Modernizacyjne plany dla T-72 [ANALIZA]

W zasadzie można stwierdzić, że kierunki modernizacji są zbieżne. Na liście znajdziemy poprawę mobilności, siły ognia i zapewnianej przez tę maszynę osłonności (przeżywalności na polu walki). Różnice występują natomiast w zakresach tych zmian, zastosowanych systemach i zespołach modernizacyjnych czy uzyskiwanych finalnych parametrach technicznych. 

Sam zakres modernizacji uwarunkowany jest możliwościami finansowymi potencjalnego odbiorcy takich wozów czy obostrzeniami polityczno-gospodarczymi temu procesowi towarzyszącymi. 

Rosja

Wersja T-72B3/B3M (Obiekt 184M3 i Obiekt 184M4) produkowana przez UrałWagonZawod (UWZ) jest uważana za najbardziej udaną modernizację bazowego T-72B, realizowaną konsekwentnie i z dużym rozmachem. Główną ideą tej modernizacje było znaczne zwiększenie możliwości ogniowych z zachowaniem kompromisowej ekonomicznie ceny zmodyfikowanego pojazdu i przy tym realną oceną istniejących zagrożeń ze strony potencjalnych przeciwników.

T-72B (Obiekt 184) stanowił swego czasu najbardziej zaawansowaną odmianę rodziny T-72, która weszła do eksploatacji w ówczesnym ZSRS w połowie lat 80. ubiegłego wieku. Wóz ten zapewniał (szczególnie jak na tamte czasy) dobrą osłonę, którą następnie wzmocniono pancerzem reaktywnym z kasetami 4s20 Kontakt-1 (model T-72BW). Z czasem czołgi te otrzymały nową osłonę 4s22 Kontakt-5 i oznaczenie T-72B wzór 1989 (lub T-72BM). Ponadto, w czołgach tych zastosowano nową, celniejszą armatę 2A46M (możliwość strzelania nowocześniejszą amunicją i ppk 9M119), układ naprowadzania i stabilizacji uzbrojenia (2E42-2), elektrohydrauliczne napędy obrotu wieży czy nowy silnik W-84-1 o mocy 618 kW (840 KM). I pomimo zastosowania w nim mniej skutecznych przyrządów obserwacyjno-celowniczych (system 1A40-1), to i tak był to wóz znacznie lepszy od eksportowych odmian T-72M1 czy nawet T-72S.

Z kolei czołg T-90 (Obiekt 188) stanowił w zasadzie wariant rozwojowy czołgu T-72B z zasadniczą zmianą w postaci SKO 1A45 adaptowanego z wozów rodziny T-80, ale produkowano go na potrzeby armii rosyjskiej w niewielkich ilościach (i tak jest w zasadzie do dnia obecnego).

W latach wielkiego kryzysu w przemyśle zbrojeniowym Rosji UWZ udało się przeforsować zmodernizowanie ok. 750 czołgów do standardu T-72BA (Obiekt 184A) i T-72BA1 (Obiekt 184A1). Montowano w nich m.in. nowe silniki W-84MS (z czasem i W-92S2 o mocy 1000 KM), nowe skrzynie biegów, gąsienice łącznikowe czy wzmocnione dno kadłuba. Ponadto, wozy te otrzymały podwieszony/wzmocniony fotel kierowcy, a on sam nocny przyrząd obserwacyjny TWN-5 oraz samoczynny system przeciwpożarowo-wybuchowy 3EC13-1 Iniej. Jednak zasadnicza zmiana polegała na wprowadzeniu udoskonalonego SKO 1A40-M1/M2 i układu naprowadzania i stabilizacji 2E42-4.

Kolejna odmiana to wóz T-72B2 (Obiekt 184M) z dzienno-nocnym przyrządem Sosna-U, armatą 2A46M-5 i nowym układem jej ładowania (możliwość zastosowania amunicji podkalibrowej nowego rodzaju) oraz systemem Ajniet (programowanie zapalników pocisków odłamkowo-burzących). Dodatkowo wóz otrzymał zestaw wielozakresowego pokrycia maskującego Nakidka, nowy system samoosłony, wzmocniony system opancerzenia modułowymi osłonami w postaci kaset systemu Relikt czy ekrany prętowe na bokach i tyle pojazdu.

