Militarnym szlakiem. Malbork - niezdobyta twierdza

Zamkowe muzeum funkcjonuje od 1961 roku, a w swoich zbiorach posiada ponad 40 tysięcy eksponatów. Wizytę w Malborku warto starannie zaplanować, a na zwiedzanie z przewodnikiem lub audioprzewodnikiem zarezerwować około 3 godzin. Koszt biletu to 80 złotych – trasa turystyczna z przewodnikiem lub audioprzewodnikiem. Inne możliwości zwiedzania opisano na stronie internetowej zamku. Dodatkowy bilet obowiązuje na zamkową wieżę, można także nabyć bilet łączony i zwiedzić zamki w Sztumie i Kwidzynie (mieszczą się tu filie malborskiego muzeum). Weterani misji poza granicami państwa mogą skorzystać z bezpłatnego biletu.

Historia zamku w pigułce

Zamek został wzniesiony przez Zakon Krzyżacki pod koniec XIII wieku i był rozbudowywany w kolejnych stuleciach. W 1309 roku nastąpiło formalne przeniesienie stolicy zakonu z Wenecji do Malborka, a zamek stał się stolicą państwa krzyżackiego i niezdobytą twierdzą. Wznoszony przez stulecie zamek zajmuje ok. 143 tys. m2, długość murów obronnych wynosiła ponad 1,5 km, a do jego budowy użyto około 30 milionów cegieł. Najstarszą cześć stanowi Zamek Wysoki z dziedzińcem i kościołem Najświętszej Marii Panny. W Zamku Średnim mieściła się siedziba wielkich mistrzów, pałac i wielki refektarz.

Zaplecze gospodarcze stanowił Zamek Niski, w którym mieściły się m.in. stajnie, browar oraz młyn. Ważnym elementem twierdzy jest także Międzymurze i system obrony z fosami oraz bastionami. Twierdza była nie tylko siedzibą wielkich mistrzów, ale również centrum administracyjnym, militarnym i gospodarczym imperium krzyżackiego. Rozmiarami i skalą imponowała i wywoływała respekt.

Po klęsce Zakonu Krzyżackiego pod Grunwaldem w 1410 roku, król Władysław Jagiełło próbował zdobyć Malbork. Oblężenie zakończyło się jednak niepowodzeniem. Twierdza pozostała w rękach zakonu aż do wojny trzynastoletniej (1454–1466), kiedy to drastycznie pogorszyła się sytuacja finansowa państwa krzyżackiego. W 1457 roku zakon nie wypłacił żołdu swoim wojskom zaciężnym – głównie Czechom i Niemcom. Zamek został wówczas sprzedany przez zaciężnych królowi Kazimierzowi IV Jagiellończykowi za 190 tysięcy złotych węgierskich. Przejęcie twierdzy odbyło się bez walki – był to akt polityczno-finansowy, nie militarny. Malbork stał się rezydencją królewską i siedzibą władz Prus Królewskich. Przez kilkaset kolejnych kilkaset lat znajdował się w granicach Rzeczpospolitej. W wyniku zaborów stał się częścią Prus, a następnie Rzeszy Niemieckiej.

Ostatnie miesiące II Wojny Światowej to czas intensywnych walk z oddziałami radzieckimi. Oblężenie Malborka, który znalazł się na linii frontu trwało od 25 stycznia do 17 marca 1945 roku. Zamek stał się silnym punktem oporu wykorzystywanym przez Wermacht. Wysadzono mosty na Nogacie aby utrudnić i opóźnić radzieckie natarcie. Skala zniszczeń była ogromna. Mimo, że zamek nie został zdobyty szturmem, jego struktura ucierpiała dramatycznie. W wyniku ostrzału artyleryjskiego i bombardowań zniszczono ok. 60 procent zamkowej zabudowy. Najbardziej ucierpiała wschodnia cześć twierdzy (Zamek Średni oraz Przedzamcze).

Po zakończeniu wojny zamek pozostawał bez nadzoru, co doprowadziło do dalszych zniszczeń i dewastacji. W latach pięćdziesiątych dwudziestego wieku powołano Społeczny Komitet Odbudowy Zamku i rozpoczęto prace konserwatorskie. Muzeum zamkowe utworzono w 1961 roku.

Zamkowe eksponaty i wystawy

Wizyta w zamku to podróż w czasie i możliwość bliższego poznania średniowiecza, innowacyjnych jak na owe czasy rozwiązań infrastrukturalnych, funkcjonowania twierdzy oraz średniowiecznych i późniejszych konfliktów zbrojnych. Zamek to wyjątkowe ekspozycje. Warto zwrócić uwagę na wystawę – zbrojownia malborska i kolekcję europejskiego oręża do XI do XIX wieku. Zgromadzono tu ponad 500 eksponatów – od broni białej, przez broń palną, po elementy oporządzenia jeździeckiego i uzbrojenia ochronnego. Kolekcja broni białej to m.in. miecze, szable i pałasze, w tym unikatowe miecze z XIV wieku z okresu krzyżackich wypraw na Litwę i Żmudź, pałasz oficerski gwardii polsko-saskiej z XVIII wieku z czasów Augusta II Mocnego oraz husarski szyszak z przełomu XVII i XVIII wieku.

W kolekcji broni palnej to m.in. odlana z brązu przed 1410 rokiem krzyżacka bombarda, strzelby myśliwskie oraz pistolety z początku XIVII wieku. Na wystawie znajdziemy także uzbrojenie ochronne i jeździeckie europejskie oraz uzbrojenie pochodzące z Bliskiego Wschodu. W skrzydle wschodnim na poddaszu mieści się otwarta w 2016 roku wystawa „Orient – uzbrojenie perskie, indoperskie i tureckie”.

Rekomendacja

Zamek w Malborku to niewątpliwie miejsce warte odwiedzenia. Miłośnicy historii wojskowości z pewnością cenią zgromadzone tu eksponaty, możliwość zwiedzania największej europejskiej twierdzy epoki średniowiecza, bliższego poznania zasad, obyczajów i funkcjonowania twierdzy oraz rozwiązań infrastrukturalnych wyprzedzających swoją epokę – ogrzewanie zamkowych pomieszczeń, a także możliwość przebywania w pomieszczeniach, w których zasiadali najważniejsi dostojnicy państwa krzyżackiego oraz polscy królowie. Zamek w Malborku to miejsce wyjątkowe, które warto odwiedzić podróżując np. do Gdańska, Torunia, Warszawy lub Olsztyna. Warto także rozważyć dłuższą trasę turystyczną szlakiem zamków gotyckich lub zaplanować wizytę w położonych w pobliżu zamkach w Sztumie i w Kwidzynie oraz odwiedzić Muzeum Bitwy pod Grunwaldem.