Militarnym szlakiem – Porto i Lizbona

Portugalia nie należy obecnie do liderów NATO pod względem poziomu wydatków na obronność. Z polskiej perspektywy można śmiało powiedzieć, że jest jedną z czerwonych latarni. Rządzący deklarują stopniowe zwiększanie wydatków na obronność do poziomu zaledwie 2 proc. PKB do 2029 roku. Podkreślają w rozmowach z NATO, że będzie to bardzo duży wysiłek finansowy. Jednocześnie w 2024 roku udzieliła finansowego wsparcia walczącej Ukrainie, a pomoc ta sięgnęła 227 mln euro. Bezpieczna dziś Portugalia w przeszłości była jedną z kolonialnych i morskich potęg, a siły zbrojne i marynarka wojenna były zaangażowane w działania zbrojne na kilku kontynentach.

Muzeum wojskowe w Porto

Do Porto dotrzemy z Polski najszybciej drogą lotniczą. Alternatywnie możemy także skorzystać z połączenia kolejowego lub autobusowego, jeśli lądowaliśmy w Lizbonie. Położone nad rzeką Duero drugie co do wielkości miasto Portugalii jest niewątpliwie urokliwe, a odwiedzający je turyści nie mogą narzekać na brak atrakcji. Miłośnicy wojskowości znajdą w nim na pierwszy rzut oka niepozorne muzeum wojskowe – Museu Militar w Porto. Jest ono zarządzane przez portugalskie siły zbrojne (Exército Português) i w swoich zbiorach posiada interesującą kolekcję broni indywidualnej, mundurów, uzbrojenia wojskowego, pojazdów oraz artylerii.

Z pozoru jest to zwykłe muzeum wojskowe, jest ono jednak wyjątkowe za sprawą pokaźnej kolekcji miniaturowych żołnierzyków reprezentujących niemal wszystkie armie świata i najważniejsze konflikty zbrojne. Możemy tu w skali mikro prześledzić ewolucję żołnierzy i wojska od czasów prehistorycznych do współczesnych. Kolekcja złożona jest z 16 tysięcy figurek, w tym obok zwykłych żołnierzy wielu przywódców i dyktatorów – od Ramzesa II po Adolfa Hitlera. Wystawa znajduje się na drugim piętrze.

Muzeum warto odwiedzić jednak nie tylko z uwagi na kolekcję miniaturowych żołnierzyków. W dziewiętnastowiecznym budynku znajduje się wystawa poświęcona rewolucji 1981 roku – pierwszej zbrojnej próbie ustanowienia republiki Portugalii, a na terenie parku broni ciężkiej i w pawilonie broni znajdziemy także działa i opancerzone pojazdy – są to eksponaty pochodzące z okresu od XV do XX wieku. W pawilonie zgromadzone są eksponaty przybliżające czasy wojen kolonialnych, a na terenie parku odnajdziemy posąg twórcy portugalskiej niepodległości – Alfonsa I. Muzeum prezentuje także oryginalny miecz pierwszego władcy niepodległej Portugalii.

Plenerowa część wystawy to także pokaźna kolekcja dział przeciwlotniczych oraz haubic z okresu drugiej wojny światowej. Uzbrojenie to po zakończeniu zmagań wojennych przez wiele lat było wykorzystywane do walki w koloniach. Na terenie Museu Militar w Porto można doszukać się prawdziwych perełek, np. w kolekcji broni strzeleckiej znajdziemy belgijski pistolet maszynowy Vigneron M2. Stanowił on uzbrojenie belgijskich i portugalskich wojsk lądowych (w Portugalii jako Pistola-Metralhadora m/961), a następnie trafił na kontynent afrykański (m.in. Angoli i Mozambiku). W pawilonie odnajdujemy m.in. haubice pochodzące z okresu pierwszej wojny światowej o kalibrze 75 i 114 mm, obie obsługiwane przez sześciu artylerzystów. Odnajdziemy tu także kolekcję sztandarów, mundurów oraz naszywek i odznaczeń związanych z kolonialnymi kampaniami w Gwinei, Mozambiku oraz Angoli.

Budynek muzeum do 1977 roku był siedzibą tajnej policji PIDE. Podczas hiszpańskiej wojny domowej zakwaterowano w nim hiszpańskie siostry zakonne, a następnie w 1948 roku stał się własnością PIDE. Słynna z okrucieństwa tajna policja działała w latach 1945 – 1969, w okresie dyktatury Antónia Salazara. PIDE zastąpiła Policję Czujności i Ochrony Państwa (PVDE). Tajna policja z determinacją i okrucieństwem zwalczała przeciwników politycznych reżimu – stosując brutalne przesłuchania.

