Polska modernizacja T-72 [ANALIZA]

W ramach Strategicznego Przeglądu Obronnego Ministerstwo Obrony Narodowej zdecydowało o włączeniu modernizacji czołgów T-72M1 do programu modernizacji technicznej Sił Zbrojnych. Ma to umożliwić utrzymanie potencjału jednostek pancernych do czasu, aż zostanie wdrożony czołg nowej generacji, przewidziany do opracowania w ramach współpracy przemysłowej.

W 2017 roku Inspektorat Uzbrojenia poinformował o rozpoczęciu fazy analityczno-koncepcyjnej w sprawie modernizacji czołgów T-72M1. Wśród podmiotów, które zgłosiły się do analizy rynku znajduje się Polska Grupa Zbrojeniowa, jak i trzy należące do niej spółki: ZM Bumar-Łabędy S.A., poznańskie Wojskowe Zakłady Motoryzacyjne, jak i OBRUM Gliwice.

Na razie zakres modernizacji nie został jednoznacznie, publicznie określony. Wiadomo jednak, że MON będzie dążył do „płytkiej”, kosztowo-efektywnej modernizacji czołgów, raczej bez zmiany uzbrojenia głównego czy wieży. Odpowiedzią na zapotrzebowanie w tym zakresie był czołg PT-91M2 prezentowany na ubiegłorocznym MSPO w Kielcach przez Bumar-Łabędy i PGZ. Pojazd ten miał stanowić odpowiedź na zapotrzebowanie zgłaszane przez resort na ograniczoną modernizację T-72. Obok niego demonstrowany był też PT-17, będący propozycją głębszej modernizacji czołgu głównie z myślą o rynkach eksportowych.

W zakresie podniesienia możliwości ogniowych w wariancie PT-91M2 zaproponowano wymianę 125 mm armaty 2A26M/2A46 na jej nowszy model 2A46MS produkcji słowackiej. Potencjalnie możliwe jest wzięcie pod uwagę innej armaty (ukraińskiej KBA3), a w wariantach głębokiej modernizacji proponowano wymianę całej wieży na opracowaną na Ukrainie konstrukcję z uzbrojeniem w postaci 120 mm gładkolufowej armaty KBM-2 (o długości lufy 50 kalibrów).

125 mm armata 2A46MS, której parametry wydają się dopasowane do modernizacji T-72M1/PT-91, ma długość lufy 48 kalibrów. W wyniku zmian w położeniu czopów czy oporopowrotnika, charakteryzuje się czterokrotnie lepszym skupieniem od obecnych, starszych rozwiązań. Nowa technologia jej wytwarzania przyczyniła się też do zwiększenia żywotności przy strzelaniu pociskami podkalibrowymi. 

Z kolei KBA-3 opracowana na bazie 2A46M/M-1/M-4 ma zdaniem ukraińskich konstruktorów charakterystyki balistyczne zbliżone do rosyjskiej armaty 2A46M-5 ze zmodernizowanego czołgu T-72B3 i jest przystosowana do wystrzeliwania ppk (np. Kombat). Wprowadzeniu nowej armaty równolegle towarzyszyć ma wymiana wieńcowego łożyska oporowego wieży na bezluzowe.

Możliwe jest też dokonanie modernizacji karuzelowego automatycznego systemu zasilania w amunicję AZ (do wersji oznaczonej jako AZ-1 ze zmienionym, cyfrowym układem sterowania i informacją o dostępnych typach pocisków) czy zmiana rozmieszczenia amunicji drugiego rzutu w czołgu. To ostatnie ma ograniczyć ryzyko jej detonacji w przypadku trafienia lub najazdu na minę.

W ramach proponowanej modernizacji układ stabilizacji z napędami hydraulicznymi 2E28M może zostać wymieniony na elektromechaniczny z cyfrowym sterowaniem typu EPS-72/91 Albatros. Może on zostać również tylko zmodyfikowany, poprzez wymianę części elementów oraz wprowadzenie cyfrowego bloku sterowania, jednak korzystniejsze jest zastosowanie nowego systemu. Jako uzbrojenie dodatkowe można zamontować na wieży opracowany przez ZM Tarnów S.A. ZSMU-1276 oraz zespoły wyrzutni 81 mm granatów dymnych systemu 902A/W (dla granatów GM-81 i GAK-81 produkcji ZMD S.A. i Niewiadów S.A.).

W celu zwiększenia możliwości ogniowych i polepszenia świadomości sytuacyjnej załogi proponuje się zastosowanie systemu kierowania ogniem (SKO) SAVAN-15, czy noktowizora dowódcy TKN-3Z i peryskopu noktowizyjnego kierowcy PNK-72 Radomka. Czołg może też otrzymać telewizyjno-termowizyjny dzienno-nocny System Obserwacji Dookólnej (SOD) z PCO.

