Przygotowania cywilne są centralnym filarem odporności sojuszników i kluczowym czynnikiem zapewniającym kolektywną obronę Sojuszu. Podczas gdy pozostają one w kompetencji władz krajowych, NATO może wspierać kraje Sojuszu w ocenie oraz rozwijaniu ich przygotowań cywilnych.

NATO utworzyło cywilną zdolność doradczą pod egidą Komitetu Cywilnego Planowania Kryzysowego (CEPC) i Grup Planistycznych. Eksperci cywilni doradzają organom politycznym i wojskowym NATO w zakresie cywilnych aspektów kryzysów oraz skutecznego wykorzystania cywilnych zdolności, wspierają planowanie cywilno-wojskowe oraz opracowanie programów i koncepcji. Natowska cywilna ekspertyza jest dostępna nieodpłatnie i w każdej chwili dla organów NATO, jak i indywidualnych krajów członkowskich lub partnerów Sojuszu.

W Polsce za koordynację współpracy z NATO w ramach Komitetu Cywilnego Planowania Kryzysowego odpowiada Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB). Do RCB spływają regularnie informacje z CEPC dotyczące zajętych i wolnych stanowisk w puli ekspertów NATO. RCB dystrybuuje je wśród polskich instytucji i służb. Informacje o wakatach RCB przekazuje zaraz po ich otrzymaniu do instytucji, które mogą być zainteresowane delegowaniem pracownika na wolne stanowisko. Centrum dysponuje stale aktualizowaną listą polskich ekspertów, w miarę potrzeby przekazując ją do informacji Stałemu Przedstawicielstwu RP przy NATO. Centrum może też pośredniczyć pomiędzy zainteresowaną strukturą Sojuszu a polskim ekspertem.

NATO (CEPC oraz Grupy Planistyczne) okresowo modyfikują istniejącą bazę ekspertów, definiują nowe wymagania odnośnie potrzebnych specjalności oraz kwalifikacji ekspertów. Dokument „Zasady Zarządzania Kryzysowego Planowania Cywilnego” (CEP CMAs) oraz odpowiednie dokumenty Grup Planistycznych zawierają procedury dotyczące ekspertów, w tym ich selekcji i wykorzystania. Państwa członkowskie proponują kandydatów z przemysłu, administracji i nauki biorąc pod uwagę ich doświadczenie, wiedzę, gotowość do świadczenia doradztwa nieodpłatnie oraz gotowość do udziału w kilkudniowych misjach.

Kraje mają swoje własne metody rekrutacji kandydatów spełniających zdefiniowane wymagania. Potrzebna jest wiedza o NATO i bieżących priorytetach i kryteriach rekrutacji ekspertów natowskich oraz rozeznanie w przemyśle, biznesie i nauce. Następnie, uwzględniając krajowe priorytety obronne i bezpieczeństwa, szuka się kompetentnych kandydatów wśród kadry kierowniczej przedsiębiorstw oraz w instytucjach naukowych. W określonych sytuacjach, jak w przypadku Grupy Ochrony Ludności, kandydaci często są rekrutowani z administracji. Proces rekrutacji realizowany jest poprzez właściwe ministerstwa zgodnie z obowiązującymi regulacjami. 

Listy kandydatów są przedstawiane odpowiedniemu organowi NATO i dalej selekcja przebiega wewnątrz Sojuszu. Każda z natowskich Grup Planistycznych posiada Komisję która ocenia i nominuje ekspertów spośród nadesłanych przez kraje kandydatów. Z ramienia NATO odpowiadałem za zdolności eksperckie w transporcie i przemyśle oraz współpracowałem z krajami w tym zakresie. Na podstawie wymagań natowskich sugerowałem rozważenie nominowania określonego kandydata, który posiadał niezbędne kwalifikacje, znał swoją branże i był ceniony na forum międzynarodowym.

Przykładowo, Komisja nominująca kandydata na pozycję brokera żeglugowego uwzględnia opinię o kandydacie z rynku międzynarodowych brokerów żeglugowych. Na początku procesu wyłaniania eksperta zawsze rozmawiałem z kandydatem, aby zweryfikować jego kompetencje oraz gotowość nieodpłatnego służenia doradztwem. Jeszcze raz należy tu zaznaczyć, że eksperci natowscy nie pobierają wynagrodzenia za swoje usługi i że kraje nominujące eksperta nie ponoszą kosztów, gdyż to NATO płaci za podróż eksperta do miejsca udzielania ekspertyzy. 

Wytypowani kandydaci są następnie zatwierdzani na spotkaniach plenarnych Grup Planistycznych przez przedstawicieli krajów członkowskich. Następnie moim zadaniem było zarządzanie ekspertami, stawianie i realizacja zadań, wymiana informacji, organizowanie szkoleń, konferencji oraz umożliwianie wykorzystania ekspertów przez NATO, kraje członkowskie i partnerskie.

Jakie są korzyści dla krajów z nominowania ekspertów? Te korzyści to dostęp do informacji, oraz prestiż. Jest to wszakże „ekskluzywne” grono osób, które pro bono dzielą się informacjami i zapewniają doradztwo konieczne dla właściwej i pomyślnej realizacji określonych zadań w obszarach obronności i bezpieczeństwa. Zdolności eksperckie są bezcenne tak dla Sojuszu, jak i państw członkowskich przy budowaniu gotowości i odporności cywilnej, w planowaniu i prowadzeniu operacji wojskowych oraz w reagowaniu i zarządzaniu kryzysowym. Mogą także generować korzyści gospodarcze lub biznesowe.

