Fotonika – niewykorzystane możliwości polskiego przemysłu i nauki [KOMENTARZ]

O tym jak przydatne dla sił zbrojnych i środowiska cywilnego mogą być rozwiązania proponowane przez przemysł i ośrodki naukowe branży fotonicznej można się było przekonać podczas piątej Konferencji Optoelektronicznej pt. „Fotonika technologią bezpieczeństwa i komfortu życia”, która odbyła się w dniach 13-14 listopada 2019 r. w Jachrance pod Warszawą. Ze względu na wagę tematu, całe wydarzenie odbyło się pod patronatem honorowym Biura Bezpieczeństwa Narodowego, Ministra Obrony Narodowej, pod patronatem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz patronatem medialnym Defence24.pl i Polski Zbrojnej. 

W konkurencji wzięło udział ponad 130 uczestników, a w jej trakcie przeprowadzono 34 prezentacje oraz jeden panel dyskusyjny moderowany przez dziennikarza Defence24.pl. Poszczególne prezentacje można było generalnie podzielić na trzy grupy dotyczące tego: co przemysł już produkuje, co mógłby wyprodukować dzięki pracom naukowym oraz jak już są wykorzystywane rozwiązania związane z fotoniką.

Pomimo, że jest to dziedzina nauki i techniki rozwijająca się w Polsce głównie z inicjatywy środowisk cywilnych, to duża część konferencji była poświęcona możliwości zastosowanie poszczególnych technologii w dziedzinie obronności. To właśnie z tego wynika patronat honorowy BBN i MON, jak również obecność wśród gości m.in. przedstawicieli Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych,  Inspektoratu Uzbrojenia, Departamentu Polityki Zbrojeniowej MON, Departamentu Nauki i Szkolnictwa Wojskowego MON, Wojskowej Akademii Technicznej oraz Straży Granicznej.

Czym jest fotonika i jak jest uwzględniania w planach poszczególnych resortów?

Konferencja Optoelektroniczna pt. „Fotonika technologią bezpieczeństwa i komfortu życia” okazała się bardzo dobrą platformą do wymiany poglądów pomiędzy przedstawicielami przemysłu i ośrodków naukowych branży fotonicznej, a użytkownikami już gotowych rozwiązań – wskazując w tym roku szczególnie na Wojsko Polskie. W tym obszarze prelegenci skupili się na tzw. optoelektronice wojskowej, co jednak wcale nie oznacza, że systemy pomagające w szeroko pojętej „obserwacji” to jedyna dziedzina, w której Siły Zbrojne RP mogą znaleźć użyteczne rozwiązania.

Fotonika jest to bowiem dział nauki i techniki zajmujący się nie tylko rozwiązaniami łączącymi elektronikę z optyką, ale przede wszystkim sposobem wykorzystania fotonów, które w wielu dziedzinach, w tym przy przetwarzaniu informacji. mogą zastąpić strumień elektronów. Przy czym w przypadku generowanej fali elektromagnetycznej za granicę dzielącą elektronikę od fotoniki uważa się częstotliwość 300 GHz.

Prace nad wykorzystaniem promieniowania optycznego zaowocowały powstaniem takich rozwiązań jak np.: lasery, światłowody, fotodetektory półprzewodnikowe i diody elektroluminescencyjne. Mogą więc być one wykorzystanie do tworzenia m.in. zupełnie nowej generacji systemów łączności (ze zwiększoną ilością przekazywanych danych), systemów obliczeniowych (komputery kwantowe), systemów zobrazowania przestrzennego (holografia) oraz systemów uzbrojenia (np. dział laserowych).

Konferencja Optoelektroniczna wykazała jednak, że sposób inicjowania zmian w przypadku fotoniki uległ diametralnej zmianie. W Polsce skończyły się już bowiem czasy, w którym przemysł „fotoniczny” czerpał technologie z rozwiązań wojskowych (jak było np. w przypadku laserów opracowanych na WAT i wdrożonych do chirurgii w postaci koagulatorów oraz lancetów laserowych) i teraz to wojsko coraz częściej adoptuje do swoich potrzeb rozwiązania cywilne. Takich prac realizowanych poza siłami zbrojnymi jest z roku na rok coraz więcej i dlatego tak ważne staje się ich propagowanie, by były one później wdrażane u wojskowego użytkownika.

Należy bowiem pamiętać, że to zdolność przetwarzania pomysłów na już gotowe produkty świadczy o skuteczności działania w każdej dziedzinie naukowej – w tym również w przypadku fotoniki. Pomóc w tym może bezpośrednia współpraca z przyszłymi użytkownikami, którzy powinni sami wskazywać obszary swojego zainteresowania i być gotowi na sfinansowanie wdrożenia wypracowanych później rozwiązań.

