NSM – wielozadaniowy pocisk przeciwokrętowy

Rakieta NSM (nor. Nye Sjomalsmissiler, ang. Naval Strike Missile) wprowadzona na wyposażenie Marynarki Wojennej RP razem z nadbrzeżnymi dywizjonami rakietowymi (obecnie Morska Jednostka Rakietowa), jest przeznaczona przede wszystkim do zwalczania nawodnych jednostek pływających. Jest to jednak system uzbrojenia mający dodatkowo możliwość atakowania celów lądowych, dzięki systemowi nawigacji satelitarnej GPS w wersji wojskowej (z modułem kryptograficznym SAASM).

Pocisk opracowany przez norweski koncern Kongsberg ma zasięg ponad 200 km. Oznacza to, że może zwalczać cele znajdujące się poza horyzontem (Over-the-Horizon), za pośrednictwem niewidocznych przez sensory platform z wyrzutnią. Przelot rakiety realizowany jest z dopasowaniem do profilu terenu TERPROM (terrain profile matching), z możliwością ominięcia strefy zakazu lotów (no-flight zones) oraz uwzględnieniem ograniczeń co do wysokości lotu.

Działanie według zasady „wystrzel i zapomnij” (Fire and Forget) poza zasięgiem wzroku BVR (Beyond Visual Range) jest możliwe dzięki wyposażeniu rakiet NSM w głowice naprowadzające się na podczerwień. Wykorzystywane w nich są chłodzone matryce na dwa pasma podczerwieni. Ograniczono w ten sposób wpływ warunków atmosferycznych na działanie rakiet NSM, jak również zachowano dużą rozdzielczość obrazu przy szerokim polu widzenia i zwiększonym zasięgu.

Układ naprowadzania jest zbudowany w taki sposób, by pozwolić nie tylko na wykrycie jednostek nawodnych, ale również na ich identyfikację. Stało się to możliwe dzięki wprowadzeniu układu autonomicznego rozpoznania celu ATR (Autonomous Target Recognition). Dzięki niemu pocisk ma możliwość wykorzystania bazy danych sygnatur termicznych okrętów. Umożliwia to rozpoznanie konkretnego celu ataku, jak i uderzenie w dokładnie wskazane miejsce, co zwiększa skuteczność trafienia.

Norwedzy skorzystali przy tym z wieloletnich doświadczeń, jakie zdobyli budując i produkując rakiet przeciwokrętowe krótkiego zasięgi Penguin, wykorzystywane od lat siedemdziesiątych do dzisiaj przez siły zbrojne ośmiu państw (w tym Stanów Zjednoczonych).

Pocisk NSM został jednak zaprojektowany praktycznie od początku, ponieważ zgodnie z wymaganiami konieczne było zarówno zwiększenie zasięgu, jak i ograniczenie wykrywalności przez radary oraz systemy wykrywania w podczerwieni. Zastosowanie technologii stealth było związane przede wszystkim z odpowiednim zaprojektowaniem kształtu pocisku z charakterystycznym, „kanciastym” przekrojem oraz spłaszczonym nosem, pod którym umieszczono matrycę systemu naprowadzania w podczerwieni.

Stabilność i manewrowanie w locie zapewniają trapezowe powierzchnie sterowe w układzie X (umieszczone na końcu rakiety) oraz dwa trapezowe skrzydła o rozpiętości 1,4 m, rozkładające się tuż po starcie. Są one zamontowane w 1/3 długości rakiety, na wysokości wlotu powietrza do silnika marszowego.

W przypadku pocisków NSM odpalanych z okrętów i wyrzutni brzegowych zastosowane są bowiem dwa silniki. W czasie lotu wykorzystywany jest jednostopniowy silnik turboodrzutowy, marszowy Microturbo TRI 40-4 (o długości 680 mm, średnicy 280 mm i masie 44 kg) wykorzystujący paliwo JP-8 lub JP-10.

