Siły zbrojne
Zamierzenia Komisji Europejskiej w ramach europejskiej polityki przemysłu obronnego
Aktualnie można zaobserwować dość zintensyfikowane działania Komisji Europejskiej w obszarze europejskiej polityki przemysłu obronnego.
Tłem dla tego działania jest w głównej mierze obowiązujący od 2009 r. pakiet obronny w skład którego wchodzi m.in. dyrektywa 2009/43/WE w sprawie uproszczenia warunków transferów produktów związanych z obronnością we Wspólnocie oraz dyrektywa 2009/81/WE w sprawie koordynacji procedur udzielania niektórych zamówień na roboty budowlane, dostawy i usługi przez instytucje lub podmioty zamawiające w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa i zmieniająca dyrektywy 2004/17/WE i 2004/18/WE. Pakiet ma na celu określenie wspólnej polityki oraz ram prawnych w celu wyeliminowania rozproszenia rynku, poprawy jego konkurencyjności oraz wprowadzenia w państwach członkowskich UE większej przejrzystości, polepszenie koordynacji i wyeliminowania barier, które hamują bezpieczeństwo dostaw, innowacyjność i prowadzą do powielania w UE programów i badań obronnych. Według Komisji Europejskiej brak wspólnych uregulowań w tym zakresie powodowałoby niepotrzebne koszty po stronie państw członkowskich i podważał sens zacieśnienia integracji w imię silnej wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony. Komisja chce stworzyć takie warunki wspólnego rynku, które doprowadzą do zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności europejskiego przemysłu oraz umożliwią wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw w dostarczaniu jako podwykonawcy komponentów lub podsystemów przyczyniając się w ten sposób do poprawienia dynamiki rynku europejskiego.
Oczekuje się, że wpłynie to jednocześnie na umocnienie europejskiej bazy technologiczno-przemysłowej stanowiącej istotny wkład dla Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (WPBiO). Komisja uważa, że pojedyncze działania każdego z państw członkowskich w zakresie obronności powodują nieefektywność zaplecza obronnego Europy. Z powodu kryzysu ekonomicznego na świecie, zmiany modelu europejskich sił zbrojnych zredukowano w budżetach narodowych wydatki na obronność. Jednocześnie brakuje możliwości tworzenia kompleksowej bazy wyposażenia obronnego z której Europa mogłaby korzystać w wyniku zagrożenia bezpieczeństwa. Tylko konkurencyjna baza technologiczno-przemysłowa może zapewnić Europie samodzielność, przystępne ceny i zdolność do międzynarodowej współpracy w rozwijaniu i produkcji nowoczesnego wyposażenia obronnego. Biorąc pod uwagę nowe zagrożenia w dziedzinie bezpieczeństwa z którymi Europa może się spotkać oraz przewartościowania w globalnym układzie sił, koniecznym stało się poszukiwanie możliwości utworzenia efektywnego europejskiego przemysłu obronnego.
Wizję w tym zakresie Komisja Europejska określiła już w 2007 r. ogłaszając Komunikat przedstawiający strategię na rzecz silniejszego i bardziej konkurencyjnego europejskiego przemysłu obronnego. W dokumencie stwierdzono, że „można zrobić wiele w celu odblokowania jego pełnego potencjału, tak aby oferował on korzyści w zamian za poniesione przez państwa członkowskie nakłady, i aby dostarczał WPBiO potrzebnych możliwości w sposób skuteczny i efektywny”.
Obecnie państwa członkowskie UE mają duże trudności w utrzymaniu swojego potencjału obronnego ponieważ ich budżety ograniczono do wydatków niezbędnych pozbawiając możliwości finansowania rozwoju nowych produktów. Zauważa się brak skoordynowania w UE kierunku inwestycji co prowadzi do rozdrobnienia i duplikowania produkcji i w perspektywie skutkuje marnotrastwem środków finansowych państw. W ten sposób powstaje zapaść technologiczna Europy w stosunku do Stanów Zjednoczonych których budżet jest dwa razy większy niż wszystkie budżety obronne państw europejskich.
