Strategiczne kryteria systemu obrony powszechnej Polski [OPINIA]

Nie można transformować obecnie istniejącego systemu, którego obecny stan jest niezgodny z wymogami powszechnej obrony państwa. Obecny system obrony Polski jest niekomplementarny i pozbawiony fundamentu - wartości najważniejszej, jakim jest psychologiczne i obronne przygotowanie społeczeństwa, a także jego zagospodarowanie w militarnych (WO i WOT) i pozamilitarnych strukturach (OCK) tego systemu.

W systemie obrony powszechnej współczesnego państwa szczególne miejsce przypada Siłom Zbrojnym RP (SZ RP), które powinny być doskonale zorganizowane i uzbrojone (narzędzia odstraszania i walki), włącznie z zasobami rezerw osobowych; kierowane przez doskonale wykształconych obronnie i posiadających wyobraźnię strategiczną, dalekowzrocznych i decyzyjnych polityków; dowodzone przez wykształcone i wyszkolone kadry dowódczo-sztabowe myślące o obronie Polski w kategoriach państwa; posiadające doskonale wyszkolone w zawczasu przygotowanej obronie kraju wojska operacyjne i obrony terytorialnej; reprezentujące wysoką zdolność systemów uzbrojenia (a nie tylko pojedynczego uzbrojenia, które nawet najwyższej klasy nie stanowi żadnej wartości, jeżeli nie jest elementem spójnego ze sobą systemu); gotowość alarmową, mobilizacyjną oraz bojową.

W naszych warunkach musimy zbudować Powszechny System Obronny Państwa oparty na trwałym gruncie psychologicznego i obronnego przygotowania całego społeczeństwa. Obok SZ RP należy więc przygotować całą sferę innych elementów struktur organizacyjnych państwa, zapewniających ich funkcjonowanie w okresie zagrożenia, kryzysu i wojny. Tu istnieje tylko jedno alternatywne, ale jednocześnie zgubne i wręcz samobójcze wyjście, tj. zaakceptować istniejący bałagan w Systemie Obronnym RP i po raz kolejny go „transformować”. Jakakolwiek transformacja obecnego systemu będzie niczym innym, jak zmarnowaniem danego nam czasu i ogromnych pieniędzy.

Żeby zbudować wiarygodny System Powszechnej Obrony Polski muszą być jasno sformułowane w Strategii Bezpieczeństwa Państwa następujące, cztery najistotniejsze strategiczne jego kryteria:

• nadrzędny cel, który uwzględniać powinien rzeczywiste realia i wszelkie uwarunkowania wywierające wpływ na trwałą i sprawnie funkcjonującą jego organizację;
• dostateczna wystarczalność obronna Polski;
• zapobieganie zagrożeniom niemilitarnym i militarnym oraz nagłej napaści ze strony potencjalnego agresora;
• charakter obrony militarnej Polski -wiarygodność Strategii Obrony (Obronności).

Nadrzędnym celem polityki bezpieczeństwa i obronności, a tym samym Systemu Obronnego Polski powinno być zapobieganie sytuacjom kryzysowym i niedopuszczenie do agresji na Polskę – utrzymanie pokoju. Cel ten jest realistyczny, zarówno w formie jak i treści, a także możliwy do osiągnięcia w praktyce wykonawczej poprzez odpowiednią Strategię Obrony (Obronności). Jednak, by to się zmaterializowało w sposób racjonalny, obiektywny i umotywowany, należy w pierwszej kolejności dokonać szczegółowej analizy i oceny zagrożeń militarnych i niemilitarnych, w tym szczególnie ze strony potencjalnego agresora (o tym pisałem w opracowaniu opublikowanym 25 listopada w ubiegłym roku na stronie FIBIS).

Proces wszechstronnej analizy i oceny zagrożeń niemilitarnych i militarnych ma fundamentalne znaczenie dla określenia celu systemu obronnego państwa. Albowiem to on jest głównym czynnikiem bezpośrednio determinującym strategiczny cel polityczny: bezpieczeństwa Polski i strategię jej obrony. Ponadto, prawidłowe określenie zagrożeń zapewnia zbudowanie systemu zapobiegania we właściwym czasie (przeciwdziałania) zagrożeniom niemilitarnym jak i militarnym. Biorąc pod uwagę zaskoczeniowe zdolności potencjalnego agresora, Polska powinna posiadać system zapobiegania nagłej napaści. System zapobiegania nagłej napaści na Polskę powinien być oparty na gotowości obronnej państwa polskiego i jego Sił Zbrojnych adekwatnych do zdolności zaskoczeniowych sił zbrojnych potencjalnego agresora.

