Atom wraca do wojska [ANALIZA]

W grudniu 1942 roku uruchomiono w Chicago pierwszy na świecie reaktor jądrowy CP-1. Zespół pod kierownictwem Enrica Fermiego nazwał go „stos” i zbudował w przerobionej hali tenisowej obok uczelni wyższej. Było to niejako następstwem całego ciągu wcześniejszych zdarzeń, zapoczątkowanych propozycją samopodtrzymującej się reakcji łańcuchowej, po pierwszej rzeczywiście przeprowadzonej reakcji rozszczepienia. I chociaż obecnie fakt wykorzystywania energii jądrowej w różnych obszarach działalności człowieka jest powszechnie uznawany, w tamtych czasach wielu uczonych uważało, że pozyskiwanie energii w taki sposób nie będzie efektywne i nie sprawdzi się w praktyce.

Pierwsze próby i realne wykorzystanie energii jądrowej
Sama koncepcja zastosowania energii jądrowej do napędu okrętów podwodnych (OP) zrodziła się jeszcze przed powstaniem pierwszego reaktora.

Zauważono wówczas, że samopodtrzymującej się reakcji łańcuchowej podlega tylko izotop U-235 (ok. 0,72% naturalnego uranu – reszta to cięższy izotop U-238). By przyszłe reaktory nie osiągały monstrualnych wymiarów, potrzeba było stworzyć paliwo o większej zawartości U-235 w jego masie, czyli je wzbogacać. Mniej więcej w tym samym czasie podobne badania oprócz USA prowadzono również w Japonii i w Niemczech. W zasadzie kierunki badań były zbieżne, chodziło mianowicie o opracowanie zarówno nowej broni, jak i nowych, wysokowydajnych źródeł energii, a szybki postęp prac w zasadzie zakłóciły tylko działania wojenne.

W Stanach Zjednoczonych na nowo badania ruszyły w 1949 roku. Wtedy zaproponowano dwa rozwiązania, a mianowicie reaktor wodny ciśnieniowy i reaktor chłodzony ciekłym metalem. To pierwsze rozwiązanie – Pressurized Water Reactor (PWR) - w zmodyfikowanej wersji stosuje się do dzisiaj, po raz pierwszy zastosowano je na okręcie podwodnym USS Nautilus, który wyszedł w morze 17 stycznia 1955 roku.

Taka okrętowa siłownia realizuje z pozoru proste zadanie, a mianowicie zamienia energię jądrową na energię mechaniczną, dzięki której okręt/statek się porusza. Jest ona uwalniania w procesie rozszczepiania izotopu uranu-235 lub plutonu-239 i ma postać energii kinetycznej cząstek mikroskopowych. Klasyczny obieg pierwotny składa się z reaktora oraz - z reguły - od dwóch do czterech pętli obiegu chłodziwa. Paliwo stosowane w reaktorach okrętów wojennych ma wyższe wzbogacenie niż to stosowane w obszarach cywilnych (np. u Amerykanów jest to najprawdopodobniej 93%).

Sterowanie mocą reaktora zapewniają specjalne pręty pochłaniające neutrony poruszające się pomiędzy kasetami paliwowymi lub pomiędzy prętami w kasecie (wykonane np. z boru-10, hafnu, kadmu czy europu). Poza samym reaktorem kluczowymi elementami obiegu pierwotnego są wytwornice pary, czyli płaszczowo-rurowe wymienniki ciepła rozdzielające obieg pierwotny i wtórny siłowni.

W ZSRR prototypowy K-3 wszedł do służby w 1958 r. Kolejne okręty podwodne o napędzie jądrowym wprowadzili Brytyjczycy w 1963 roku (HMS Dreadnought), Francuzi w 1971 roku (Redoutable) i Chińczycy w 1974 roku (Typ 91). Napęd taki daje, przede wszystkim, możliwość pozostania okrętu w zanurzeniu przez kilka tygodni i praktycznie nieograniczony zasięg (wszystko uwarunkowane jest możliwościami samej załogi i zabieranymi przez okręt zapasami i środkami walki).

