15 marca w serwisie Rządowego Centrum Legislacji (RCL) - ukazał się projekt nowelizacji rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej w sprawie zasad i trybu wypłacania należności za zakwaterowanie przejściowe sił zbrojnych w przypadku wprowadzenia stanu wyjątkowego i wojennego, ogłoszenia mobilizacji oraz w czasie wojny. Dokument wraz z uzasadnieniem dostępny jest na stronie internetowej RCL i został skierowany do uzgodnień między resortowych. Projekt rozporządzenia przygotowano z zamiarem wprowadzenia szczegółowych uregulowań w obszarze zobowiązań wynikających z ustawy o zakwaterowaniu sił zbrojnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 2017). Trafił on do uzgodnień międzyresortowych w dobie, gdy za wschodnią granicą Polski doszło do agresji sił rosyjskich na Ukrainę. Przyjęcie nowelizacji rozporządzenia stanowi niewątpliwe ważny element przygotowań obronnych państwa – zasady oraz tryb wypłacania należności tytułem przejściowego zakwaterowania wojska w czasie stanów wyjątkowego i wojennego oraz ogłoszenia mobilizacji lub wojny powinny być bowiem dostosowane do realiów i współczesnych zagrożeń.

Kryzys ukraiński - raport specjalny Defence24.pl

W projekcie określono zasady i tryb wypłacania należności za zakwaterowanie przejściowe w razie konieczności czasowego rozmieszczenia jednostek wojskowych, żołnierzy i pracowników wojska zatrudnionych w tych jednostkach oraz osób towarzyszących siłom zbrojnym, a także magazynowania lub przechowywania urządzeń, uzbrojenia, środków materiałowych i sprzętu wojskowego - poza budynkami, lokalami i gruntami przeznaczonymi na zakwaterowanie stałe. Zapisy zawarte w projekcie wskazują, że wydatki z tytułu zakwaterowania przejściowego, poniesione przez organy wojskowe, są pokrywane z budżetu państwa.

Jak wskazano w uzasadnieniu rozporządzenie będzie oddziaływało na organy wojskowe oraz osoby prawne i fizyczne będące właścicielami nieruchomości zajętych na zakwaterowanie przejściowe Sił Zbrojnych RP, a w szczególnych przypadkach także na jednostki Skarbu Państwa i samorządu terytorialnego. Wskazano, że podmioty te będą mogły otrzymywać należności za zajęte nieruchomości, ustalone w porozumieniach albo decyzjach administracyjnych.

Szczegółowe regulacje

Należności finansowe za zakwaterowanie sił zbrojnych ustalane będą w drodze decyzji administracyjnych w odniesieniu do właścicieli nieruchomości będącymi osobami fizycznymi lub prawnymi. Propozycja resortu obrony narodowej zakłada, że należność z tytułu przejściowego zakwaterowania sił zbrojnych wynosiła będzie 125 procent obowiązującego w danej gminie czynszu za najem analogicznych lokali ogłaszanego przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Stawki będą ustalane w drodze porozumienie lub decyzji administracyjnej, a po stronie wojskowej uprawnienia do ustalania należności spoczywały będą na jednostkach wojskowych posiadających uprawnienia jednostek budżetowych – dysponentów środków budżetowych trzeciego stopnia oraz posiadających kompetencje do obsługi finansowej jednostek korzystających z zakwaterowania przejściowego. Przewidziano możliwość odwołania od decyzji administracyjnej wydanej przez Wojskowy Oddział Gospodarczy (WOG). Organem odwoławczym jest tu Szef Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych. 

W przypadku przejściowego zakwaterowania na trenach i w obiektach będących własnością skarbu państwa projekt zakłada, że należności będą ustalane w drodze porozumienia z zarządcami lub użytkownikami nieruchomości. Należności będą wówczas obejmowały ponoszenie lub zwrot standardowych kosztów utrzymania nieruchomości (prąd, woda, gaz, odpady, ścieki, bieżące konserwacje urządzeń i drobne naprawy związane z eksploatacją obiektów). Projekt zakłada, że należności za zakwaterowanie będą mogły obejmować również należności tytułem przygotowania nieruchomości do zakwaterowania wojska. Rozwiązanie, które zaproponowano jest skonstruowane analogicznie do zapisów paragrafu trzeciego rządowego rozporządzenia w sprawie sposobu finansowania przedsięwzięć związanych z zakwaterowaniem osób w przypadkach nadzwyczajnych.

Wypłaty należności finansowych z tytułu przejściowego zakwaterowania wypłacane będą w terminie do 30 dni od dnia zwolnienie nieruchomości przez wojsko lub miesięcznie z dołu za dłuższe okresy zajmowania nieruchomości. Środki na ten cel pochodziły będą z budżetu państwa przeznaczonego na obronę narodową dysponowanymi przez WOG-i na bieżące wydatki rzeczowe. 

