Rok trzeci. Ukraina przywraca korpusy [ANALIZA]

Sowiecka spuścizna

Wraz z rozpadem ZSRR powstała niepodległa Ukraina. Zgodnie z ustaleniami Ukrainie przypadły wszystkie wojska stacjonujące do tamtej pory w jej nowych granicach. Teren Ukrainy obejmował dawne radzieckie Kijowski i Przykarpacki Okręgi Wojskowe oraz większą część Odesskiego Okręgu Wojskowego. Liczba żołnierzy, jednostek i sprzętu wojskowego tam zgromadzonego była olbrzymia. Wszystko to teoretycznie przeszło na stan posiadania nowych Sił Zbrojnych Ukrainy. Teoretycznie bo Moskwa nigdy nie utraciła kontroli nad siłami, a w szczególności głowicami atomowymi.

W późniejszych latach w wyniku porozumień rosyjsko-ukraińskich zostały one bezpiecznie przewiezione do Rosji. To samo stało się z większością sprawnych bombowców strategicznych, które przeszły w ręce rosyjskie i do dzisiaj są wykorzystywane na wojnie na Ukrainie. Nietypowy los spotkał Flotę Czarnomorską ZSRR. Jej ówczesny dowódca nie zgodził się na podniesienie na okrętach bandery ukraińskiej. Pozostawił na nich banderę radziecką, pomimo iż Marynarka Wojenna ZSRR nie istniała. W wyniku wieloletnich rozmów ostatecznie udało się podzielić tę flotę pomiędzy dwa państwa i wtedy okręty opuściły radziecką banderę i podniosły rosyjską (większość) lub ukraińską (mniejszość).

Należy pamiętać, iż jednostki i instytucje wojskowe, które znalazły się na terenie Ukrainy nie składały się z samych Ukraińców. Służyli w nich byli obywatele wielu narodów wchodzących w skład ZSRR. Bardzo duża część kadry generalskiej i oficerskiej to byli Rosjanie. Żołnierze poborowi wrócili do domu, a żołnierze zawodowi musieli dokonać wyboru. Albo wybrali przysięgę na wierność armii ukraińskiej, albo armii rosyjskiej. Podział ten nie był jednoznaczny. Sporo Ukraińców wybrało armię rosyjską, ale były też i odwrotne przypadki.

Na terenie wspomnianych trzech radzieckich okręgów wojskowych stacjonowały dwie armie pancerne, cztery armie ogólnowojskowe i jeden korpus armijny. 14.Armia Ogólnowojskowa została rozformowana, a jej siły i środki zostały podzielone pomiędzy Ukrainę, a Mołdawię. Pozostałe armie i korpus weszły w skład Sił Zbrojnych Ukrainy. Były to:

• 6.Armia Pancerna z Kijowskiego Okręg Wojskowego;
• 8.Armia Pancerna z Przykarpackiego Okręg Wojskowego;
• 1.Armia Ogólnowojskowa z Kijowskiego Okręg Wojskowego;
• 13.Armia Ogólnowojskowa z Przykarpackiego Okręg Wojskowego;
• 38.Armia Ogólnowojskowa z Przykarpackiego Okręg Wojskowego;
• 32.Korpus Armijny z Odesskiego Okręgu Wojskowego.

Ukraina oczywiście nie była w stanie utrzymać tak wielkich sił i szybko poszczególne amie pancerne i ogólnowojskowe przeformowano na korpusy armijne z zachowaniem ich numerów porządkowych. Teren Ukrainy podzielono na dwa nowe okręgi czyli zachodni i południowy. W 1994 roku na krótko sformowano jeszcze 2.Korpus Armijny. W tym czasie podział korpusów wyglądał następująco.

W Zachodnim Okręg Wojskowym były:

- 8.Korpus Armijny;

- 13.Korpus Armijny;

- 38.Korpus Armijny.

W Południowym Okręgu Wojskowym były:

- 1.Korpus Armijny;

- 2.Korpus Armijny;

- 6.Korpus Armijny;

- 32.Korpus Armijny.