Natomiast pierwszymi okrętami nawodnymi z napędem jądrowym były wprowadzone do eksploatacji w 1961 roku jednostki amerykańskie - krążownik rakietowy USS Long Beach i lotniskowiec USS Enterprise. Poza USA, które eksploatowały jeszcze 8 krążowników i 11 lotniskowców, okręty takie budowano w ZSRR/Rosji (4 ciężkie krążowniki rakietowe proj. 1144 Orłan oraz okręt dowodzenia i łączności proj. 1941 Titan - SSW-33 Urał) oraz Francji (lotniskowiec Charles de Gaulle).

Ostatecznie, obecnie z floty nawodnej tylko lotniskowce zachowały ten rodzaj napędu, daje im im on nieograniczony zasięg i pełną swobodę prowadzenia operacji w skali globalnej (a tak wielkie jednostki wymagają dużych ilości paliwa, to z kolei wymusza posiadanie licznych baz zaopatrzeniowych na całym świecie).

Powstało też kilka cywilnych jednostek, jak lodołamacze (Lenin, 50 Let Pobiedy, Tajmyr itp.) oraz statki handlowe (Savannah, Otto Hahn, Mutsu, Siewmorput), jednak ogólnie napęd jądrowy nie przyjął się. Oprócz lodołamaczy, pozostałe jednostki okazały się zbyt kosztowne w procesie ich konstrukcji, budowy i dalszej eksploatacji w stosunku do korzyści, jakie dawał zastosowany rodzaj napędu. Ponadto ich załogi musiały mieć wyższe kwalifikacje, a także -  wraz z samym okrętem - podlegały specjalnemu nadzorowi ze strony różnych instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo radiacyjne. Dodatkowo doszły problemy związane z wymianą paliwa, składowaniem odpadów nuklearnych i ich dalszą neutralizacją.

Trzeba też zaznaczyć, że pomimo dominacji reaktorów PWR podjęto badania i próby napędu okrętów przez reaktory chłodzone ciekłym metalem. Zapewniał on osiągnięcie wyższych temperatur pracy, a przez to uzyskanie w obiegu wtórnym pary przegrzanej, co oczywiście poprawiało sprawność energetyczną takiego układu. Dodatkowa zaleta to możliwość zbudowania reaktora o wyższej gęstości mocy w rdzeniu (czyli i o mniejszych rozmiarach). Wymagało to z kolei wyższego wzbogacania paliwa, zapewnienia podgrzewania obiegu pierwotnego podczas postoju reaktora (dla zapobiegania zestaleniu chłodziwa), a samo chłodziwo opuszczające reaktor jest silnie promieniotwórcze, dodatkowo użyty sód w reakcji z wodą może prowadzić do wybuchu.

W ZSRR skonstruowano nawet szybki okręt podwodny proj. 705 Lira z reaktorem chłodzonym eutektyką bizmut-ołów o bardzo wysokim stosunku mocy do masy własnej. Takie chłodziwo ograniczało wady zastosowania sodu, ale z kolei znacznie zwiększało stopień korozji reaktora i jego elementów składowych, a wysoka temperatura krzepnięcia eutektyki wymuszała jeszcze wydatniejsze zapewnienia podgrzewania obiegu pierwotnego podczas postoju reaktora. Pomimo awarii prototypowego okrętu K-64 powstało jeszcze w kolejnych latach sześć jednostek proj. 705 i 705K, ale i one były niezwykle awaryjne i szybko wycofano je ze służby.

W latach czterdziestych i pięćdziesiątych w ZSRR projektowano również torpedy z głowicami termojądrowymi o kalibrze 1550 mm, takie jak T-15 (masa ok. 40 ton). Taka torpeda mogła przenosić głowicę o masie ok. 4000 kg z prędkością 30 węzłów na odległość do 30 km. Z czasem, po zmniejszeniu rozmiarów ładunków jądrowych, można było głowice umieszczać w klasycznych torpedach ciężkich o kalibrze 533 mm.

Również stosunkowo wcześnie, bo już w 1946 roku, na zlecenie USAF rozpoczęto program Nuclear Energy Propulsion for Aircraft (NEPA), mający na celu zbadanie możliwości wykorzystania napędu nuklearnego w samolotach. Głównie chodziło o stworzenie bombowca o praktycznie „nieograniczonym” zasięgu, wysokiej prędkości lotu i mającego przy tym wiele zalet w locie na małych wysokościach (nieosiągalnych dla klasycznych rozwiązań ówczesnych napędów). W 1952 roku zbudowano bombowiec NB-36H NTA jako samolot testowy napędu jądrowego projektowanego nowego bombowca X-6. Jednak cały program X-6 anulowano już w 1953 roku po licznych problemach technicznych.