Museu Militar w Porto położone jest w pobliżu stacji metra Heroismo i jest otwarte od wtorku do niedzieli w godzinach 10:00 – 12:30 oraz 14:00 – 17:00. Bilety do muzeum dostępne są w przystępnych cenach (normalny – 3 euro, ulgowy – 1 euro (dzieci i młodzież oraz emeryci)). Żołnierze w czynnej służbie i weterani mogą liczyć na uprzejmość ze strony pracowników muzeum i możliwość bezpłatnej wizyty w muzeum. Dodatkowo w niedzielę w godzinach 10:00 – 12:00 wstęp do muzeum jest bezpłatny. Z bezpłatnego biletu skorzystają także dzieci w wieku poniżej 13 lat. Odwiedzając muzeum, mamy możliwość skorzystania z audioprzewodnika w języku angielskim i portugalskim.

Lizbona – muzeum wojskowe i muzeum kombatantów

Jeśli swoją podróż rozpoczęliśmy w Porto, to do Lizbony wygodnie dotrzemy w ciągu kilku godzin koleją. Stolica Portugalii kojarzona jest głównie z epoką wielkich odkryć geograficznych i kolonizacji nowych lądów. Miasto tętni życiem i przyciąga tłumy turystów niezależnie od pory roku. Miłośnicy wojskowości odwiedzający Lizbonę zainteresowani będą jednak przede wszystkim wizytą w Museu Militar de Lisboa oraz Museu do Combatente.

Lizbońskie muzeum wojskowe należy do najstarszych obiektów muzealnych w Europie i Portugalii. Powstało w 1842 roku z inicjatywy pierwszego barona Monte Pedral. 10 grudnia 1851 roku za sprawą dekretu królowej Marii II oficjalnie otrzymało nazwę Muzeum Artylerii (pod tą nazwą funkcjonowało do 1926 roku). Budynek muzeum znajduje się naprzeciwko dworca kolejowego i stacji metra Santa Apolonia, i został wzniesiony pod koniec XVIII wieku w miejscu zbrojowni zniszczonej podczas trzęsienia ziemi, które dotkliwie nawiedziło Lizbonę w 1755 roku.

Zbiory zgromadzone w tym muzeum to m.in. bogata kolekcja rzeźb i obrazów o tematyce militarnej, kolekcja broni białej, zbroje, pancerze oraz tarcze. Warto zwrócić uwagę na ekspozycję przedstawiającą ewolucję broni białej i broni strzeleckiej. Wystawy prezentują także zbrojne zaangażowanie Portugalii począwszy od inwazji francuskiej, wojen napoleońskich, pierwszej i drugiej wojny światowej, aż do zakończenia wojen kolonialnych w Afryce w 1974 roku. Warto także zwrócić uwagę na wystawę przedstawiającą morską drogę Vasco da Gamy do Indii.

Lwią część eksponatów Museu Militar de Lisboa stanowi kolekcja artylerii – armaty i haubice z okresu od XV do XIX wieku. W końcu przez kilkadziesiąt lat było to muzeum boga wojny – muzeum artylerii. Mamy zatem możliwość prześledzenia rozwoju artylerii. Znaczną część kolekcji stanowią tu armaty okrętowe odlewane z brązu lub żelaza. Zgromadzono tu zarówno małe działka relingowe, moździerze, jak i działa skrzynkowe oraz działa o kalibrze sięgającym 450 mm.

Muzeum dostępne jest dla zwiedzających od wtorku do niedzieli w godzinach 10:00 – 17:00, z tradycyjną przerwą w porze obiadowej. Bilety, podobnie jak w Porto, w cenach 2 euro – bilet normalny i 1 euro – bilety ulgowe. Polityka dotycząca bezpłatnego wstępu jest identyczna jak w Porto – muzeum jest obiektem administrowanym przez portugalskie siły zbrojne.

Szczególnym miejscem w stolicy Portugalii jest obiekt poświęcony kombatantom. Museu do Combatante na pierwszy rzut oka wydaje się być przyćmione przez sąsiadujące i oblegane przez turystów Torre de Belém. Położone jest na terenie osiemnastowiecznego Fortu do Bom Secesso na prawym brzegu ujścia Tagu. Miejsce pamięci i muzeum zarządzane jest przez utworzone w 1923 roku Stowarzyszenie Kombatantów (Liga dos Combatentes).

Miłośnicy wojskowości i turyści za sprawą wizyty w tej placówce mają możliwość bliższego zapoznania się z działaniami zbrojnymi prowadzonymi przez Portugalię podczas wojen kolonialnych i zamorskich w XX wieku oraz misji pod auspicjami ONZ, NATO i UE.

Przed odwiedzeniem muzeum warto poświęcić kilka lub kilkanaście minut, aby zapoznać się bliżej z monumentem upamiętniającym żołnierzy poległych poza obecnymi granicami Portugalii. Jest tu stała warta honorowa oraz ściana pamięci z nazwiskami poległych. Na tablicy upamiętniono nazwiska niemal 10 tysięcy portugalskich żołnierzy poległych i zmarłych nie tylko podczas wojen kolonialnych, ale także w trakcie misji pokojowych i humanitarnych. Tuż za pomnikiem znajduje się wejście do Kaplicy Pamięci, w której znajduje się portugalski Grób Nieznanego Żołnierza.