Obecnie jest on produkowany przez koncern SAFRAN i stosowany również we francuskich rakietach przeciwokrętowych Exocet MM-40 Block III oraz małych, bezzałogowych statkach powietrznych. Według producenta cechuje się on niskim zużyciem paliwa oraz ciągiem od 250 do 300 daN, co pozwala na lot z prędkością poddźwiękową (od 0,7 do 0,95 Mach).

W czasie startu wykorzystywany jest natomiast, dołączony z tyłu pocisku, silnik startowy na paliwo stałe (booster), który jest odrzucany po osiągnięciu odpowiedniego pułapu i prędkości. Rakieta NSN opuszcza wyrzutnię „do góry brzuchem” ponieważ pod spodem ma wysunięty wlot powietrza do silnika marszowego (co utrudniałoby jej położenie w normalny sposób na szynach startowych). Dopiero w locie następuje obrót pocisku o 180º. Utrzymywanie odpowiedniego pułapu zapewnia się poprzez zastosowanie wysokościomierza laserowego. Za profil poziomy lotu odpowiada układ nawigacji inercyjnej oraz system GPS.

Rakieta NSM jest więc naprowadzana praktycznie całkowicie pasywnie, do samego momentu uderzenia w cel. Nie ma więc możliwości jej wykrycia przez systemy rozpoznania radioelektronicznego, co jest możliwe w przypadku pocisków z aktywną głowica radiolokacyjną. Prawdopodobieństwo przebicia się przez systemy obronne można zwiększyć dodatkowo realizując atak kilku pocisków jednocześnie, nadlatujących z różnych kierunków. W końcowej fazie ataku pociski nie tylko lecą nisko nad falami (sea-skimming), ale mogą również manewrować w kierunku i wysokości utrudniając zadanie systemom antyrakietowym.

Rakiety NSM mają stosunkowo małą głowicę bojową Pierwsze próby z jej wykorzystaniem w odniesieniu do prawdziwego celu (ex. norweska fregata HNoMS „Trondheim” (o długości 96,6 m i wyporności 1745 ton) zostały przeprowadzone 5 czerwca 2013 roku na poligonie ATC Andøya. Wykazały, że po trafieniu okręt-cel nie zatonął, ale zniszczona została duża część jego nadbudówek na śródokręciu, powyżej linii burty.

Fregata wyłączona zostałaby więc na pewno z walki na długi okres i potrzebowałaby pomocy ze strony innych jednostek pływających. Należy dodatkowo pamiętać, że te zniszczenia mogłyby być jeszcze większe, gdyby zaatakowany okręt posiadał na pokładzie własne uzbrojenie i paliwo, a dodatkowo pocisk trafiłby w jego najbardziej wrażliwe miejsce.

Cechą charakterystyczną rakiet NSM jest ich kompaktowość. Są one relatywnie krótkie (3,96 m) i lekkie (407 kg z boosterem i 347 bez silnika startowego), dzięki czemu mieszczą się do prostopadłościennych kontenerów o wymiarach 4,1  x 0,9 m x 0,85 m, o masie 846 kg. Kontenery te montuje się najczęściej po cztery w jednym unoszonym hydraulicznie pod kątem 10-60º module o masie 3900 kg.

Moduł ten jest praktycznie autonomicznym systemem startowym, do którego wystarczy podłączyć jedynie system zasilania i łącze danych z pociskiem, by można było go wykorzystywać bojowo. Jego przygotowanie do działań nie trwa dłużej niż 4 minuty, natomiast odstęp między odpaleniami poszczególnych pocisków w salwie to około 2,5 sekundy.

O ile podczas tworzenia nadbrzeżnych dywizjonów rakietowych dla polskiej Marynarki Wojennej zadecydowano, że rakiety będą montowane na dedykowanych im podwoziach (Jelcz), o tyle Amerykanie dostosowali pociski NSM do standardów „paletowych” systemu ładowania PLS (Palletized Load System). Zaprojektowany w ten sposób moduł startowy może być z łatwością montowany na amerykańskich okrętach z odpowiednio przygotowanym miejscem, jak również może być bez problemu ładowany na standardowe, ciężkie samochody ciężarowe wykorzystywane w siłach zbrojnych Stanów Zjednoczonych.