Główną przyczyną oporów ze strony państw członkowskich UE odnośnie wdrażania w życie europejskiej polityki rozwoju przemysłu obronnego jest nadal utrzymująca się nieufność w powodzenie tej polityki, duże konsekwencje polityczne a w szczególności ekonomiczno-społeczne wobec narodowego przemysłu obronnego.
Państwa pomimo założeń postępującej integracji nadal preferują narodowy przemysł, ponieważ zależy im na miejscach pracy, możliwości korzystania z inwestycji offsetowych, towarzyszącym dostawom z państw trzecich. Nadal niektóre kraje członkowskie UE, w tym również państwa Europy zachodniej uważają, że utrzymanie offsetu powinno być zagwarantowane prawnie w państwach, ponieważ zaniechanie jego stosowania może spowodować monopolizację na rynku europejskim. Natomiast tworzenie bliżej nieokreślonych centr doskonałości raczej nie satysfakcjonuje państw. Państwa akcentują w prowadzonych na różnych forach dyskusjach, że można ograniczać stosowania offsetu, ale w sytuacji gdy będą istniały takie warunki rynkowe, które zapewnią europejskim przedsiębiorcom pozycję konkurencyjną, nie gorszą w porównaniu do dostawców z krajów trzecich.
Według Komisji Europejskiej dużym problemem jest ograniczenie przez państwa członkowskie wzajemnego dostępu do krajowych rynków lub jego całkowity brak. Widać to w szczególności po wynikach przetargów (gdzie państwa sięgają po uzbrojenie najczęściej amerykańskie i w ten sposób pokrywają zagraniczne koszty technologiczne wliczone w cenę produktu), braku rozwoju wspólnych europejskich programów obronnych i nadmierne wykorzystywanie art. 346 TFUE. Według Komisji Europejskiej nieuzasadnione wyłączenia świadczą o tym, że państwa pozyskujące zamówienie są niekiedy bardziej zainteresowane atrakcyjnością oferty offsetowej niż konkurencyjnością oferowanego produktu.
Kolejną ważną przeszkodą są niezharmonizowane standardy, które utrudniają współpracę w dziedzinie badań i rozwoju programów obronnych. Komisja promuje stosowanie wspólnych norm co umożliwi pełne otwarcie rynku produktów obronnych. W związku z tym Komisja zaangażowała zainteresowane podmioty w celu opracowania „Przewodnika standaryzacji w dziedzinie obronności”. Inne działania to łączenie wyzwań, wymiana poglądów między państwami, znajdowanie sposobów na łączenie inwestycji B+R oraz umacnianie pozycji małych i średnich przedsiębiorstw jako głównych podwykonawców.
Według Komisji Europejskiej brak woli politycznej państw do szybkiego wdrażania europejskiej polityki przemysłu obronnego może spowodować, że przemysł ten stanie się sektorem niszowym, zaopatrującym głównie kraje pozaeuropejskie, uniemożliwiając mu tym samym autonomiczne rozwinięcie zdolności koniecznych dla WPBiO.
Duże opóźnienia w zakresie transpozycji dyrektyw z pakietu obronnego oraz trwająca dyskusja z jednej strony odnośnie jego powodzenia, a z drugiej strony w kontekście ograniczania wydatków na obronność w państwach członkowskich UE spowodowały, że Komisja Europejska wskazała na pilną potrzebę stworzenia forum zadaniowego dotyczącego rozwoju przemysłu obronnego m.in. w celu podniesienia najważniejszych kwestii na forum publicznym, omówienia priorytetów, możliwości oraz niedociągnięć. Decyzja w tym zakresie została podjęta w maju 2011 r. o czym poinformował Wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej, Komisarz ds. przemysłu i przedsiębiorczości - Antonio Tajani oraz Komisarz ds. rynku wewnętrznego i usług - Michel Barnier. Zapowiedzieli oni utworzenie Zespołu Zadaniowego Komisji Europejskiej ds. przemysłu obronnego i rynku tzw. Task Force on Defency Industry & Market w skład którego weszły odpowiednie służby Komisji Europejskiej współpracujące z Europejska Agencją Obrony oraz Europejska Służbą Działań Zewnętrznych. W listopadzie 2011 r. Zespół zaczął już formalnie funkcjonować. Głównym zadaniem Zespołu jest monitorowanie stosowania obowiązującego prawodawstwa UE na rynkach obronnych, stymulowanie dyskusji na temat rozwoju polityki przemysłowej w celu utrzymania Europy w czołówce technologii obronnych, opracowanie wspólnych norm i standardów oraz zapewnienie bezpieczeństwa dostaw sprzętu obronnego dla sił zbrojnych w Europie.