Jednak po pewnych perturbacjach związanych z kosztami takiej modernizacji i porównania jej z nakładami ponoszonymi na zakup nowych czołgów T-90A ostatecznie pod koniec 2012 roku zdecydowano, że nowa propozycja UWZ w postaci wozu T-72B3 stanie się podstawową maszyną SZ Federacji Rosyjskiej do czasu szerszego wprowadzenia wozów nowej generacji opracowywanych w ramach rodziny Armata.

Zasadniczą zmianą modelu T-72B3 w stosunku do starszych wozów rodziny jest zastosowanie nowoczesnego SKO (wariant Kaliny z modernizowanego T-90) z cyfrowym przelicznikiem balistycznym, czujnikami temperatury i ciśnienia powietrza, siły i kierunku wiatru, pochylenia i przechylenia czopów armaty, kątów pochylenia uzbrojenia oraz temperatury ładunków miotających. Jest to SKO pracujące w oparciu o pełne i automatyczne wypracowanie danych przez komputer i ograniczające czynności załogi do utrzymania znaku celowniczego na celu i otwarcia ognia. W czołgu zastosowano wielokanałowy, modułowy celownik PNM-T Sosna-U (pozostawiono jak awaryjny TPD-K1) z optycznym torem dziennym i kamerą termalną (Catherine-FC), impulsowym dalmierzem laserowym i modułem naprowadzania laserowego dla ppk 9M119. Dowódca wozu może obserwować teren przez peryskopy i przyrząd TKN-3MK zamontowane w częściowo obrotowej wieżyce. W wersji T-72B3M ma on już do dyspozycji panoramiczny przyrząd obserwacyjny z zintegrowaną kamerą dzienną i nocną oraz dalmierzem laserowym.

Ponadto, zamontowano w nim cyfrowe radiostacje nadawczo-odbiorcze R-168-25U-2 systemu Akwieduk (połączenia głosowe jawne i kodowane, dwukierunkowy transfer danych, pseudolosowy wybór częstotliwości), natomiast łączność wewnętrzną zapewnia interkom R-168AWSK-B.

Wozy T-72B3M otrzymały już silniki W-92S2F o mocy 831 kW/1130 KM i nowe zespoły skrzyń biegów-przekładni bocznych. Natomiast wariant T-72B3M wzór 2016 - dodatkowo zmodyfikowany układ kierowania umożliwiający automatyczną zmianę przełożeń skrzyni biegów i kamerę cofania.

W T-72B3 (wzór 2014) zastąpiono elementy reaktywne 4s22 Kontakt-5 przez nowsze 4s23 z ERA Relikt (w zasadzie wymieniono same komórki reaktywne). Natomiast w T-72B3M (wzór 2016), wobec przewartościowania kierunków możliwych zagrożeń, Rosjanie poszli już dalej, znacznie „uszczelniając” osłonę zapewnianą przez dodatkowe moduły ERA (oparte o elementy SLERA) czy klasyczne rozwiązania osłon prętowych. Znacznie wzmocniono też osłonę burt poprzez dodanie zmodyfikowanych ciężkich fartuchów balistycznych opartych o NERA i lekkiego pancerza reaktywnego z elementami 4s24. Do tego dochodzi system przeciwpożarowy 3EC-13-1 Iniej. Najnowszy model otrzymał też armatę w odmianie 2A56M-5-01 i 1,.7 mm wkm 9P50 Kord.

Ocenia się, że czołgów T-72B3/B3M jest w eksploatacji w SZ FR ponad 1000, a sam przemysł wyprodukował ich już ponad 1200 sztuk.