Amerykanie testowali już możliwości tak doraźnie tworzonych wyrzutni rakiet nadbrzeżnych w czasie ćwiczeń RIMPAC (Rim of the Pacific) w 2018 roku na Hawajach. Pocisk NSM wystrzelony z takiej wyrzutni bez problemu trafił we wskazany mu cel (ex amerykański okręt desantowy USS „Racine” o długości 159,1 m i wyporności około 8000 ton) znajdujący się 63 Mm od wyspy Kauai. I w tym przypadku rakieta NSM nie zatopiła jednostki pływającej, ale spowodowała duże uszkodzenia w jej nadbudówkach.

Rozwiązanie okazało się na tyle skuteczne, że koncern Raytheon (który w ramach umowy z 2016 r. przygotował swoje zakłady po produkcji norweskich rakiet) otrzymał już konkretne zamówienie wartości 47,59 mln USD na integrację pocisków NSM w strukturach amerykańskiej piechoty morskiej. Najprawdopodobniej będzie to związane ze stworzeniem odpowiednika Morskiej Jednostki Rakietowej, która wykorzystywałaby kołowe, mobilne wyrzutnie rakiet nadbrzeżnych.

Dzięki „paletowemu” systemu ładowania PLS jednostka taka miałaby możliwość elastycznego wyboru pomiędzy różnego rodzaju paletami z uzbrojeniem. Po wypracowaniu odpowiednich rozwiązań w odniesieniu do konkretnych systemów rakietowych mogłyby więc to być rakiety przeciwokrętowe, ale również pociski ziemia-ziemia systemu HIMARS, czy nawet rakiety przeciwlotnicze.

Dla Marines niewątpliwie ważne jest, jak łatwo takie zestawy można transportować z wykorzystaniem różnego rodzaju jednostek pływających. Świadczyć o tym może europejskie ćwiczenie Spring Storm 2019 trwające od końca kwietnia do połowy maja br., w czasie którego na jednym okręcie transportowo-minowym typu Lublin przerzucono do Estonii pododdział składający się z sześciu pojazdów oddelegowanych z Morskiej Jednostki Rakietowej z Siemirowic (podlegającej 3. Flotylli Okrętów z Gdyni).

Automatycznie pokazano tym, jak łatwo można rozszerzyć obszar Morza Bałtyckiego zabezpieczony polskimi rakietami NSM, uzyskując w ten sposób m.in. możliwość kontrolowania ruchu jednostek pływających pomiędzy Obwodem Kaliningradzkim i Sankt Petersburgiem.

Podobny przerzut elementów Morskiej Jednostki Rakietowej miał miejsce podczas faktycznych, ćwiczebnych strzelań rakietowych, jakie przeprowadzono w 2016 r. w północnej Norwegii w okolicach wyspy Andoya. W Polsce takich testów nie można było przeprowadzić ze względu na duży zasięg rakiet i trudność w zabezpieczeniu zagrożonego przez nich rejonu.

Rakiety NSM i okręty

Cechą charakterystyczną rakiet NSM jest łatwość ich integrowania na różnego rodzaju i wielkości platformach pływających. Norwedzy np. bez problemu zastosowali te pociski na swoich fregatach typu Fridtjof Nansen (o długości 134 m i wyporności 5290 ton) oraz na wielokrotnie mniejszych kutrach rakietowych typu Skjold (o długości 47,5 m i wyporności 274 tony). Przy czym w przypadku kutrów trudność nie polegała jedynie na wielkości tych jednostek, ale również na konieczności podporządkowania się wymaganiom stealth.

Największym sukcesem będzie jednak bez wątpienia dozbrojenie w norweskie rakiety przeciwokrętowe amerykańskich okrętów do działań przybrzeżnych typu LCS (zarówno jednokadłubowych typu Freedom, jak i trzykadłubowych typu Independence), jak również przyszłych amerykańskich fregat (typu FFG(X)).