Warto zaznaczyć, że zapisy projektu nie dotyczą czasu, gdy w strefach zagrożenia realizowana jest normalna wolnorynkowa i swobodna działalność gospodarcza, lecz działań obronnych prowadzonych przez wojsko. Będą to bowiem warunki szczególne, jak czytamy w uzasadnieniu daleko odmienne od normalnego funkcjonowania gospodarki narodowej na danym obszarze.

Autorzy projektu podkreślają, że w okresach wskazanych w rozporządzeniu (stan wojenny, wojna, mobilizacja) maksymalnie zostaje ograniczona działalność gospodarcza wolnorynkowa, w tym także w zakresie możliwości swobodnego przemieszczania się obywateli - osób fizycznych do hoteli, pensjonatów itp. Na tej podstawie uzasadniają, że ustalanie stawek należności za zakwaterowanie np. w oparciu o poziom cen rynkowych w rzeczonym okresie zajęcia nieruchomości przez wojsko będzie w zasadzie niemożliwe. Dodatkowo jak wskazują szybkość działań operacyjnych wojsk nie będzie dawała możliwości wcześniejszej analizy cen rynkowych, a dyslokacja wojsk spowodowana dynamiką działań obronnych może następować, a często będzie następować wyprzedzająco w stosunku do działań administracji, która miałaby ustalać ceny i zawierać później umowy. Pamiętajmy, że przemieszczanie wojsk w tych stanach trudne jest do ścisłego zaplanowania zajmowanych nieruchomości – terminu, rodzaju nieruchomości oraz czasu ich t zajmowania. Zajmowane na zakwaterowanie przejściowe nieruchomości pochodziły będą z zasobów skarbu państwa, samorządów, spółek prawa handlowego i cywilnego, i wreszcie osób fizycznych.

Stawki związane z najmem nieruchomości są - jak zauważają autorzy projektu - bardzo zróżnicowane na terenie kraju co nie pozwala na uregulowanie należności w formie jednolitych dla całej Polski stawek ryczałtowych, a wprowadzenie stawek rynkowych w przypadku wprowadzenia stanu wyjątkowego i wojennego lub ogłoszenia mobilizacji oraz w czasie wojny także nie będzie możliwe. Dlatego zaproponowano rozwiązanie polegające na zastosowaniu stawek ogłaszanych przez władze samorządowe i mnożnika w wysokości 125 procent. Jednocześnie autorzy projektu nie przewidują konieczności pozbawiania właścicieli prawa do korzystania z nieruchomości w trakcie przejściowego zakwaterowania wojsk – nie przewiduje się konieczności ich przeprowadzki i czasowego zakwaterowania w innym miejscu. Resort nie dostrzega więc przesłanek do ustalania zwrotu ewentualnych kosztów przeprowadzki właścicieli. W zakresie ewentualnych szkód wyrządzonych działaniem wojsk wskazano na możliwość uzyskania odszkodowań w oparciu o przepisy ustawy o zakwaterowaniu sił zbrojnych. 

Projektodawcy wskazują, że oszacowanie skutków finansowych z tytułu wypłacania ewentualnych należności z tytułu przejściowego zakwaterowanie nie jest możliwe z uwagi na brak możliwości przewidzenia skali i czasu wykorzystania nieruchomości na doraźne potrzeby sił zbrojnych w stanach wojennym, wojny i mobilizacji. Wydatki za zajęte nieruchomości będą obciążały budżet państwa w części obrona narodowa i będą wypłacane przez jednostki organizacyjne podległe Ministrowi Obrony Narodowej, w ramach przydzielonych limitów. 

Skrócone vacatio legis

Resort obrony narodowej zakłada, że nowelizowane rozporządzenie wejdzie w życie bez zachowania dwutygodniowego vacatio legis, za skróceniem tego okresu przemawia bowiem „ważny interes publiczny". Jest nim niewątpliwie konieczność wprowadzenia niezmiennych zmian w obszarze przegotowań obronnych w związku pogarszającą się sytuacją międzynarodową – inwazją Rosji na Ukrainie oraz działaniami hybrydowymi ze strony Białorusi (próba wywołania kryzysu migracyjnego). Warto zaznaczyć, że zmiany przepisów w obszarze przygotowań obronnych dokonywane są niestety z dużym opóźnieniem. Wprowadzenie zmian i dostosowanie obowiązujących przepisów oczekiwane jest zarówno przez wojsko, administrację publiczną, samorządy, przedsiębiorców i wszystkich obywateli.