Ale nie jest to jedyna propozycja modernizacji wozu T-72 z Rosji, bo takich powstało wiele - zwłaszcza z myślą o eksporcie. Na przykład T-72M12, w którym zastosowano nowe przyrządy obserwacyjno celownicze  - panoramiczny przyrząd Sokolinyj Głaz i celownik działonowego Essa (opracowane przez firmę Biełomo z Białorusi). Nowy jest też silnik typu W-84MS o mocy 626 kW (840 KM). Ponadto czołg wyposażono w cyfrową radiostację R-168-25UE-2 oraz odbiornik nawigacji satelitarnej.

UWZ planuje też opracowanie zupełnie nowych pojazdów na bazie T-72. W ramach programu Sztorm mają powstać cztery bezzałogowe nowe odmiany wozu a mianowicie:

• czołg z uzbrojeniem w postaci 125 mm armaty D-414 o długości lufy 32 kalibrów. Ten 50 000 kg pojazd wyposażonoby dodatkowo w lemiesz, a służyłby przede wszystkim do walki w terenie zurbanizowanym;
• wóz bojowy z pakietem wyrzutni RPO-2 Trzmiel-M;
• uniwersalna maszyna bojowa z systemem wieżowym z dwiema 30 mm armatami automatycznymi 2A42, wyrzutniami RPO-2 i lemieszem;
• nośnik 16-prowadnicowej wyrzutni pocisków kalibru 220 mm MO.1.01.04M.

Wszystkie cztery pojazdy wyposażone będą ponadto w ASOP (zdolne do przechwycenia do 10÷15 pocisków z rgppanc.) i 7,62 mm km PKTM.

Proponuję się również opracowanie na bazie T-72 ciężkiego transportera opancerzonego piechoty, czyli prawdopodobnie zmodyfikowanego Obiektu 564.

Ponadto w Rosji produkowana jest nowoczesna amunicja przeznaczona dla 125 mm armat czołgowych. Już w połowie lat osiemdziesiątych opracowano pocisk 3BM32 Want z rdzeniem ze zubożonego uranu (DU) jako następcę 3BM17 i 3BM22 a ok. 1988 roku 3BM42 Mango z dwusegmentowym penetratorem wolframowym (WHA). Ograniczeniem w dalszym rozwoju amunicji był limit jej maksymalnej długości w kasetach karuzelowych zmechanizowanego systemu ładowania, który dla rodziny T-72 wynosił ok. 630 mm (z wystającym penetratorem do 680 mm). 

Na początku lat dziewięćdziesiątych opracowano 3BM48 Świniec, który to był najdłuższym możliwym pociskiem pasującym do ww. kasety. Dopiero wozy T-72B3/B3M otrzymały zdolność przenoszenia naboi o długości do 740 mm i można było w nich korzystać z 3BM59 Świniec-1 oraz 3BM60 Świniec-2. Pierwszy z rdzeniem z DU (zdolność penetracji do 740 mm RHA w płycie pochylonej pod kątem 60^o z dystansu 2000 metrów) a drugi z WHA (zdolność penetracji do 640 mm RHA w płycie pochylonej pod kątem 60^o z tego samego dystansu).

Białoruś

Na wyposażenie Sił Zbrojnych Białorusi trafiły już pierwsze partie zmodernizowanych czołgów w standardzie zbliżonym do T-72B3M od UWZ. Wozy dostarczono do 969 Bazy Rezerw Czołgów a docelowo planuje się modernizację kolejnych maszyn. W eksploatacji pozostaje ok. 1276 maszyn rodziny T-72 głównie wersji B (446 sztuk) modernizowanych do standardu T-72BM1.

Głównym elementem tej modernizacji jest całkowite udoskonalenie SKO, co oznacza, że zainstalowano w nim nowy, wielokanałowy celownik działonowego PNM Sosna-U, celowniczo-obserwacyjny kompleks dowódcy PNK-4S-01 i automatyczny systemem śledzenia celu (autotracker). Do tego dodano czujnik wiatru, wymieniono obwody elektrycznego zasilania modułów i układów w kadłubie i wieży oraz niektóre czujnik balistyczne na nowsze rozwiązania.