Pomimo przejścia ze struktury armijnej na korpuśną nadal ukraińskie wojska lądowe nie były do utrzymania w tej wielkości. Równolegle rozpoczęto rozformowywanie dywizji i tworzenie w ich miejsce brygad. Szybkiej likwidacji uległy również 2.Korpus Armijny i 1.Korpus Armijny (już w 1996 rok).

Nowa rzeczywistość ATO

W XXI wiek Ukraina wkroczyła z siłami lądowymi zorganizowanymi w pięć korpusów. Na przełomie 2002 i 2003 roku dwa z nich czyli 32.Korpus Armijny i 38.Korpus Armijny zostały zlikwidowane. W roku 2013 rozformowaniu uległy 6.Korpus Armijny i 13.Korpus Armijny. Ostatni z korpusów czyli 8.Korpus Armijny przetrwał do 2015 roku, ale wtedy podzielił los wcześniej rozformowanych.

W związku z likwidacją pośredniego szczebla dowodzenia jakim był korpus reorganizacji uległ również wyższy szczebel dowodzenia jakim były Dowództwa Okręgów Wojskowych. Likwidacji uległy oba dowództwa, a ich miejsce zajęły cztery dowództwa operacyjne. Były to:

- Dowództwo Operacyjne „Północ” w Czernihowie;

- Dowództwo Operacyjne „Południe” w Odessie;

- Dowództwo Operacyjne „Zachód” w Równe;

- Dowództwo Operacyjne „Wschód” w Dnieprze.

Podlegały im poszczególne samodzielne brygady, pułki i bataliony i inne jednostki.

Samo Dowództwo Wojsk Lądowych pozostało w Kijowie. Bezpośrednio temu dowództwu podlegały niektóre jednostki stanowiące odwód dowódcy Wojsk Lądowych oraz szkoły i ośrodki szkolenia. W szczególności dowódca bezpośrednio dysponował czterema brygadami lotnictwa wojsk lądowych (uzbrojonymi w śmigłowce rodzin Mi-24 i Mi-8), 19.Brygadą Rakiet (uzbrojoną w zestawy Toczka-U), dwoma samodzielnymi brygadami artylerii i dwoma samodzielnymi pułkami artylerii rakietowej.

Oprócz jednostek bezpośrednio podporządkowanych dowódcy oraz jednostek podporządkowanych czterem dowództwom operacyjnym na Ukrainie powstał w 2016 roku dodatkowo Korpus Rezerwowy. O nim ukraińskie władze i wojsko wspominało bardzo rzadko. Przyczyna była prosta. Korpus ten przewidziany był do mobilizacyjnego rozwinięcia w czasie rozpoczęcia wojny na dużą skalę. W skład korpusu wchodziło szereg głęboko skadrowanych samodzielnych brygad pancernych, zmechanizowanych, strzeleckich i artyleryjskich. Były to brygady ze sprzętem wojskowym, ale bez żołnierzy. Oczywiście nie licząc szkieletowych obsad przygotowujących ewentualną ich mobilizację i zajmujących się drobnymi pracami konserwacyjnymi sprzętu wojskowego. Skład Korpusu Rezerwowego nie był zazwyczaj dokładnie podawany, ale wchodziło w niego około 10 skadrowanych brygad. Dla porównania poszczególnym dowództwom operacyjnym było podporządkowanych po cztery lub pięć brygad ogólnowojskowych.

Posunięcie z pozostawieniem dużej części byłego radzieckiego sprzętu wojskowego w Korpusie Rezerwowym było ze wszech miar słusznym posunięciem. Pozytywnie zadziałało ono w 2022 roku kiedy to jako pierwsze zmobilizowano i jako pierwsze weszły do działań wojennych właśnie brygady tego korpusu. Ukraina mogła sobie pozwolić na utrzymanie Korpusu Rezerwowego ze względu na przejecie wspomnianego ogromnego arsenału po ZSRR. Dla przykładu 1 stycznia 1996 roku Siły Zbrojne Ukrainy dysponowały:

• 4.026 czołgami (w większości T-64 i T-72);
• 3.089 bojowymi wozami piechoty (w większości BMP-1 i BMP-2);
• 1.830 transporterami opancerzonymi (w większości BTR-70);
• 2.490 armatami i haubicami;
• 601 moździerzami kalibru powyżej 100 mm;
• 636 wieloprowadnicowymi wyrzutniami pocisków rakietowych (w większości 220 mm Uraganami i 122 mm Gradami);
• 270 śmigłowcami uderzeniowymi.