System zapobiegania nagłej napaści powinien składać się z następujących elementów:

• ciągłego, wielopłaszczyznowego rozpoznania wojskowego i wywiadu;
• sprawnego i odpornego systemu kierowania obroną państwa i systemu dowodzenia SZ RP, znajdującymi się w wysokim stopniu gotowości;
• sprawnego i odpornego systemu mobilizacyjnego i logistycznego;
• wysokiej gotowości alarmowej i bojowej SZ i ich dyslokacyjnego rozmieszczenia;
• skutecznej obrony powietrznej i przeciwlotniczej, w tym także przed elementami wrogiego systemu A2/AD;
• obrony cybernetycznej posiadającej zdolności do prowadzenia operacji i działań w przestrzeni cybernetycznej potencjalnego agresora;
• sprawnego systemu Obrony Cywilnej Kraju, zagospodarowującej potencjał ludności nie będącej w strukturach SZ RP;
• przygotowania zawczasu - w czasie pokoju, przestrzennej obrony Polski i terenu obszaru kraju dla potrzeb obronnych.

Analiza niemilitarnych i militarnych zagrożeń powinna także posłużyć ocenie i określeniu dostatecznej wystarczalności obronnej Polski – zarówno w skali międzynarodowej jak i wewnętrznej. Ocena ta nie stoi w sprzeczności z obecnością Polski w NATO, a jedynie tę naszą obecność i wartość wzmacnia.

Przez dostateczną wystarczalność obronną Polski należy rozumieć realny potencjał obronny Polski i podejmowane przez państwo działania bieżące oraz długofalowe w dziedzinie szeroko pojmowanego bezpieczeństwa i obronności, które w ocenianej i prognozowanej sytuacji polityczno-wojskowej uznane zostały za niezbędne do zagwarantowania ciągłego bezpieczeństwa Polsce; do sprawnego funkcjonowania powszechnego systemu obronnego państwa, a także dla przestrzennej obrony Polski w celu zagwarantowania ich odporności, przeciwdziałania sytuacjom kryzysowym i wojnie na obszarze kraju - utrzymania pokoju.

Na tle dostatecznej wystarczalności obronnej Polski, z punktu widzenia wojskowego, należy wyróżnić strategiczną wystarczalność obronną Polski, opierającą się o:

I. Polityczne, gospodarcze i naukowo-techniczne świadczenia na rzecz obronności RP, szczególnie w odniesieniu do:

• ustalenia wiarygodnych założeń polskiej polityki bezpieczeństwa;
• zobowiązań wynikających z przynależności do NATO,UE;
• naukowego i technicznego wsparcia systemu obronnego;
• utrzymania na wymaganym poziomie potencjału gospodarczego państwa i przemysłu obronnego świadczącego na rzecz SZ RP i obronności Polski;
• zdywersyfikowanych źródeł dostaw ropy i gazu oraz innych surowców strategicznych oraz ich niezbędne i bezpieczne (kawernowe) zmagazynowanie.

II. Psychologiczne i obronne przygotowanie społeczeństwa i jego zagospodarowanie w ramach struktur militarnych i pozamilitarnych, w tym szczególnie w Obronie Cywilnej Kraju, polegające na zwiększeniu poczucia odpowiedzialności każdego obywatela za obronę narodowa, za obronę swego regionu, miasta, i miejscowości (osiedla) i domu – wzorem Szwajcarii, Szwecji, Finlandii czy też Izraela (o tym pisał dr Artur Jagnieża, Przewodniczący Rady FIBiS na przełomie roku).

III. Zapewnienie ciągłości funkcjonowania systemu obronnego państwa zarówno w czasie pokoju, zagrożenia i w czasie wojny oraz utrzymanie na wysokim poziomie systemu dowodzenia SZ RP, rozpoznania, a także gotowości alarmowej Wojsk Operacyjnych i WOT; nieustannego szkolenia Wojsk Operacyjnych, w tym prowadzenia z nimi ćwiczeń i kontroli z zaskoczenia w rejonach odpowiedzialności; ciągłego doskonalenia Obrony Terytorialnej oraz Obrony Cywilnej Kraju. Ponadto przy niskim pułapie Wojsk Operacyjnych szczególna uwaga musi być zwrócona na gromadzenie i doskonałe przygotowanie (wyszkolenie) rezerw osobowych oraz systemu mobilizacyjnego SZ RP.

IV. Określenie – wynikające z założeń Strategii Wojennej (obronności) – właściwej i racjonalnej struktury organizacyjnej SZ RP, w tym Wojsk Operacyjnych i Wojsk Obrony Terytorialnej, ich odpowiedniego uzbrojenia i wyposażenia w środki walki zapewniające skuteczne przeciwdziałanie potencjalnemu agresorowi.