Mniej więcej w tym samym czasie w ZSRR powstał projekt tysiąctonowej łodzi latającej napędzanej czterema jądrowymi silnikami, która mogłaby przewozić 1000 pasażerów lub 100 ton ładunku użytecznego. Przeprojektowano też jeden z bombowców na zasilanie z reaktora z dwoma obiegami chłodziwa – tak narodził się Tu-95 LAL.

Zarówno Amerykanie, jak i Rosjanie z czasem zrezygnowali z tych pomysłów, bo w dużej mierze koszty dalszych badań, budowy i eksploatacji okazały się gigantyczne i nie rekompensujące korzyści z wprowadzenia takich konstrukcji do użycia.

Oczywiście, badania w kosmosie również wymusiły opracowanie miniaturowych reaktorów, takich jak powstały w ZSRR RD-0410 Irgit o ciągu w próżni 35 kN i chłodzeniu za pomocą przepływającego wodoru (czas pracy ok. 60 minut, limitowany pojemnością zbiorników ze skroplonym gazem). W amerykańskich sondach Voyager zastosowano generator radioizotopowy, który zawierał grudki paliwa plutonowego. Wysyłana przez pluton energia w postaci cząstek i promieniowania podczerwonego rozgrzewa pary przewodów wykonanych z rożnych metali, tworzących termoparę.

W latach pięćdziesiątych prowadzone były prace badawcze nad zastosowaniem napędów jądrowych w pociskach rakietowych. W USA testowano rakietę SLAM (Supersonic Low Altitude Missile) napędzaną przez reaktor Tory II, powstały w ramach projektu Pluto. Rektor Tory powstał w zasadzie w dwóch prototypach - badawczym Tory II-A i pełnowymiarowym prototypie Tory II-B. Pomimo udanych testów rakiety, prace nad nią przerwano ponieważ podczas jej lotu uwalniane było do atmosfery znaczne ilości radioaktywnych produktów rozpadu promieniotwórczego, a i same rozmiary rakiety były monstrualne tak, że liczba potencjalnych nosicieli wówczas dostępnych też znacznie ograniczona.

Jeśli chodzi o samą użytkową atomistykę, to największym problemem dla ludzkości jest zabezpieczenie odpadów radioaktywnych z zużytych paliw (również płynów, elementów konstrukcyjnych i innych części wymiennych reaktora), bo wydzielają one szkodliwe promieniowanie. Odpady takie pozostają niebezpieczne przez tysiące lat. Przechowuje się je np. w głębokich kontenerach betonowych, ale cześć paliwa może być odzyskiwana i przekazywana do ponownego wykorzystania. Inny problem to konieczność zapewnienia wysokiej kultury technicznej pracy z reaktorami, dużego doświadczania i specjalnych warunków bezpieczeństwa. Ponadto większość z obecnie eksploatowanych reaktorów wymaga wymiany paliwa w ciągu zakładanego dla nich czasu eksploatacji.

Nowe możliwości
Obecnie prowadzone są prace badawcze nad wykorzystaniem odwrotnego zjawiska do rozszczepiania – czyli fuzji jądrowej, gdzie następuje połączenie mniejszych jąder atomowych w większe, czemu również towarzyszy wydzielanie ciepła. Synteza termojądrowa jest we Wszechświecie powszechnym zjawiskiem, bo tak właśnie działa nasze Słońce, czy inne gwiazdy.

Paliwem fuzyjnym może być w tym wypadku deuter, tryt lub kombinacja obu. Są to naturalnie występujące cięższe formy najlżejszego pierwiastka, czyli wodoru (deuter ma jeden neutron a tryt dwa). Paliwo takie jest ogrzewane, aż otrzymamy plazmę, a w wyniku zderzeń pierwiastków otrzymuje się hel (uwalniając przy tym olbrzymie ilości energii). Sama plazma jest utrzymywana dzięki silnemu polu magnetycznemu (małe fale magnetyczne określane jako rezonansowe perturbacje magnetyczne), bo jej wysoka temperatura topi praktycznie każdy znany nam materiał. Zmniejszenie lub całkowite wyeliminowanie jej niestabilności (która występuje głownie w tzw. plazmie brzegowej) to jeden z głównych problemów do rozwiązania przed naukowcami. Sam proces jest przyjazny środowisku, bo nie powstają w nim szkodliwe produkty uboczne, takie jak emisje dwutlenku węgla lub odpady radioaktywne.