Wiele krajów posiada swoje własne grupy eksperckie, wtedy eksperci funkcjonują zarówno w natowskim, jak i krajowym systemie.

Podsumowując cykl artykułów o natowskich zdolnościach cywilnych, chciałbym przedstawić tutaj wnioski i wskazówki, które wynikają z mojego doświadczenia w pracy w NATO, a które po zastosowaniu bezpośrednio wpłyną na osobistą karierę czytelników Defence24.pl, a także pośrednio przyczynią się do wzrostu obronności i bezpieczeństwa kraju: 

1.       Bardzo ważna jest znajomość języków obcych, a zwłaszcza angielskiego, który jest współcześnie językiem międzynarodowym, językiem NATO i innych ważnych organizacji. Żaden Polak nie zrobi kariery za granicą, jeżeli nie włada biegle językiem angielskim.

Znajomość angielskiego jest też ważna dla ogólnej obronnści kraju, np. w sytuacji kryzysu gdy przyjedzie do nas jednostka amerykańska, aby nam pomagać. Jak Amerykanie będą się porozumiewać z lokalnymi władzami czy cywilami? Komunikacja za pośrednictwem tłumaczy przedłuża wszystkie procedury postępowania, podejmowania decyzji i reagowania. Polscy żolnierze czy specjaliści cywilni wysłani na zagraniczne misje NATO, jak będą się porozumiewać z żolnierzami z innych krajów, z lokalnymi władzami, jeżeli nie znają angielskiego?

Oczywiście, im więcej zna się języków obcych, tym lepiej. Przeciętny Belg lub Holender włada trzema językami, a także często zna grekę lub łacinę. Bardzo ceniona na Zachodzie jest znajomość rosyjskiego czy arabskiego. 

2.       Następna umiejętność, która powinna być nauczana w szkołach i na uczelniach, to publiczne występowanie (najlepiej od razu po angielsku). Wystąpienia na międzynarodowych spotkaniach i konferencjach powinny być dobrze przygotowane tak pod względem merytorycznym, jak i formalnym. Dobrze przygotowane prezentacje przyciągają uwagę i zainteresowanie poruszonymi zagadnieniami. Dobrze jest znać i ćwiczyć techniki publicznej prezentacji.

Od wystapień publicznych zaczęła się właśnie moja kariera w NATO. W latach 1998 – 1999 pracowałem w Ministerstwie Transportu i Gospodarki Morskiej nad przygotowaniami Polski do wstąpienia do NATO (w zakresie infrastruktury transportowej). Uczestniczyłem aktywnie w dwóch konferencjach NATO. Po jednym z moich wystapień, podszedł do mnie Amerykanin, późniejszy Przewodniczący Federalnej Komisji d/s Morskich, w randze Sekretarza Stanu, i powiedział, że moje wystąpienie było bardzo dobre, że uczestnicy konferencji słuchali mnie uważnie.

W kilka tygodni później zadzwonił on do mnie z Waszyngtonu i poinformował, że w Sekretariacie Międzynarodowym NATO otworzył się wakat na stanowisku oficera d/s transportu morskiego i zachęcił mnie, abym aplikował. Tak też uczyniłem. Cała procedura aplikowania trwała kilka miesięcy. Po wygraniu konkursu, moja kandydatura została zatwierdzona przez Sekretarza Generalnego NATO we wrześniu 1999.

3.        Wszelkiego rodzaju dyskusje na spotkaniach miedzynarodowych powinny przebiegać w atmosferze spokoju i szacunku dla innych. Celem takich spotkań jest wymiana opinii i doprowadzenia do wspólnych wniosków, zaleceń lub umów. Powinniśmy więc przyjąć postawę otwartości, życzliwości i szukania konsensusu. Kluczowym hasłem jest tu kooperacja. Powinniśmy dbać o nasze polskie interesy na drodze negocjacji; wytrwałych, ale spokojnych rozmów. Często te negocjacje mogą wyglądać jak handlowe targowanie się: usiłujemy realizować własne interesy i dążenia na drodze rozmów i nacisków, ale jednocześnie kooperacji i wzajemnych ustępstw.

Takie postawy i umiejętności przyczyniają się do pomyślnego rozwijania indywidualnych karier i jednocześnie wzmacniają siłę naszego narodu. Głównym atutem każdego kraju są wykształceni obywatele, gotowi do pracy i współdziałania tak w kraju, jak i na forum międzynarodowym. 

Zachęcając czytelników do aplikowania do pracy w strukturach NATO, ONZ, OBWE i innych organizacji, pod tekstem^[2] zamieszczam linki do stron na których ogłaszany jest nabór do pracy w wyżej wymienionych trzech organizacjach. Ci którzy zdecydują się na aplikowanie mogą poinformować o tym kroku Wydział d/s Zatrudnienia w Instytucjach i Organizacjach Międzynarodowych w Ministerstwie Spraw Zagranicznych^[3].

Dr Andrzej Jacuch