Inicjatywa Komisji została przyjęta z uznaniem m.in. przez Claude-France Arnould, dyrektora generalnego Europejskiej Agencji Obrony według której istnieje obecnie pilna potrzeba promowania oszczędności w dziedzinie badań i rozwoju między państwami członkowskimi.
Nowoutworzony Zespół Komisji Europejskiej ma umożliwić wywiązywanie się z jej zadań opisanych w traktacie lizbońskim poprzez rozwój dyskusji nad sposobami rozwiązania problemów wynikających z różnic między państwami członkowskimi w zakresie możliwości przemysłowych i technologicznych, czy inwestycji w dziedzinie badań i obronności. Wszyscy partnerzy na wspólnym rynku obronnym muszą mieć możliwość omówienia celów, struktury i procesów ponieważ działają w ramach systemu współzależności, którego wspólnym mianownikiem jest bezpieczeństwo.
W czasach malejących budżetów i podziału środków finansowych niezbędnym jest łączenie wyzwań. Według EDA potencjalne oszczędności w tej kwestii dla państw członkowskich mogą wynosić nawet do ponad 30 procent. Według EDA nie ma potrzeby produkcji różnych typów uzbrojenia i sprzętu o tym samym przeznaczeniu jeśli Europa ma wspólnie podchodzić do sytuacji zagrożenia. Wyzwaniem jest utrzymanie, pomimo poważnych ograniczeń budżetowych, zdolności do rozwijania po przystępnych cenach najważniejszych zdolności obronnych - technologii, które będą mogły być wykorzystywane również w przemyśle cywilnym. Dąży się do tego, aby wspólnie zapewnić realizację inwestycji na rzecz kluczowych technologii.
Komisja Europejska podjęła działania „operacyjne” w celu wzmocnienia rynku obronnego, którego zapleczem jest wspomniany Zespół.
Zdaniem Komisji postęp można osiągnąć tylko wtedy, gdy wszystkie zainteresowane strony będą zaangażowane. Dużą rolę do odegrania ma EDA, ale również do dyskusji zostają włączone państwa członkowskie. W ramach celów Zespołu określono trzy priorytetowe obszary działania tj.: rynek wewnętrzny; polityka przemysłowa oraz badania i innowacje.
Zespół jest obecnie zaangażowany w proces konsultacji z głównymi zainteresowanymi stronami w branży oraz związkami zawodowymi w celu ustalenia jakie działania Komisja Europejska może podjąć, w uzupełnieniu istniejących polityk. Aktualnie Komisja Europejska wypracowała tzw. Non-Paper Defence Industry and Markets Task Force. Celem nowego dokumentu jest podsumowanie poglądu Komisji Europejskiej wobec obecnej sytuacji w obliczu jakiej stoi europejski przemysł obronny oraz określenie możliwych sposobów wsparcia przemysłu w przyszłości.
Komisja wskazuje w dokumencie, że kryzys w Libii pokazał, iż Europie nadal brakuje wojskowych zdolności w kluczowych sektorach. Nadal występują poważne luki w tym zakresie, co wynika bezpośrednio z ograniczeń budżetowych. Zwiększenie eksportu europejskiego w przyszłości może być zagrożone ponieważ brak jest nowych znaczących programów obronnych dzięki którym rozwijane są nowoczesne produkty. Między innymi Komisja Europejska wskazała, że konkurencyjne firmy amerykańskie poszukują nowych możliwości biznesowych poza rodzimym rynkiem. Zachęty do inwestowania w europejskie fuzje i przejęcia mogą przyczynić się do spowolnienia rozwoju firm europejskich. Inwestowanie przez firmy europejskie we wschodzących rynkach trzecich może okazać się sposobem na utrzymanie obrotów w branży obronnej, ale może też generować utratę praw własności intelektualnej – nowoczesnych technologii z uwagi na potrzebę realizacji offsetu, co w przypadku obecnych ograniczeń finansowych może prowadzić do redukcji zatrudnienia w Europie oraz zagrażać długoterminowej konkurencyjności EDTIB.