We Francji powstaje próbny reaktor (tokamak) w ramach projektu Międzynarodowego Eksperymentalnego Reaktora Termonuklearnego (ITER - International Thermonuclear Experimental Reactor), który ma dostarczać co najmniej 500÷1100 MW mocy (każdorazowo podtrzymując reakcję fuzyjną przez około 1000 sekund). Pierwsze próbne jego uruchomienie może nastąpić ok. 2025 roku. Przy czym założenia są takie, by wytworzona energia mogła generować ciepło nie produkując przy tym żadnych radioaktywnych odpadów. Jeśli założenia programu zostaną spełnione to możliwe, że w przyszłości w oparciu o przebadaną konstrukcje ITER powstanie nowa generacja reaktorów fuzyjnych osiągających moc rzędu 3000–4000 MW.
Podobnie w Massachusetts Institute of Technology (MIT), a w zasadzie w jego firmie zależnej - Commonwealth Fusion Systems (CFS) - prowadzony jest piętnastoletni program zbudowania przyszłego reaktora fuzyjnego. Ma to być tańsza alternatywa dla ITER, konstrukcyjnie bazująca na już uzyskanym doświadczeniu w pracy nad nadprzewodzącymi magnesami.

Chociaż rozwija się kilka projektów o różnej skali, tak by finalnie uzyskać czystą, nieograniczoną i tanią energię, to tak naprawdę na razie nikt nie skonstruował reaktora fuzyjnego dającego wyraźny zysk energetyczny i - co istotne - pracującego w sposób ciągły.

Stany Zjednoczone
Od jakiegoś czasu w USA prowadzone są prace nad nowymi typami napędów jądrowych. Propozycje rozwiązań są w zasadzie trzy – tzw. mikro rozszczepienie, budowa małych reaktorów modułowych lub właśnie zastosowanie fuzji jądrowej.

Przyczyn, dla których prowadzone są prace, jest kilka - głównym jest jednak rozbudowa U.S. Navy do rozmiarów 355 jednostek bojowych (a może i więcej) i stawiane przed nią zdania wymagające posiadania większej liczby okrętów wyposażonych w napęd jądrowy. Szef Operacji Morskich mówi wprost o głębokim rozważeniu koncepcji powrotu do budowy nowoczesnych krążowników o takim napędzie.

Ponadto SZ USA (podobnie jak i kilku innych krajów) już od jakiegoś czasu trapi postępujący niekorzystny bilans energetyczny, czyli brak wystarczającej ilości energii zasilającej różne systemy walki, dowodzenia i przekazywania danych na rożnych poziomach ich zastosowania do prowadzenia działań w skali strategicznej i taktyczno-operacyjnej. I o ile alternatywne źródła mogą zniwelować ten stan na poziomie pododdziału, to już wyżej są one niewystarczające.

Ponadto zastosowanie nowej generacji broni wysokoenergetycznych, robotyzacja i zwiększona automatyzacja znacznie pogłębi zapotrzebowanie na energię w niedalekiej przyszłości.

Obecnie eksploatowane okręty podwodne typu Virginia wyposażone są w pojedyncze reaktory S9G od General Electric (GE), zapewniające generowanie ponad 40 tys. KM mocy. Jest to więcej niż w wypadku reaktorów S6G GE generujące 35 tys. KM w starszych OP typu Los Angeles.

Z kolei na lotniskowcach typu Nimitz zamontowano dwa reaktory A4W/A1G Westinghouse/GE dające 280 tys. KM, a najnowszych typu Ford również dwa nowsze A1B. Wszystkie one są oczywiście typu PWR. Reaktory nowoczesnych lotniskowców wymagają wymiany paliwa po 20-25 latach eksploatacji (proces ten trwa ok. trzech lat, jego koszt wynosi ponad 3 mld USD).