Przedstawiciele przemysłu brali też pod uwagę inne SKO dostosowane do rodziny T-72M1, w postaci Compact Fire Control System (C-FSC) od tureckiego Aselsana, izraelskiego Knight od Elbit Systems (brak jakichkolwiek zmian w wieży) czy TURMS-T z celownikiem LOTHAR od włoskiego koncernu Leonardo.

Fot. archiwum 34 BKPanc.

Jeszcze inną opcją jest polska kamera termowizyjna III generacji KLW-1 Asteria pracująca w zakresie długości fali 8÷12 µm i zbudowana w oparciu o chłodzony fotowoltaiczny detektor matrycowy MCT (HgCdTe) o rozdzielczości 640x512 pikseli. Na razie zastępuje ona obecnie używaną w czołgach PT-91 Twardy kamerę EI-Op TES będącą elementem systemu kierowania ogniem Drawa-T.

Opracowany Zestaw Modyfikacyjny Kamery Termowizyjnej (ZMKT) nie wymaga żadnych skomplikowanych prac modyfikacyjnych i z powodzeniem może być dokonany samodzielnie przez pododdziały remontowe w jednostkach wojskowych, w czołgach Twardy. Jak na razie do SZ RP trafiło już kilkadziesiąt takich zestawów, przeznaczonych dla czołgów PT-91.

Bardzo istotnym elementem modernizacji czołgów T-72M1 i PT-91 jest opracowanie dla nich nowej generacji amunicji przeciwpancernej. Prace rozwojowe w tym kierunku są już prowadzone, z wykorzystaniem wcześniejszych wysiłków zakładów Mesko i Wojskowego Instytutu Technicznego Uzbrojenia.

Obecnie zdecydowana większość zapasów amunicji podkalibrowej 125 mm w wyposażeniu Wojska Polskiego to pociski starego wzoru sowieckiego, odbiegające parametrami nawet od amunicji używanych w ZSRS w latach 80. ubiegłego wieku. W zasadzie bez wprowadzenia nowej amunicji trudno mówić o przyroście, czy nawet utrzymaniu zdolności czołgów T-72M1/PT-91.

Oprócz tego pakiet modernizacji może obejmować instalację dodatkowych środków łączności i przekazywania danych. W ich skład mogą wejść cyfrowe radiostacje VHF i HF pracujące w standardzie IP oraz nowe środki łączności wewnętrznej, dostosowane do pracy w sieci z uwierzytelnieniem dostępu. Inne proponowane elementy to system nawigacji lądowej i/lub odbiornik systemu nawigacji satelitarnej (np. Honeyewll TALIN 3000 lub inny).

Jeżeli chodzi o ochronę wnętrza, w zależności od wybranego wariantu modernizacji można zastosować osłony reaktywne, kompozytowe lub kombinowane. W wariancie PT-91M2 to przede wszystkim nowy pancerz reaktywny (zmodyfikowana Erawa I/II tzw. III generacji) zamontowany na przednich i bocznych powierzchniach kadłuba i wieży (łącznie 273 szt.).

Czołg może też otrzymać osłony prętowe (lub siatkowe) z ich tyłu i boków. W wypadku głębszej modernizacji istnieje też możliwość zamontowania pancerza kompozytowego czy nawet ukraińskiego ASOP Zasłon, ale to wiązałoby się ze wzrostem kosztów całego programu.

Wzmocnieniem ochrony czołgu PT-91M jest też system ostrzegania przed opromieniowaniem wiązką laserową typu Obra-3. Dla kierowcy proponuje się montaż nowego siedziska podwieszonego do stropu. Elementem pakietu modernizacyjnego jest też opcjonalne wzmocnienie przedniej części dna kadłuba.

Możliwe jest również zainstalowanie systemu przeciwpożarowego i przeciwwybuchowego Deugra z czynnikiem gaśniczym DeuGen-N, obejmującego przedział napędowy, załogi i komorę przeznaczoną dla APU. W opcji jest też dodanie zestawu kamuflażu mobilnego, przeciwradiolokacyjnego oraz maskującego w podczerwieni Berberys od Lubawa S.A.

W ramach podniesienia mobilności wozu proponuje się zastosowanie silnika S-12U, będącego rozwinięciem standardowego W-46-6 o mocy 574 kW/780 KM. Pakiet modernizacyjny tej jednostki napędowej obejmuje wzmocnione koszulki cylindrów, nowe zawory wydechowe, tuleje, zmiany w pompie wtryskowej i filtrze powietrza (przeróbka na 108 cyklonów) oraz wymianę podgrzewacza rozruchowego (modele firm Webasto lub Ebersparcher).