Pomimo jednak tego, że wiek XXI jest nazywany „wiekiem fotoniki”, w czasie konferencji w Jachrance takich nowych, pożądanych obszarów rozwoju ze strony ewentualnych odbiorców (w tym wojska) generalnie nie przedstawiono. Była do tego szczególna okazja w trakcie pierwszej sesji wykładów, która odbyła się pod tytułem „Fotonika strategiczną technologią rozwoju Państwa” i w której uczestniczyli m.in. reprezentanci Sił Zbrojnych RP (Inspektoratu Uzbrojenia), Straży Granicznej oraz Polskiej Agencji Kosmicznej.

Przedstawiciel Inspektoratu Uzbrojenia płk Wiesław Kras nie przedstawiał jednak przyszłych potrzeb wojska, jeżeli chodzi o nowe rozwiązania „fotoniczne”, ale jedynie sposób prowadzenia badań i weryfikacji wymagań technicznych urządzeń optoelektronicznych. Zaznaczył on wyraźnie, że pozyskiwanie sprzętu dla wojska może być realizowane przez Inspektorat Uzbrojenia tylko: …poprzez dostawę oraz modernizację użytkowanego sprzętu wojskowego. Nie wskazywał on więc bezpośrednio na możliwość sfinansowania całego programu budowania sprzętu wojskowego: od stworzenia koncepcji i wymagań taktyczno-technicznych, po opracowanie prototypu i uruchomienia produkcji.

Z takiego opisu wynikałby wyraźny wniosek, że wojsko interesuje się tylko tym: co już jest produkowane (tzw. „towarem z półki”), albo co jest już wykorzystywane i co można unowocześnić. Tymczasem Siły Zbrojne mogą finansować cały proces tworzenia nowych systemów uzbrojenia, o czym świadczy opisana przez przedstawiciela IU procedura prowadzenia badań prototypu: wstępnych (realizowanych z udziałem Rejonowego Przedstawicielstwa Wojskowego) i kwalifikacyjnych (z udziałem gestora).

Pułkownik Kras przypomniał w tym przypadku, że w ramach pracy rozwojowej realizuje się dwa etapy: etap określenia założeń do projektowania, oraz etap projektowania i rozwoju (w ramach którego opracowywany jest prototyp). Ten sposób pozyskiwania sprzętu należy jednak obecnie do rzadkości, ponieważ wymaga dużego zaangażowania ze strony gestora, obarczone jest ryzykiem niepowodzenia i może trwać bardzo długo o czym świadczą np. takie programy związane z polskim przemysłem zbrojeniowym jak Tytan (wyposażenie indywidualne żołnierza przyszłości ) i Kwisa 2 (transponder systemu IFF w standardzie Mark XIIA).

Nie pomagają w tym prowadzone dosyć często w wojsku testy poznawcze, ponieważ rzeczywiście, dotyczą one sprzętu z oferty przemysłu nie będącego na wyposażeniu Sił Zbrojnych RP, ale Inspektorat Uzbrojenia korzysta z nich głównie „w celu nabycia doświadczeń przydatnych do ewentualnej eksploatacji”. Spółki prezentujące swój sprzęt nie mają więc pewności, że zostanie on zakupiony (najczęściej nie jest) jednocześnie ponosząc pełne koszty takiej prezentacji. Takie podejście jest bardzo trudne do zaakceptowania nawet przez największe koncerny zbrojeniowe w Stanach Zjednoczonych, które oczywiście prowadzą własne badania i rozwijają technologie, jednak na realizację nowych wzorów uzbrojenia i sprzętu wojskowego otrzymują zamówienia i finansowanie ze strony różnych agencji sił zbrojnych.

Podobną politykę jeżeli chodzi o pozyskanie nowego sprzętu „z półki” ma Straż Graniczna. Jej przedstawiciel ppłk Sebastian Zwoliński mówił o zastosowaniu fotoniki do ochrony polskich granic w systemach stacjonarnych (perymetria stacjonarna oraz 44 wieże obserwacyjne wyposażone w dalmierze laserowe i kamery: termowizyjne, światła szczątkowego i dziennego), mobilnych (bezzałogowe i załogowe statki powietrzne, przewoźne jednostki nadzoru, perymetria przenośna) i indywidualnych (gogle noktowizyjne i przenośne kamery termowizyjne -  w tym w dużej części produkowane przez polską spółkę PCO-S.A.).

Wskazując jednak na nowe plany (w tym na: budowę kolejnych trzynastu wież obserwacyjnych, rozbudowę floty dronów z działającymi „na uwięzi” włącznie, układy celownicze dla karabinków i pistoletów maszynowych oraz rozbudowę systemów perymetrycznych) wyraźnie zaznaczył, ze ich realizacja będzie się odbywała poprzez zakupy na rynku, a nie prace B+R. Ma to wynikać z ograniczeń związanych z prawem zamówień publicznych, które według ppłk Zwolińskiego zmuszają Straż Graniczną do realizowania zakupów w trybie otwartym.