Dla przyszłych okrętów podwodnych typu Columbia postawiono wyższe wymagania, żądając montażu w nich ulepszonego systemu napędowego - reaktora, który nie wymaga wymiany paliwa w czasie całego zakładanego dla nich okresu służby tj. 42 lat. Ponadto w tym typie reaktor zapewniał będzie energię elektryczną niezbędną do zasilania silników napędzających pędnik strugowodny. Nowe reaktory powstaną dzięki współpracy Naval Nuclear Laboratory (NNL) i Naval Nuclear Propulsion Program (NNPP).

Co do zupełnie nowych rozwiązań, to istnieje propozycja budowy niewielkich „mobilnych” reaktorów o generowanej mocy do 50 MW, mogących zasilać instalacje militarne położone w różnych miejscach świata. Ponadto poszukiwane są rozwiązania mikro-reaktorów mogących zapewnić moc rzędu 2-5 MW, które miałyby z kolei zasilać wysunięte bazy operacyjne zastępując mniej wydajne agregaty dieslowskie. One z kolei powinny odznaczać się uproszczonym systemem obsługi, zwiększonym zakresem autonomiczności działania oraz dostosowaniem do zmiennego obciążenia sieci. Wszystkie programy budowy reaktorów nowego typu mają pochłonąć w przeciągu następnych 10 lat prawie 30 mld USD.

Zdaniem wielu specjalistów jedną z kluczowych technologii umożliwiających szybkie badania i budowę nowych reaktorów w USA jest rozwój paliw metalowych. Paliwa takie (stopy uranu lub innych aktynowców) kurczą się w miarę ochładzania, a sam reaktor jest o wiele wydatniejszy - łączy niesamowitą trwałość i elastyczność z osiąganiem fenomenalnego zużycia paliwa. Ponadto jest ekonomiczniejszy i prostszy w wykonaniu oraz zachowuje większy zakres bezpieczeństwa pracy. To rozwiązanie było już badane w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłego wieku, ale dalsze prace zarzucono wobec niemożliwości przezwyciężenia niektórych wymaganych do tego rozwiązań technologicznych, które obecnie są już możliwe do osiągnięcia. Wówczas powstał m.in. reaktor EBR-II pracujący w latach 1964-94 w stanie Idaho.

O ile” klasyczne” reaktory wykorzystujące zjawisko rozszczepiania są „zbyt duże”, złożone w konstrukcji i wymagają pewnych systemów zabezpieczenia ich pracy, by montować je w średniej wielkości platformach militarnych (nie mówiąc o pojedynczych pojazdach) to już reaktory oparte na fuzji mogły by zasilać samoloty, mniejsze okręty czy nawet maszyny lądowe.

Specjaliści koncernu Lockheed Martin uważają, że dzięki specjalnej technologii tzw. kapsułkowania i kontroli plazmy oraz odpowiedniej konstrukcji (m.in. wytwarzanie pola magnetycznego do przechwytywania i przechowywania energii termojądrowej) można byłoby taki reaktor fuzyjny wykorzystać na wiele sposobów w wojsku. Same kapsułkowanie osiąga się częściowo za pomocą cewek wewnętrznych, cewek kapsułkujących i cewek lustrzanych, które tworzą pole magnetyczne ograniczające rozmiary plazmy (powodują jej recyrkulację i zapobiegają rozszerzaniu się). Zapewnia to stabilizację przebiegu tego procesu, a zarazem wymagany stopień ochrony dla ludzi i środowiska.

Paliwem jest tryt i deuter, a przy tym wystarczy jego ok. 11 kg by przez rok czasu generować moc do 100 MW (np. zasilenie w wystarczającą energię do 80 tys. domów). Plany zakładają zbudowanie prototypu reaktora fuzyjnego do końca 2019 roku, a rozpoczęcie jego wytwarzania ok. 2024 roku.

Chiny
Jak podają niezależne źródła, Państwo Środka eksploatuje ok. 33 reaktory o łącznej mocy 28,97 GW. Jednocześnie budowane są 22 nowe, a założenia są takie, by do 2021 roku uzyskać łącznie ponad 50 GW mocy z energetyki jądrowej, a docelowo ok. 2030 roku nawet 150 GW. Jak widać są to plany ambitne, ale mało kto zdaje sobie sprawę, że za wieloma z nich kryją się faktycznie programy rozwijane na rzecz wojska i jego potrzeb. Oczywiście, o samych reaktorach też wiemy niewiele, ale z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że podobnie jak Amerykanie, również Chińczycy modyfikują „klasyczne” rozwiązania oraz prowadzą intensywnie badania związane z budową reaktorów fuzyjnych.