Czołg otrzymał wzmocnienie opancerzenia w postaci dodatkowych modułów pancerza Kontakt 5 i systemu ochrony aktywnej typu soft-kill, którego zadaniem jest zakłócanie i obezwładnianie układów naprowadzania atakującego pocisku (poprzez zadymianie, maskowanie, stosowanie pułapek zakłócających lub zakłócenia elektroniczne). Wprowadzono również nowe środki łączności radiowej w postaci radiostacji R-181-50WU Rapsodia i pozycjonowania w oparciu o GPS/GLONASS. Nie dokonano jednak wymiany silnika (pozostawiono starą jednostkę napędową V-84-1 o mocy 840 KM), automatu ładowania oraz samej armaty (125 mm gładko lufowa 2A46M).

Natomiast czołg T-72BME to propozycja modyfikacji zaoferowana przez 140 Zakłady Remontowe z Borysowa (integratora i wykonawcy) oraz firmę Peleng (dostawca optoelektroniki i elektroniki). W czołgu tym zamontowano SKO ESSA-72U z kanałami telewizyjnym i termowizyjnym (zdolność wykrycia celu z odległości 7000 metrów, a identyfikacji z ok. 5500 metrów) oraz zupełnie nowych czujników na wieży. Dowódca wozu otrzymał zmodyfikowany przyrząd TKN-3B a kierowca do obserwacji TNWE-4B. Zainstalowano też nową cyfrową radiostację HF/VHF Barret PRC-2082+ zapewniającą łączność na dystansie od 25 (VHF) do 70 km (UHF). Czołg otrzymał dodatkowe moduły pancerza reaktywnego Kontakt-1 oraz agregat zasilający (APU) o mocy 9.9 kW, a jego gąsienice dostosowano do mocowania gumowych nakładek.

Zastosowano też silnik W-84MS o mocy maksymalnej  619 kW (840 KM). Czołg może prowadzić ogień z wykorzystaniem ppk 9M119.

Kazachstan

Wojska lądowe Kazachstanu eksploatują ok. 650 czołgów rodziny T-72, a w tym wozy zmodernizowane (wariant opracowany przez Kazakhstan Engineering, a zewnętrznie bardzo zbliżony do T-72B3 model 2016). Jedną z pierwszych zaproponowanych w tym kraju modyfikacji był model T-72KZ Szygis powstały w wyniku kooperacji krajowej firmy Semey Inzhiniring z partnerami z Izraela i Turcji. Wóz ten otrzymał silnik W-84MS o mocy o 619 kW (840 KM), nowoczesne rozwiązanie opancerzenia dodatkowego kadłuba i wieży, nowe systemy obserwacyjno-celownicze, łączności i pozycjonowania. Masa bojowa tak zmodernizowanej maszyny wzrosła do 43 000 kg.

Z czasem przemysł zbrojeniowy tego kraju zaproponował wojskom lądowym, i z myślą o eksporcie, dwa standardy modernizacji. Tańszą odmianę T-72A (opracowaną przez Semey Inzhiniring z udziałem izraelskiego Opgal Optronic Industries) i bardziej zaawansowany, ale i droższy model T-72KAE (kooperacja Semey Inzhiniring z Kazakhstan Aselsan Inzhiniring).

W tym pierwszym zachowano celownik TPD-K1, a nocny TPN-3-49 zastąpiono zmodyfikowanym wariantem TPN3-49-23. Dowódca otrzymał również zmodyfikowany przyrząd TKN-3B (w zamian za oryginalny TKN-3). Na wieży czołgu zamocowano moduły pancerza reaktywnego a układ jezdny osłaniają prętowe ekrany przeciwkumulacyjne. Dodatkowo czołg otrzymał lemiesz do prac inżynieryjnych. Całość modyfikacji spowodowało wzrost masy wozu do ok. 43 000 kg.

T-72KAE wyposażono w nowy SKO z celownikiem termowizyjnym. Działonowy otrzymał celownik CFCS z cyfrowym przelicznikiem balistycznym i autotrackerem a kierowca termowizyjny przyrząd obserwacyjny. Na czołgu zamontowano ZSMU SARP z 12,7 mm wkm NSWT. Dodano do nowego systemu łączności wewnętrznej i zewnętrznej cyfrową radiostację o mocy 50W. Podobnie jak w odmianie T-72A wzmocniono odporność wieży i dodano ekrany osłaniające układ jezdny.