Museu do Combatante zwiedza się na własną rękę, kolekcje opisane są w języku angielskim i portugalskim, nie ma niestety możliwości skorzystania z audioprzewodnika. Na dziedzińcu odnajdziemy kolekcję pojazdów wojskowych, w tym m.in. transporter opancerzony Bravia Chaimite V-200 VBTP. Transporter ten był intensywnie wykorzystywany w wojnach kolonialnych (od 1967 do 1974 roku, Angola, Mozambik i Gwinea) i został wycofany ze służby w portugalskiej armii w 2016 roku. Nadal jednak jest wykorzystywany m.in. w Peru, Libii, Libanie i Filipinach. Transporter mógł przewozić jedenastu żołnierzy i był uzbrojony w wielkokalibrowy karabin maszynowy (powstała także wersja V-600 wyposażona w 81 mm moździerz).

Wśród innych pojazdów wojskowych odnajdziemy m.in. Humbera Mk IV, czyli amerykański wariant brytyjskiego pojazdu opancerzonego uzbrojonego w 37 mm działko i karabin maszynowy. Pojazdy te były wykorzystywane podczas walk indyjsko-portugalskich na terenie północnego Goa (1961 rok).

Odnajdziemy tu także następcę słynnego Jeepa Willysa, czyli Jeepa M151A2 MUTT. Pojazd był wykorzystywany w armii amerykańskiej, w której został zastąpiony przez pojazdy rodziny HMMWV i M-ATV. Po drugiej wojnie światowej był on wykorzystywany w kilku odmianach w innych armiach NATO.

Ciekawostkę stanowi lekki czołg X1A. Jest to zmodernizowany w Brazylii amerykański czołg M5A1 Stuart. Czołg ten służył w portugalskich wojskach pancernych od drugiej połowy lat pięćdziesiątych do dziewięćdziesiątych XX wieku. Kilka takich czołgów brało udział w walkach w Angoli.

Na wystawie plenerowej zauważymy także kabinę samolotu myśliwsko-uderzeniowego Fiat-Dornier G.91R-4. Samolot ten był intensywnie wykorzystywany w Afryce podczas wojen kolonialnych (Gwinea, Angola i Mozambik). Uzbrojenie tej konstrukcji stanowiły cztery karabiny maszynowe M3 12,7 mm oraz bomby lub pociski rakietowe.

Konflikty kolonialne wymagały także wykorzystania łodzi pontonowych. Jedna z nich to Albatroz Zebro III, wykorzystywana m.in. w Angoli. Mieściła ona ośmiu żołnierzy z wyposażeniem, mogła także być wyposażona w systemy uzbrojenia w postaci karabinów maszynowych i zabrać tonę ładunku.

Miłośnicy artylerii nadbrzeżnej zwrócą z pewnością uwagę na skierowane ku morzu armaty M/74-932 i M/44. Zostały one zainstalowane w 1950 roku i miały ostrzeliwać z lądu okręty zbliżające się do Lizbony. Stanowiły w owym czasie ostatnią linię obrony portu.

Wystawa plenerowa to także inne ciekawe eksponaty m.in. śmigłowce i pływające transportery oraz pojazdy. Warto przyjrzeć się im z bliska.

Wewnątrz fortu znajduje się ciekawa przestrzeń muzealna poświęcona rozwojowi poszczególnych rodzajów sił zbrojnych m.in. marynarce wojennej, siłom powietrznym, wojskom lądowym i żandarmerii. Możemy tu zapoznać się zarówno ze współczesnym wyposażeniem, jak i z eksponatami z czasów pierwszej wojny światowej, w której Portugalczycy walczyli po stronie Ententy. W kolejnym globalnym konflikcie, tj. w drugiej wojnie światowej, Portugalia zachowywała neutralność.

Muzeum Kombatantów zwiedzać można od wtorku do niedzieli w godzinach od 10:00 do 18:00, z tradycyjną przerwą obiadową. Bilet wstępu dostępny w cenie 7 euro.

Rekomendacja

Odwiedzając Portugalię i planując wizytę w Lizbonie i w Porto, warto zarezerwować kilka godzin na wizyty w muzeach wojskowych. Z pewnością są to placówki wyjątkowe i warte zwrócenia uwagi. Wyjątkowe w swoim rodzaju, tak jak wyjątkowe są doświadczenia portugalskich sił zbrojnych – wojny kolonialne oraz zmagania na morzu. Warto odwiedzić zarówno muzeum poświęcone kombatantom, jak i muzea wojskowe w Porto i w Lizbonie. Ciekawe eksponaty i odmienne doświadczenia w prowadzeniu działań zbrojnych na pewno zaciekawią polskich miłośników wojskowości. Zachęcamy do wizyty i podziwiania kolekcji uzbrojenia oraz miniaturowych żołnierzyków.