Jak na razie wiadomym jest, że Chińczycy rozważają umieszczenie małych elektrowni jądrowych na pływających platformach w celu zasilania w energię sztucznych obiektów/wysp, które stworzyli, i które jeszcze mają powstać na Morzu Południowochińskim. Takie reaktory miałyby również zasilać wielkie bazy stacjonarne, czy wysunięte bazy operacyjne (założenia są więc bardzo podobne do tych stworzonych przez Amerykanów).

Inny program związany jest z mniejszymi okrętami podwodnymi. Okazuje się bowiem, że Chińczycy nie są zadowoleni z możliwości konwencjonalnej floty okrętów podwodnych z systemami AIP i rozwijają program budowy mniejszych jednostek, ale wyposażonych w małe reaktory napędzające bezpośrednio umieszczone w nich silniki elektryczne. Ponadto z nie potwierdzonych informacji wynika, że prowadzone są prace nad torpedą z napędem jądrowym przenoszącą zarówno klasyczną, jak i nuklearną głowicę.

Federacja Rosyjska
W Rosji już od dłuższego czasu realizowany jest program rozwoju nowoczesnych pocisków balistycznych odpalanych z okrętu podwodnego 3M30 Buława, modyfikuje się pociski bazowania lądowego 15Ż55/65 Topol-M i wprowadza do eksploatacji ich udoskonalone wersje 15Ż55M Jars i 15Ż67 Jars-M. Ponadto trwają próby nowego ciężkiego pocisku balistycznego o zasięgu międzykontynentalnym RS-28 (15A28) Sarmat, czy wysoko manewrowych głowic Awangard.

Jednak jednym z nowych wzorów uzbrojenia mogącym w niedalekiej przyszłości wejść do arsenału SZ FR byłby pocisk z napędem jądrowym o niepotwierdzonym oznaczeniu 9M730 (nieoficjalnej nazwie Burwiestnik). Zastosowany w nim rodzaj napęd sprawia, że miałby on nieograniczony zasięg (a co za tym idzie i czas lotu). Oznacza to, że przestałyby istnieć ograniczenia przelotu takiego systemu uzbrojenia, a co za tym idzie byłby on trudniejszy w zwalczaniu (czas wykrycia i wypracowania danych do reakcji przez obecnie dostępne systemy antyrakietowe uległby znacznemu skróceniu).

Nowy pocisk miałby mieć wymiary zbliżone do obecnie wykorzystywanych lotniczych pocisków manewrujących, co sprawia, że nie wyposażono by go w wymaganą osłonę radioizolacyjną. Najprawdopodobniej takim elementem byłby sam pojemnik transportowo-startowy, a zastosowany reaktor musiałby mieć bardzo małe rozmiary i masę.

Z przedstawianych informacji można wnioskować, że badany pocisk ma ponad 9000 mm długości i ok. 1000 mm średnicy. Jest wyposażony w składane, skośne skrzydła i stateczniki. Sam start odbywa się przy użyciu silnika na paliwo stałe o długości ok. 2000 mm, który jest odrzucany po uruchomieniu napędu strumieniowego. Wloty powietrza, wymienniki ciepła i wylot gorących gazów umiejscowiono w cylindrycznych zasobnikach, zlokalizowanych z boków kadłuba.

Możliwe jest zastosowanie kilku wariantów napędu zastosowanego silnika strumieniowego. Po pierwsze, silnie nagrzane chłodziwo reaktora zostaje przekształcone w parę i napędza turbinę lub jest wykorzystane w silniku strumieniowym. Chłodziwem może być tu zarówno specjalna ciecz lub po prostu opływające w czasie lotu pocisk powietrze. Może być również zastosowana konfiguracja dwubiegowa, gdzie nagrzana ciecz z obiegu pierwotnego oddaje ciepło cieczy lub powietrzu z obiegu wtórnego.

Przeprowadzono już kilka testów odpaleń takiego pocisku na poligonie Nowa Ziemia, podczas których osiągał on większe zasięgi lotu.