V. Odpowiednie przygotowanie terenu na obszarze kraju do prowadzenia obrony przestrzennej. W tym obrony na miejscu przez WOT oraz aktywnych wysoce manewrowych działań zbrojnych przez Wojska Operacyjne – w formie operacji i walk o charakterze obronnym i zaczepnym. Nie oznacza to, że obszar kraju powinien być zamieniony w twierdzę, okopy, transzeje i umocnienia obronne. Nic podobnego. Przygotowania obronne terenu dotyczyć powinny przede wszystkim prowadzenia wszechstronnych rekonesansów w terenie przewidywanych przyszłych działań, dokonania wyboru dróg manewru, rubieży nadających się do skutecznego oporu, kierunków, które zapewniają optymalne warunki do wykonania zwrotów zaczepnych w postaci kontrataków, przeciwuderzeń. Koniczne jest także określenie w terenie konkretnych zadań pododdziałom i oddziałom WOT oraz omówienie organizacji ich współdziałania z Wojskami Operacyjnymi. Niezbędnym jest także określenie obszarów działań bojowych na tyłach zgrupowań przeciwnika i rozmieszczenia baz logistycznych oraz dróg do logistycznego wsparcia wojsk operacyjnych. 

Wykorzystanie i obronne przygotowanie terenu obszaru kraju wymaga tym samym jego studium z punktu widzenia:

• możliwości wyodrębnienia najdogodniejszych kierunków i obszarów do działań przeciwnika w wymiarze lądowym, powietrznym i od strony morza;
• wszechstronnej oceny kierunków, obszarów i rubieży, stwarzających najdogodniejsze warunki do skutecznej obrony, wykonywania zdecydowanych zwrotów zaczepnych (kontrataków i przeciwuderzeń) oraz manewru wojsk na kierunki z obszarów mniej zagrożonych;
• wykorzystanie terenu (poszczególnych regionów) do obrony przed bronią precyzyjną oraz do maskowania w skali strategicznej oraz operacyjnej;
• wykorzystania zasobów miejscowych do inżynieryjnego przygotowania terenu i skutecznej obrony przed uderzeniami przeciwnika oraz tworzenie drugiego frontu działań bojowych na jego tyłach, itd.

Konieczne jest również zachowanie właściwej proporcji między rodzajami SZ RP ich gotowości i zdolności bojowej. Niedopuszczalna jest między nimi dysproporcja w stanie technicznym, w uzbrojeniu, wyposażeniu oraz w wyszkoleniu, szczególnie między Siłami Powietrznymi, a Wojskami Lądowymi i Marynarką Wojenną.

Powyższe analizy i oceny oraz wypływające z nich wnioski i uwagi mają tym samym fundamentalne znaczenie do opracowania zgodnie ze Strategią Bezpieczeństwa Narodowego – wiarygodnej Strategii Obrony Przestrzennej RP (obronnej, wojennej). Wiarygodna strategia obrony (obronności, wojenna) Polski, to przede wszystkim oparcie jej na doświadczeniach i uogólnionej wiedzy w zakresie obrony przestrzeni państwa; na włączeniu i wykorzystaniu w procesie tworzenia siły obronnej wszystkich sił i środków właściwych dla tej obrony wynikających z korzyści własnego terytorium, a stwarzających możliwości skutecznego jednoczesnego przeciwdziałania agresji na całej jego przestrzeni.

Oznacza to uzyskanie potęgi obrony czyli tego co stanowi, iż przewaga obrony przestrzennej jest bardzo duża. Istotą tej przewagi nad przestrzenną agresją, jest możliwość połączenia walki na miejscu z manewrem i uderzeniem w skali taktycznej, operacyjnej i strategicznej oraz połączenie działań regularnych z prowadzonymi na masową skalę działaniami nieregularnymi. Wiarygodność strategii obrony przestrzennej Polski oznacza również odrzucenie koncepcji wojny bezkontaktowej, właściwej dla polityki mocarstwa, czy też reaktywowanie w „nowoczesnym wydaniu” obrony manewrowej, rozumianej jako wycofanie z przeciwuderzeniami.