Oczywiście wraz z upływem lat część tego sprzętu podlegała utylizacji ze względu na zły stan techniczny. Dodatkowo ze względu na bardzo trudną sytuację ekonomiczną Ukrainy, państwo rozpoczęło eksport zbrojenia. Część z niego pochodziła z nowej produkcji ukraińskiego przemysłu zbrojeniowego, ale duża część pochodziła z zapasów mobilizacyjnych. Od 1992 roku Ukraina wyeksportowała m. in.:

• około 1.496 czołgów;
• około 1.943 bojowych wozów piechoty i transporterów opancerzonych;
• około 479 systemów artyleryjskich i rakietowych;
• około 158 śmigłowców uderzeniowych.

Jednak nawet ten duży eksport zbrojeniowy pozwolił Ukrainie na zachowanie sprzętu do rozwinięcia w czasie wojny nowych jednostek.

Zmiana od pełnoskalowej inwazji

W lutym 2022 roku ukraińskie wojska lądowe były przygotowane do obrony przed rosyjską agresją. Do jej przeprowadzenia w armii ukraińskiej służyli wyłącznie żołnierze zawodowi i ochotnicy. Służba poborowa była wtedy zawieszona. Niezwłocznie po wybuchu pełnoskalowych działań wojennych prezydent Wołodymyr Zełenski ogłosił powszechną mobilizację. Początkowo objęła ona wszystkich zdolnych do służby mężczyzn powyżej 27 roku życia, co niedawno zostało zmniejszone do wieku powyżej 25 lat.

Dzięki tej mobilizacji i dużej fali nowych ochotników napływających do obrony ojczyzny w pierwszych miesiącach 2022 roku, liczebność Sił Zbrojnych Ukrainy i pozostałych formacji mundurowych bardzo wzrosła. Oczywiście Ukraina nie podaje dokładnych stanów ewidencyjnych swoich sił, ale liczbę mundurowych można szacować na około 1 mln. Większość z nich to żołnierze Sił Zbrojnych i Gwardii Narodowej. Na froncie wojny z Rosją walczy ich kilkaset tysięcy. Na Ukrainie od 2022 rok powstały dziesiątki nowych brygad i pułków, zarówno ogólnowojskowych jak i obrony terytorialnej oraz rodzajów wojsk.

Od 2014 roku obok pokojowego systemu dowodzenia we wschodniej części Ukrainy rozwinięto wojenny system dowodzenia. W latach 2014-2022 obejmował on tylko front pomiędzy terenami zajmowanymi przez samozwańcze Doniecką i Ługańską Republiki Ludowe. Front dlatego, iż trwały tam na przemian walki zbrojne i okresy zawieszenia broni. Natomiast linia rozgraniczenia wojsk rosyjskich okupujących Republikę Krymską oraz Sewastopol i wojsk ukraińskich była pozbawiona działań militarnych.

Po lutym 2022 roku system wojennego dowodzenia siłami ukraińskimi objął całą wschodnią i północną część państwa. W przeciągu ostatnich trzech lat system ten ulegał zmianom. Dzisiaj składa się z:

• Operacyjno-Strategicznego Zgrupowania Wojsk „Chortyca" na froncie wschodnim;
• Operacyjno-Strategicznego Zgrupowania Wojsk „Północ" na froncie północny wzdłuż granicy z Białorusią i Rosją;
• Operacyjno-Strategicznego Zgrupowania Wojsk „Tawria" i Operacyjno-Strategicznego Zgrupowania Wojsk „Odessa", które niedawno prawdopodobnie zmieniły organizację i powstały z nich Siły Obrony Południa Ukrainy.