Zmodernizowany silnik ma moc 625.5kW/850KM przy 2000 obr./min. Zapewnia w rezultacie moc jednostkową 13.5 kW/t i moment obrotowy 3400 Nm przy 1300-1400 obr./min. Wraz z tą modyfikacją wzmocnieniu uległy by również przekładnie boczne (do wersji Cx). Taki zakres zmian wymagał będzie przeprowadzenia remontu skrzyni pośredniej i planetarnych skrzyń biegów.

W układzie jezdnym proponuje się dokonanie wzmocnienia zawieszenia wozu poprzez montaż wzmocnionych wałków skrętnych (kompensacja wzrostu masy i poprawa stabilności pojazdu) oraz amortyzatorów/zderzaków elastomerowych. Zmianie uległby też sam kąt zamocowania drążków skrętnych.

Gliwicki ośrodek pancerny proponował również, w innych pakietach modernizacji T-72 zastosowanie power-packa z silnikiem S-1000R i automatyczną przekładnią Renk ESM 350M lub ukraińskiej jednostki napędowej w postaci silnika 6TD-2.

Modernizację napędu czołgu T-72 proponowały wcześniej również należące do PGZ Wojskowe Zakłady Motoryzacyjne z Poznania. Wiadomo, że spółka ta przygotowała dwa warianty modyfikacji silnika: do standardu S625 (o mocy 625 kW/850 KM), oraz do standardu S736 (736 kW/1000 KM).

W WZM S.A. znajduje się Centrum Zespołów Napędowych, które ma być odpowiedzialne za wsparcie eksploatacji, modernizację i produkcję zespołów napędowych pojazdów mechanicznych wszystkich klas, znajdujących się na wyposażeniu Sił Zbrojnych RP. Prace w zakresie wsparcia eksploatacji systemów napędowych (silników i układów przeniesienia mocy) są w Poznaniu realizowane m.in. dla czołgów Leopard 2 wszystkich wersji.

Fot. 15BZ.WP.MIL.PL.

Z kolei PT-91M2 może dodatkowo otrzymać nowe gąsienice z nakładkami gumowymi i dostosowanymi do nich wieńcami kół napędowych, układ kierowniczy z wolantem, nową tablicę kontrolną kierowcy (z dodatkowym pulpitem wynośnym), kamerę cofania KDN-1 Nyks czy wybrany wariant agregatu prądotwórczego (APU) np. z alternatorem o mocy 4.2 kW zblokowanym z układem klimatyzacji z kompresorem o mocy 7 kW.

Dodatkowo proponowane jest zastosowanie nowej instalacji elektrycznej podwozia i wieży wykonanej w technologii Raychem, nowego obrotowego urządzenia stykowego, cyfrowych bloków sterowania, zasilania i rozruchu, kosza na wyposażenie umieszczonego z tyłu wieży, oświetlenia zewnętrznego i wewnętrznego czołgu czy klimatyzacji przedziału załogi.

Przygotowując pakiet modernizacyjny nawiązano współpracę z partnerami zagranicznymi (m.in. Rheinmetall, UkrOboronProm, ZTS-ŠPECIĂL, Czechoslovak Group, Renk, Safran Electronics, Aselsan, Elbit, Leonardo, Webasto, Ebersparcher czy Kidde) oferującymi elementy czy całe zespoły mogące wejść w jego skład.

Na przestrzeni kilku ostatnich lat zaprezentowano kilka wariantów modernizacji tych czołgów. W pewnym stopniu wykorzystywały one rozwiązania, które były już wcześniej przetestowane. Ich opracowanie związane jest również z analizą wykorzystania czołgów w bieżących konfliktach zbrojnych na całym świecie. Oprócz omawianego wcześniej PT-91M2 były to m.in. takie demonstratory wozu jak PT-91Ex, PT-91IP, PT-72U, PT-91U, czy jego głęboka modernizacja w postaci PT-16/17.

W zasadzie w każdym omawianym przypadku proponowane obecnie rozwiązania szły w kierunku poprawy i wzrostu możliwości ogniowych czołgu, jego manewrowości taktycznej, poziomu zapewnianej osłony, komfortu pracy załogi oraz warunków eksploatacji tych maszyn. O zakresie przeprowadzonych zmian decydować mogą uwarunkowania taktyczne, ale też i ekonomiczne takiego procesu i warunków dalszej eksploatacji.