Strategia obrony (wojenna) Polski nie może zamykać się w wąskim kręgu wykorzystania do odstraszania i odparcia ewentualnej agresji tylko potencjału militarnego. Przeciwnie, strategia ta powinna stanowić swoiste wytyczne (wykonawcze) dla polityków i kierownictwa państwa, w jaki sposób w czasie pokoju należy zapewnić warunki zapobiegania agresji na Polskę i w jaki sposób tworzyć spójny obronny system państwa oraz jak wykorzystywać wszystkie dostępne siły i środki, którymi dysponuje państwo, aby odeprzeć agresję w razie sytuacji kryzysowej. Inaczej mówiąc Strategia Obrony Polski oznacza przede wszystkim oparcie jej na doświadczeniach i uogólnionej wiedzy w zakresie obrony państwa; na włączeniu i wykorzystaniu w procesie jej tworzenia siły obronnej wszystkich środków właściwych do jego obrony, wynikających z korzyści własnego terytorium, a stwarzających możliwości skutecznego przeciwstawienia się agresji przeważających sił agresora.

Wytycznymi zaś dla kierownictwa wojskowego SZ RP powinny być ustalenia dotyczące przygotowania i prowadzenia działań obronnych oraz operacji strategicznych w obronie Polski dla osiągnięcia celów politycznych. Dla tego też, w treści strategii obrony (wojennej) w naszych warunkach powinny przenikać się nawzajem, uzupełniać się oraz warunkować:

• zapobieganie wybuchowi konfliktu zbrojnego;
• współpraca w ramach UE i NATO;
• realna ocena potencjalnego agresora, zagrożeń niemilitarnych i militarnych, a także potencjał Sił Zbrojnych zdolnych odeprzeć napaść zbrojną.

Interesy skutecznej obrony państwa, tym samym wymagają trwałej i ciągłej współpracy polityków i wojskowych we wszystkich obszarach jego funkcjonowania, a nie tylko współpracy MSZ i MON. Współpraca ta swym zasięgiem powinna obejmować także systemowe obronne i psychologiczne przygotowanie społeczeństwa. Zatem pomiędzy, Strategią Obrony (obronności, wojenną) państwa, a zasadniczymi dziedzinami wiedzy i praktyki występują zależności i współzależności, a dotyczą one:

• polityki bezpieczeństwa państwa;
• systemu powszechnej obrony państwa;
• polityki, strategii siłyzbrojnych potencjalnego agresora;
• sztuki operacyjnej, taktyki wojsk własnych i potencjalnego agresora;
• wniosków i doświadczeń z ćwiczeń i konfliktów lokalnych;
• doświadczeń historycznych;
• potencjału Sił Zbrojnych i Obrony Cywilnej Kraju;
• oceny zagrożeń niemilitarnych i militarnych;
• położenia geostrategicznego;
• potencjału demograficznego; 
• potencjału ekonomicznego;
• potencjału naukowo-technicznego;
• przynależności Polski do NATO, UE i strategicznego sojuszu z USA (który powinien być partnerski).

Z celu systemu powszechnej obrony państwa oraz ze Strategii Obrony Przestrzennej powinny wynikać konkretne zadania wykonawcze dla każdego z ich elementów. Powinny to być zadania obligatoryjne, wykonywane w czasie pokoju oraz zagrożenia bezpieczeństwa narodowego i ewentualnie kryzysu zbrojnego. One też stanowią naturalną podstawę do tworzenia przewagi zarówno materialnej jak i tej trudno wymiernej w okresie konfliktu zbrojnego.

Biorą pod uwagę powyższe należy pamiętać, że nawet najsłuszniejsze cele polityczne i założenia strategiczne pozostaną w sferze teorii i pobożnych życzeń bez psychologicznego i obronnego przygotowania społeczeństwa i jego zagospodarowania w ramach Obrony Cywilnej Kraju, a także bez doskonałego wyszkolenia SZ RP, ich przygotowania; bez adekwatnego nowoczesnego defensywno-ofensywnego uzbrojenia i wyposażenia SZ RP, które powinno być orężem zbrojnym zapewniającym efektywne odstraszanie i realizację Strategię Obrony Przestrzennej Polski. Natomiast założenia strategiczne ukierunkowujące sztukę operacyjną i taktykę, muszą uwzględniać realne zagrożenia i materialne możliwości agresora.

Jeżeli potencjalny agresor ma przewagę liczebną i lepsze uzbrojenie, a tak to jest, to nasza Strategia Obrony (obronności, wojenna) powinna przewidzieć i uwzględnić czynniki tworzenia przewagi niematerialnej w sposobach prowadzenia obrony przestrzennej; w doskonalszym dowodzeniu i wyszkoleniu; w sztuce wojennej; strategii; sztuce operacyjnej i w taktyce oraz w lepszym wykorzystaniu własnego terytorium, tak aby w określonym miejscu i czasie uzyskać niezbędną przewagę i odeprzeć agresora.

gen. dyw. w st. spocz. Leon Komornicki (Członek Rady Fundacji Instytut Bezpieczeństwa i Strategii)