W każdym z obszarów przedstawionych w Non-Paper Defence Industry and Markets Task Force zostały określone główne działania i sformułowano pytania do opinii publicznej.
W dziedzinie rynku wewnętrznego Komisja skupiła się na potrzebie zapewnienia skutecznej i terminowej transpozycji przepisów tzw. pakietu obronnego. Będzie nadal pracować nad ograniczeniem offsetu w ramach zamówień obronnych. Komisja chce wypracować skuteczny mechanizm monitorowania rynku (w celu zapewnienia prawidłowego stosowania dyrektywy).
Pytania dotyczą głównie pozyskania wiedzy, co jeszcze Komisja powinna zrobić w celu usprawnienia rynku, jakie są troski przemysłu w zakresie wdrożenia pakietu obronnego, jak należy traktować pozyskiwanie sprzętu w ramach FMS.
W części dotyczącej polityki przemysłowej, Komisja Europejska wskazuje, że żadne państwo członkowskie UE nie może sobie pozwolić na to, aby na swoim terytorium utrzymać pełną przemysłową bazę obronną. Aktualnie większość operacji wojskowych jest podejmowana wspólnie zarówno w ramach NATO lub WPBiO.
Komisja stwierdza, że restrukturyzacja przemysłu w Europie jest nieunikniona. Zapowiadane jest skierowanie do przemysłu obronnego unijnych funduszy strukturalnych. Współpraca i specjalizacja jest jednym ze sposobów na utrzymanie i wzmocnienie przemysłu obronnego. Komisja będzie pracować wraz z EDA i zainteresowanymi stronami w kierunku rozwoju tego wspólnego europejskiego podejścia do restrukturyzacji przemysłu obronnego. Istotnym wymiarem jest wpływ cięć w zakresie wydatków obronnych na małe i średnie przedsiębiorstwa. Komisja zamierza zbadać, co jeszcze można zrobić, aby wspierać przedsiębiorstwa w poprawie ich dostępu do informacji o możliwościach biznesowych, identyfikacji i promowania najlepszych praktyk w państwach członkowskich, a także rozwijanie sieci klastrów na szczeblu europejskim.
Pytania Komisji Europejskiej w tym zakresie dotyczą głównie rozwoju przemysłu, tworzenia centrów doskonałości i sposobów wspierania małych i średnich przedsiębiorstw.
W części dotyczącej kwestii badań w zakresie obronności Komisja wskazała, co można zrobić, aby ograniczyć niekorzystny wpływ cięć w finansowaniu programów. Mowa jest o rozwijaniu większej synergii między technologiami podwójnego zastosowania. Za przykład mogą stanowić programy badawcze Komisji i EDA, które są bliskie tej dziedzinie. Komisja wskazuje, że niezbędne jest również określenie korzystania z praw własności intelektualnej. Zachęca więc do pracy w tym zakresie europejskie organizacje normalizacyjne.
Tutaj pytania Komisji Europejskiej koncentrują się na kwestii możliwości rozwoju najważniejszych technologii i synergii w badaniach, jakie powinny być priorytetowe obszary nakazujące rozwój norm hybrydowych.
Z dokumentu wynika, że celem Komisji Europejskiej jest również zbadanie innych polityk UE, które pomimo, iż nie są związane z obronnością to mogą przyczynić się do wzmocnienia sektora obronnego.
Zbigniew Skrzyński
Tekst opracowany na podstawie poniższych dokumentów:
1. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Strategia na rzecz silniejszego i bardziej konkurencyjnego europejskiego przemysłu obronnego, 2007 r
2. Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: Potrzeba istnienia europejskiego przemysłu obronnego – aspekty przemysłowe, innowacyjne i społeczne – 2012 r.
3. Defence Industry and Markets Task Force - Non-Paper, 2012.
4. Defending European defence: The Commission’s role, Bepa Monthly Brief, European Commission, 2012.