Serbia

Serbskie wojska lądowe eksploatują 214 wozów wersji M-84A, będącej pewną modyfikacją oryginalnego (eksportowego) T-72. W ich magazynach znajdziemy również 53 oryginalne T-72M1.

Co do samego zakresu modyfikacji czołgów M-84, to Serbowie od lat oferują dla własnej armii oraz na eksport szereg różnych rozwiązań. Wymienić tu można chociażby montaż wkm M87 lub km M86A czy wykonywanie prac kontrolno-naprawczych obejmujących celownik dzienno-nocny działonowego DNKC-2, pasywny peryskop kierowcy PPV-2 i peryskopy TNP-160, TNP-165A, TNP-65 i TNPO-168W. W zmodyfikowanych wozach zastosowano też oryginalny układ ochrony silnika przed nieumiejętnym rozruchem i nagłym spadkiem ciśnienia oleju.

Zmodernizowany czołg M-84AS1 oferuje w tym kraju Wojskowy Instytut Techniczny (VTI – Vojnotechnički Institut) MO RS. W swoim zakresie taka modyfikacja obejmuje również wprowadzenie nowej, bardziej skutecznej w działaniu amunicji. Sam czołg otrzymał ZSMU z 7,62 mm km a ten sprzężony z armatą przełącznik rodzaju ognia. Na wieży zamontowano system samoosłony z czujnikami ostrzegającymi o opromieniowaniu wozu laserem. Modyfikacji uległa też aparatura dymotwórcza  a poziom zapewnianej osłony zwiększono poprzez montaż dodatkowych osłon balistycznych i prętowych ekranów przeciwkumulacyjnych. Czołg wyposażono w silnik o większej mocy oraz nowy system przeciwpożarowy i przeciwwybuchowy zbiorników paliwa.

Natomiast firma Yugoimport SDRP J.P. oferuje wariant modernizacji oznaczony M-84AB1. Jest to w zasadzie propozycja modułowa, która zakłada m.in. zastosowanie modułowego pancerza reaktywnego, nowej optoelektroniki i SKO czy montaż ZSMU na wieży. Dodatkowo w czołgu można byłoby zamontować zmodernizowaną armatę 2A46M (większa celność i możliwość wymiany lufy w warunkach polowych).

W kraju tym powstały też wozy oznaczone M-84M i M84AS i są to w zasadzie eksportowe warianty czołgu M-84AB1. M-84AS przygotowano z wykorzystaniem wielu systemów krajowych czy rosyjskich, takich jak zintegrowany dzienno-nocny celownik DNNS 2 ATK z kamerą termowizyjną, cyfrowy SKO, system wspomagania dowodzenia KIS M84. Ponadto istnieje możliwość instalacji uniwersalnej głowicy optoelektronicznej TOMS, aktywnego optoelektronicznego systemu samoobrony czy dodatkowego pancerza reaktywnego tzw. II generacji. W czołgu zmodyfikowano system ochrony przed bronią masowego rażenia, przeciwwybuchowy, zainstalowano cyfrowe środki łączności, istnieje również możliwość zamontowania ZSMU z 12,7 mm wkm.

M-84M wraz z Yugoimportem oferuje przedsiębiorstwo Remontni zavod Čačak. W tym wariancie zastosowano elektrohydrauliczny stabilizator w SKO, celownik działonowego ze stabilizowaną w dwóch płaszczyznach linią celowania i zintegrowanym dalmierzem laserowym oraz kanałem nocnym ze wzmacniaczem światła II generacji. Napęd zapewnia zmodyfikowany silnik W-46-6 o mocy 740 kW (1006 KM), a czołg otrzymała dodatkowy pancerz reaktywny.