Inne rozwiązanie to pojazd podwodny z napędem jądrowym, nieoficjalnie nazwany Posejdon. Byłby on przenoszony przez okręt podwodny-matkę w hangarze umieszczonym za jej kioskiem. Sam bezzałogowiec jest jak na razie łudząco podobny do podwodnego robota Klawiesin 2R PM. Ma mieć możliwość operowania na głębokościach poniżej 1000 metrów i osiągać znaczne prędkości biegu. Nie wiadomo co z redukcją generowanego przez taki pojazd hałasu, jakie będzie przenosił uzbrojenie/głowice bojowe ani też jaka będzie taktyka jego użycia i przeciwko jakiego typu celom.

Już w 2015 roku pojawiły się informacje, że w Rosji pracuje się nad samobieżnym aparatem podwodnym (program– „Oceaniczny wielozadaniowy system Status-6”), czyli - w zasadzie - torpedą nuklearną dalekiego zasięgu. W jej głowicy bojowej przenoszony byłby ładunek termojądrowy o dużej mocy lub głowica kobaltowa (ładunek atomowy zawierający w swojej osłonie kobalt, który pod wpływem neutronów uwolnionych w wyniku eksplozji jądrowej przekształca się w izotop 60Co, powodujący silnie i trwałe skażenie promieniotwórcze).

Do jej napędu miałby służyć mały reaktor chłodzony przez mieszaninę (eutektyk) ołowiu i bizmutu. Dzięki temu torpeda miałaby zasięg ponad 11 tys. km, prędkość maksymalną ok. 100 węzłów, a głębokość użycia wynosiłaby ponad 900 metrów.

Sposób działania takiego napędu nie jest znany, nie wiadomo też, czy rozwiązanie takie miałoby właściwości zbliżone do torped hiperkawitacyjnych, jak np. WA-111 Szkwał. Można jedynie przypuszczać, że podgrzewana do bardzo wysokiej temperatury przez przepływającą przez wymiennik ciepła reaktora woda morska napędzałaby torpedę, tak jak gazy spalinowe silnik rakietowy. Pęcherz gazowy na dziobie mógłby być wytworzony przez parę przetłaczaną do dysz z przodu kadłuba. Zapewniona by była wówczas wysoka prędkość biegu i praktycznie nieograniczony zasięg, a jedyną trudnością było by efektywne kierowanie takiego obiektu.

Ten rodzaj uzbrojenia miałyby przenosić okręty podwodne proj. 09852 Biełgorod (czyli zmodyfikowany proj. 949A) oraz nowo opracowany okręt proj. 09851 Chabarowsk.

Specyficzne są również stawiane przed nią zadania, do których zaliczyć możemy niszczenie obiektów zlokalizowanych na wybrzeżu, czy - po prostu - skażenie części terytorium wrogiego kraju, tak by zmusić go do przyjęcia narzuconych zobowiązań.

Według przedstawicieli rosyjskiego MON po pomyślnie przeprowadzonych badaniach i testach w 2019 roku mogła by ona wejść do eksploatacji we flocie rosyjskiej pod koniec 2020 roku (jednak wydaje się to zbyt ambitnym i optymistycznym założeniem).

Podsumowanie
Podczas gdy w Europie mówi się o stworzeniu alternatywnych i przyjaznych dla środowiska źródeł energii, to w USA, Chinach i Rosji intensywnie rozwija się nowej generacji reaktory i prowadzi badania nad fuzją jądrową.

Pracami takimi szczególnie zainteresowane jest wojsko potrzebujące wydajnych źródeł energii dla zasilania nowych systemów walki, wspomagania dowodzenia i zaopatrywania. Źródła takie mają być również bardzo potrzebne w prowadzeniu działań na dużych odległościach, z dala od własnych baz.

Możliwe jest również zastosowanie nowego zupełnie rodzaju napędu w pojedynczych już samolotach, pojazdach czy niewielkich okrętach. Jeśli do tego dojdzie, zrewolucjonizuje to przyszłe pole walki. Napęd jądrowy, w połączeniu z nowymi rodzajami broni wysokoenergetycznych, hipersonicznych, robotyzacją i automatyzacją zmieni całkowicie obecne wyobrażenie o taktyce i zasadach prowadzenia działań militarnych.