiedzieć, w jaki sposób to jest realizowane i przez którą radiostację, natomiast „widzi” jedynie wynośne pulpity łączności (z zestawionymi sieciami lub kierunkami łączności) lub terminale VT-Sec, które są umieszczone we wskazanych miejscach na okręcie.

Rozwiązanie KenBIT jest o tyle elastyczne, że może być zarówno rozbudowane, jak i zmniejszane. Ten drugi przypadek mamy w programie Holownik, w którym zastosowano część z tego, co wypracowano na Kormoranach. Natomiast na okręcie chemicznym może być potrzebna rozbudowa.

Kto to wszystko sfinansuje?

Paradoksalnie w całym tym projekcie najłatwiejsze może być uzyskanie finansowania. Budując okręty typowo bojowe nie można oczywiście liczyć na wsparcie międzynarodowe, ale w przypadku okrętu chemicznego może być zupełnie inaczej. I jeżeli nawet sam okręt nie będzie mógł być dofinansowany przez Unię Europejską, to jego wyposażenie już prawdopodobnie tak. Będzie ono bowiem wykorzystywane nie do działań wojskowych, ale ochrony środowiska i ludności. Co więcej, wyposażenie to będzie pracowało nie dla potrzeb jednego kraju, ale na korzyść wszystkich państw leżących nad Bałtykiem.

Ministerstwo Obrony Narodowej mogłoby również uzyskać wsparcie od innych resortów – przede wszystkim Ministerstwa Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej oraz Ministerstwa Środowiska. W ten sposób program budowy okrętu chemicznego mógłby być realizowany z budżetu centralnego, a nie tylko z zasobów wojska.

Na tego rodzaju okrętach będzie można dodatkowo zarobić. Jeżeli bowiem jego koncepcja się sprawdzi, to zainteresowanym jego pozyskaniem mogą być również inne państwa i to nie tylko nad Bałtykiem. Niebezpieczna amunicja została bowiem zatopiona także w wielu innych miejscach świata, w tym w Zatoce Biskajskiej oraz na Bliskim Wschodzie. Amerykański departament obrony szacuje np., że tylko u wybrzeży Stanów Zjednoczonych zatopiono 32000 ton chemicznej amunicji. Takich składowisk ma być ponad 1000 z czego część jest nieudokumentowana.

Zadanie okrętów chemicznych można będzie dodatkowo rozszerzyć o zabezpieczenie wraków, – związane np. z usuwaniem z nich paliwa i innych szkodliwych substancji. Zaczyna być już bowiem standardem, że po odszukaniu jakiegoś zatopionego obiektu analizuje się go pod względem szkodliwości dla środowiska i w razie potrzeby usuwa się z niego niebezpieczne substancje. Eliminuje się też znane wcześniej zagrożenia czego przykładem był wrak niemieckiego krążownika „Prinz Eugen” z czasów II wojny światowej, zatopionego przy Wyspach Marshalla, którego zbiorniki paliwa zostały opróżnione w 2018 roku przez amerykańskich nurków po operacji trwającej 45 dni. Udało się w ten sposób usunąć 250 000 galonów oleju opałowego (946 tysięcy litrów), a więc 97% całego paliwa, które było dodatkowo radioaktywne (niemiecki okręt był wykorzystywany jako cel w czasie próbnych wybuchów atomowych na atolu Bikini).

W Polsce takie operacje nie są jednak systemowo prowadzone, o czym świadczy fakt pozostawienia pod wodą „wbitego” w Hel niemieckiego okrętu podwodnego z czasów II wojny światowej z akumulatorami i paliwem. Takich niebezpiecznych obiektów jest zresztą w Bałtyku na pewno więcej, jednak nadal wyczekuje się aż przechowywane z nich szkodliwe substancje same zaczną wyciekać na zewnątrz. Okręt chemiczny mógłby stać się narzędziem przygotowanym do rozwiązywania tego rodzaju problemów.

Tak naprawdę jednym zastrzeżeniem do tego rodzaju jednostek ze strony zwolenników „potężnej” Marynarki Wojennej RP może być fakt, że nie będą one uzbrojone w rakiety i armaty „odpowiednio dużego” kalibru. Jednak z punktu widzenia bezpieczeństwa nas wszystkich i naszych następców okręt chemiczny miałby prawdopodobnie w obecnej sytuacji bezpieczeństwa o wiele większe znaczenie niż istniejąca jak dotąd tylko w planach korweta czy fregata.