Chorwacja

Wojska lądowe Chorwacji eksploatują 75 maszyn M-84/84A. 16 z nich zostanie zmodernizowanych (jedna kompania), a kolejnych 16 planuje się zmodernizować w dalszej kolejności. Pozostałe pojazdy mogą być natomiast zmodernizowane, przeniesione do rezerwy lub zamienione na wozy wsparcia.

Obecnie wykorzystywane egzemplarze to wersja M-84A4 Sniper, która ma uzbrojenie w postaci 125 mm armaty 2A46, SKO z dzienno/nocnym przyrządem dowódcy SCS-84, komputer balistyczny DBR-84, system łączności firmy Racal Electronics oraz zmodyfikowane napędy w azymucie i elewacji. Napędza ją silnik o mocy 1100 KM, niemieckiej konstrukcji. Modernizacja do tego standardu została zakończona w 2008 roku.

Chorwacka firma Duro Daković oferuje modyfikacje do wariantu oznaczonego M-84D. Zasadniczo ma ona polegać na dodaniu pancerza reaktywnego RRAK i systemu ostrzegania o opromieniowaniu wiązką laserową LIRD-4B. Czołg miałby również zostać wyposażony w cyfrowy komputer balistyczny Omega (słowackiej Fotony) i ZSMU Samson (izraelskiego Rafaela) lub Protector (norweskiego Kongsberga).  

Z kolei M-95 Degman to jeszcze inny wariant modernizacji, a właściwie prototyp od tej samej firmy, w którym oprócz elementów z M-84D dodano jeszcze cyfrowy panel sterowania i dzienno-nocny system obserwacyjnym kierowcy CODRIS-E. Nie potwierdzone są natomiast informacje, że na stanowisku działonowego zamontowano kamerę termowizyjną.

Biorąc pod uwagę standardy NATO istnieje też ze strony przemysłu propozycja przezbrojenia czołgu w 120 mm armatę gładkolufową, np. konstrukcji szwajcarskiej firmy RUAG lub od niemieckiego Rheinmetalla.

Czechy

W  armii czeskiej planuje się przeprowadzenie modernizacji 35 posiadanych czołgów T-72M4CZ, dzięki której wozy te mają pozostać w służbie do 2025 roku. Procesowi temu podlegałby system TURMS-T odpowiadającego za zbieranie i przetwarzanie danych związanych z celem i SKO (głównie wymiana kamery termowizyjnej Attila na nowszy model).

Czeskie T-72M4CZ w obecnej postaci mają zamontowany system przeciwminowy, nowe systemy łączności i stabilizacji, pancerz reaktywny Dyna-72 i system samoosłony SSC-1 Obra czy izraelski powerpack NIMDA (silnik CV-12-TCA Condor o mocy 736 kW [1000 KM] sprzęgnięty z automatyczną skrzynią biegów XTG-411-6). Dodatkowo wozy te otrzymały system ochrony przed bronią masowego rażenia REDA, system przeciwpożarowy Deugra i opcjonalne trały przeciwminowe kilku typów.

W Czechach wprowadzono też amunicję APFSDS-T słowac­kiej firmy KONŠTRUKTA-Defence, zdolną pokonać 540 mm RHA z dystansu 2000 metrów.

Ponadto kilka czeskich firm oferuje różne pakiety modernizacyjne dla wozów tej rodziny, głównie  z przeznaczeniem na eksport.

Ukraina

Ukraiński koncern zbrojeniowy UkrOboronProm zademonstrował własną propozycję modernizacji czołgów T-72 do wariantu oznaczonego jako T-72AMT, której koncepcja wynika m.in. z doświadczeń uzyskanych w czasie prowadzenia walk na wschodzie tego kraju.

Siły Zbrojne Ukrainy nie eksploatowały czołgów rodziny T-72 (choć sporo tych maszyn było w magazynach) opierając się na rodzinie wozów Bułat (T-64BM/B1M/BM1/BM2) i Opłot, ale ostatnio dokonano przywrócenia do służby połączonego z częściowym usprawnieniem ok. 130 tych pierwszych.