Decyzja Amerykanów to efekt wcześniejszych testów rakiet NSM przeprowadzonych na pokładzie norweskiej fregaty HNomS „Fridtjof Nansen” w czasie manewrów RIMPAC 2014 (Rim of the Pacific) w lipcu 2014 r. oraz na pokładzie jednego z okrętów do działań przybrzeżnych LCS (Littoral Combat Ship) typu Independence USS „Coronado” we wrześniu 2014 r. W tym ostatnim przypadku - bez integracji z okrętowym systemem walki oraz pokładowymi sensorami.

Koncern Kongsberg zaproponował, by każda jednostka LCS otrzymała docelowo trzy moduły po sześć rakiet NSM, które miałyby być zamontowane w miejscach wyznaczonych podczas projektowania tych okrętów pod moduły zadaniowe. Do dzisiaj natomiast nie określono liczby pocisków, jaką mają otrzymać przyszłe amerykańskie fregaty. Liczba okrętów US Navy przystosowanych do przyjęcia rakiet NSM drastycznie się zwiększy, jeżeli po już przeprowadzonych konsultacjach koncernów Kongsberg i Lockheed Martin rakiety te przystosuje się do odpalania z wyrzutni pionowego startu Mk 41. Wtedy w ten system uzbrojenia, w sposób automatyczny, będzie można wyposażyć wszystkie okręty klasy AEGIS.

Rakiety NSM zostały także wybrane dla korwet typu Gowind budowanych dla malezyjskiej marynarki w stoczni BHIC BHIC (Boustead Heavy Industries Corporation) w Lumut na licencji francuskiego koncernu stoczniowego DCNS. Chęć zakupu norweskich pocisków przeciwokrętowych za ponad 10 miliardów koron (1,19 miliarda dolarów) potwierdziło również niemieckie ministerstwo obrony. Prawdopodobnie zostaną one wprowadzone na uzbrojenie dla właśnie opracowywanych dla Deutsche Marine fregat wielozadaniowych MKS 180 (Mehrzweckkampfschiff 180). Możliwe, że odbędzie się to w wersji zmodernizowanej, o zwiększonym zasięgu.

 Pociski powietrze-ziemia

Jak na razie najważniejszym uzbrojeniem opracowanym na bazie rozwiązań z rakiet NSM są pociski lotnicze JSM (Joint Strike Missile). Od kilku lat koncern Kongsberg prezentuje też gotowość do opracowania rakiety przystosowanej do odpalania spod wody, z wykorzystaniem typowych wyrzutni torpedowych kalibru 533 mm na okrętach podwodnych. Makieta tego rozwiązania jest już prezentowana przez producenta od kilku lat, jednak właściwe prace nad takim systemem nie zaczną się wcześniej niż w 2020 r., o ile będzie zainteresowanie ze strony potencjalnych klientów.

Takie zainteresowanie jest natomiast w odniesieniu do pocisków lotniczych JSM. Wynika ono przede wszystkim z faktu, że już dokonano integracji tych rakiet z samolotem V generacji F-35, jak również z powszechnie wykorzystywanymi samolotami wielozadaniowymi F-16. To właśnie z tego powodu zainteresowanie norwesko-amerykańskimi rakietami JSM wyraziła Japonia, która zamierza w przyszłości wprowadzić nawet 147 samolotów F-35. W przypadku tych myśliwców ważne jest również to, że pociski JSM mogą być przenoszone w ich wewnętrznych komorach uzbrojenia, a więc nie pogarszają charakterystyk stealth całego statku powietrznego.

Liczba platform przystosowana do przenoszenia rakiet NSM może się jeszcze bardziej zwiększyć, o czym świadczą przygotowania do wprowadzenia pocisków NSM-HL na morskie śmigłowce MH-60R Seahawk przeznaczone dla Indii. Zgodę Departamentu Stanu na sprzedaż 24 takich helikopterów (za 2,6 miliarda dolarów) dla indyjskiej marynarki wojennej została opublikowana przez agencję współpracy obronnej DSCA (Defense Security Cooperation Agency) 2 kwietnia 2019 r. Dostarczenie ich z rakietami NSM będzie wymagało jednak dodatkowej umowy z koncernem Kongsberg.