Poszczególnym operacyjno-strategicznym zgrupowaniom wojsk podlegają mniejsze operacyjno-taktyczne zgrupowania.

W związku z opisanym powyżej dualizmem w systemie dowodzenia (obecnie występuje zarówno na Ukrainie jak i w Rosji) już w 2022 roku postanowiono o ponownym wprowadzeniu szczebla korpuśnego w systemie dowodzenia wojsk lądowych. Pod koniec 2022 roku sformowano:

- Dowództwo 9.Korpusu Armijnego;

- Dowództwo 10.Korpusu Armijnego.

Etatowym stopniem dowódcy nowego korpus jest 2-gwiazdkowy generał i ma on dwóch 1-gwiazdkowych zastępców przy czy jeden z nich jest szefem sztabu korpusu. Dokładnie takie same trzy stanowiska generalskie są w poszczególnych dowództwach operacyjnych wojsk lądowych.

Kolejna faza zmian organizacyjnych miała miejsce na wiosnę 2024 roku i objęła nie tylko Wojska Lądowe Ukrainy. W samych tych Wojskach Dowództwo Korpusu Rezerwowego przeformowano na:

- Dowództwo 11.Korpusu Armijnego.

Na Ukrainie Wojska Desantowo-Szturmowe nie wchodzą w skład Wojsk Lądowych tylko tworzą odrębny rodzaj wojsk. Przez lata składały się one z samodzielnych brygad, pułków i batalionów. Jednak na wiosnę 2024 rok większość bojowych jednostek zostało podporządkowane nowo sformowanemu:

- Dowództwu 7.Korpusu Wojsk Desantowo-Szturmowych.

Ukraińska piechota morska oczywiście organizacyjnie wchodzi w skład Marynarki Wojennej Ukrainy. Tak samo jak w przypadku wojsk desantowo-szturmowych składała się ona z samodzielnych brygad, pułków i batalionów. Również i tutaj na wiosnę 2024 roku zorganizowano:

- Dowództwo 30.Korpusu Piechoty Morskiej.

Tym sposobem powstało na Ukrainie nowych pięć korpusów, przy czym żaden z nich nie otrzymał numeru porządkowego od istniejących w latach 90-tych XX wieku korpusów armijnych.

Całkiem niedawno Głównodowodzący Sił Zbrojnych Ukrainy gen. Ołeksandr Syrskyj w wywiadzie prasowym poinformował, iż planowane jest formowanie dalszych korpusów. Niestety nie przedstawił on dalszych losów dowództw operacyjnych czy też roli formowanych dowództw korpusów w systemie dowodzenia. Obecnie korpusy nr 9, 10 i 11 podlegają dowódcy Wojsk Lądowych, 7.Korpus dowódcy Wojsk Desantowo-Szturmowych, a 30.Korpus dowódcy Piechoty Morskiej podlegającego dowódcy Marynarki Wojennej.

Co prawda już pojawiły się pierwsze informacje o nowych korpusach, ale są one bardzo niepewne i na razie całkowicie nie potwierdzone. Wg nich miały już powstać lub mają powstać:

- 12.Korpus Armijny;

- 3.Korpus Armijny;

- 92.Korpus Armijny;

- dwa korpusy w Gwardii Narodowej (nie będącej częścią Sił Zbrojnych Ukrainy, ale walczącej na froncie rosyjsko-ukraińskim).

Sama wypowiedź gen. Syrskiego jasno wskazuję, że coś jest na rzeczy i armię ukraińską czeka ciąg dalszy reformy struktury organizacyjnej. Na razie za wcześnie jest na spekulacje na ten temat. jedno jest natomiast pewne. W trzecim rok pełnoskalowej wojny liczba ukraińskich korpusów wzrosła z 3 do 5 z perspektywą tendencji wzrostowej. Możliwe, iż korpusy pojawią się również w Siłach Powietrznych Ukrainy. Ale pokażą to dopiero następne miesiące i lata.