Odporność wozu T-72 AMT wzmocniono poprzez zamontowanie na kadłubie i wieży modułów pancerza Nóż (na burtach fartuchy z płaskimi modułami ochronnymi), a dodatkowo tylne powierzchnie wozu otrzymały prętowe ekrany.

Usprawnieniu uległ też dotychczasowy system obserwacji poprzez zainstalowanie nowych urządzeń z wzmacniaczami obrazu III generacji (dla dowódcy dano TKN-3UM, a kierowcy TNK-72 lub TWN-4BUP). Czołg uzyskał możliwość strzelania przeciwpancernymi pociskami kierowanymi Kombat, naprowadzanymi półautomatyczne w wiązce laserowej (celownik 1K13-49 Nieman). Taki pocisk, wyposażony w tandemową głowicę bojową, pozwala na penetrację do 550 mm pancerza osłoniętego ERA (część źródeł podaje tu wartość 750 mm) w odległości 5000 metrów. Jego system naprowadzania zamontowano na górze wieży, po lewej stronie armaty.

Dotychczasowy silnik W-46 zastąpiono nowym W-84-1 o mocy 840 KM oraz zainstalowano pomocniczy agregat. Dla tak zmodyfikowanego czołgu zaadaptowano gąsienice z wozu T-80.

Ponadto wóz ten otrzymał nowe cyfrowe radiostacje od tureckiej firmy Aselsan i ukraińskiego Libid K2RB w miejsce R-123, system pozycjonowania oparty na GPS/GLONASS typu SN-3003 Bazalt, kamerę cofania i lusterka wsteczne dla kierowcy.

Jeżeli mówimy już o modernizacji czołgów T-72 to olbrzymi wkład w nią ma przemysł rosyjski oraz wiele firm działających w krajach powstałych po rozpadzie ZSSR. Jednak należy w tym miejscu wspomnieć, że silniki W-46-6 nadal produkuje firma FMSN Pale z Bośni i Hercegowiny a ich remont kapitalny wykonuje firma CZECHOSLOVAK GROUP a.s. W Serbii w VTI opracowano silnik W-46-TK1, w którym dzięki zastosowanemu zespołowi turbosprężarek udało się uzyskać moc maksymalną 882 kW (1200 KM) przy 2300 obr./min i maksymalny moment obrotowy 4950 Nm. Silnik ten wyposażono w turbosprężarkę i może on być zainstalowany w każdym czołgu rodziny T-72 (masa suchego 1050 kg a zużycie paliwa sięga 230 g/kW/h). Możliwe jest również zastosowanie w czołgu ukraińskiej jednostki napędowej w postaci silnika 6TD-2. Z kolei automatyczną przekładnię typu ESM 350M dla takich maszyn dostarcza firma Renk.

Zmodyfikowane armaty 2A46MS (lub 125MS) oferuje natomiast słowacka firma ZTS-ŠPECIÁL lub ukraińskie Kijowskie Biuro Konstrukcyjne Uzbrojenia Artyleryjskiego (wersja KBA3 z chromowanym przewodem lufy i maksymalnym ciśnieniem gazów do 650 MPa).

Białoruskie zakłady Peleng oferują na rynek nowoczesne rozwiązania przyrządów obserwacyjno-celowniczych, ale w tym obszarze znane są również rozwiązania tureckiego Aselsana czy francuskiego Thalesa. Ponadto Aselsan dostarcza SKO Compact Fire Control System (C-FSC), Elbit Systems SKO Knight, a z włoski koncern Leonardo SKO TURMS-T z celownikiem LOTHAR.

Izraelska firma IMI oferuje 125 mm naboje APFSDS-T, takie jak CL3254M czy M711/8 Mk.2 a indyjska DRDO 125 mm AFSDS (pokonanie 550 mm RHA w płycie pochylonej pod kątem 60^o z dystansu 2000 metrów).

Również inne znane firmy takie jak Rheinmetall, ZTS-ŠPECIĂL, Czechoslovak Group, Safran Electronics, Webasto, Ebersparcher czy Kidde oferują poszczególne elementy czy wręcz całe zespoły mogące wejść w jego skład pakiety modernizacyjnego tych maszyn.