Wskazania nowych kierunków działania nie było również z Polskiej Agencji Kosmicznej. Jej reprezentant płk rez. Marek Malawski zaznaczył bowiem wyraźnie, że PAK jeżeli chodzi o fotonikę: nie opracowuje systemów i prototypów oraz nie inicjuje i nie finansuje prac B+R. Ze strony Polskiej Agencji Kosmicznej można oczekiwać tylko wsparcia dla wykorzystania systemów optoelektronicznych. Dotyczy to również działań na rzecz szeroko pojętej obronności.

Pułkownik Malawski potwierdził, że niestety, kiedyś było ustawowo wpisane, że Polska Agencja Kosmiczna realizuje zadania w obszarze obronności i bezpieczeństwa. Obecnie PAK będzie realizowała zadania wzmacniające, podnoszące zdolności kosmiczne Sił Zbrojnych w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa, ale pod warunkiem, że wojsko zdefiniuje swoje potrzeby i przeznaczy na to odpowiednie środki.

Polska Agencja Kosmiczna określiła natomiast dziedziny, w których rozwój powinien być wspierany w Polsce, w tym dwie jeżeli chodzi o fotonikę: budowanie zdolności w zakresie świadomości sytuacyjnej w przestrzeni kosmicznej oraz systemy optoelektroniczne obserwacji ziemi (co jest związane ze wzrostem liczby mniejszych satelitów). Nie wskazuje jednak, kto ma te zdolności budować oraz finansować.

Nieco inaczej działa Sieć Badawcza Łukasiewicz, która zgodnie z referatem jej wiceprezesa – Michała Janasika („Łukasiewicz dla biznesu – rozwój technologii fotonicznych”) sama tworzy rozwiązania pozwalające rozwijać się polskiemu przemysłowi. W sieci tej pracuje około 8000 tysięcy osób, w tym 4500 naukowców. Wskazali oni 350 projektów, z których wyselekcjonowano 67 i poddano szczegółowej analizie. Ostatecznie 400 naukowców od „Łukasiewicza” wyselekcjonowało, poprawiło i dopracowało 10 projektów i przedstawiło go przemysłowi na sprzedaż. Nadal to jednak naukowcy i przemysł decydowali o opracowywanych rozwiązaniach bez gwarancji, że zostaną one później zaakceptowane przez gestorów oraz użytkowników.

Co Siły Zbrojne mogłyby uzyskać wykorzystując rozwiązania opracowywane w branży fotonicznej?

Oczekiwanie przez Siły Zbrojne jedynie na gotowe rozwiązania jest jednoznaczne z tym, że to przemysł i naukowcy muszą decydować o kierunkach rozwoju i inwestować środki na zadania, które wcale nie muszą później zostać wprowadzone na uzbrojenie. Negatywnymi skutkami takiego działania jest chociażby to, że wojsko nie finansując projektów przestaje mieć wpływ na kształt i właściwości nowych rozwiązań, nawet jeżeli na pewno mogłyby one wyraźnie zwiększyć nasze bezpieczeństwo.

Przykładem takiego ważnego projektu realizowanego poza Siłami Zbrojnymi jest kryptografia kwantowa, której poświęcony był oddzielny referat „Kryptografia kwantowa: przyszłość telekomunikacji czy fascynacja fizyków” Teodora Buchnera z firmy Exatel S.A. Spółka ta zarządza siecią światłowodową, w której jest około 8 tysięcy węzłów i 20000 km światłowodów. Exatel dzięki temu jest sam ogromnym rynkiem wewnętrznym, w którym wdrożenie jakiegoś produktu nie stanowi problemu. To co sprawdzi się na jednym węźle można bowiem potem wprowadzić na kilku tysięcy innych (nie trzeba się zastanawiać czy rynek go kupi).

Firma ta wprowadza samodzielnie wiele rozwiązań związanych z atakiem i ochroną informacji w cyberprzestrzeni. W pracach tych nie biorą jednak aktywnie udziału specjaliści wojskowi (np. przez współfinansowanie), pomimo że cyberprzestrzeń stała się oficjalnie piątą domeną działań sił zbrojnych. Tymczasem duża ilość rozwiązań dotyczących kryptografii kwantowej jest już na poziomie technologicznym dziewiątym, i została wdrożona w wykorzystywanych na świecie systemach. Ale nie w polskich Siłach Zbrojnych.

Kolejną wadą bierności polskiego wojska przy wytyczaniu nowych kierunków jeżeli chodzi o fotonikę jest niewykorzystanie już gotowych rozwiązań, które pomimo, że zostały opracowane i spełniają założenia to nie są wdrażane i są później odkładane „na półkę”. W ten sposób marnuje się nie tylko pieniądze poświęcone na ich wykonanie, ale również potencjał ludzi, którzy bardzo często zniechęceni odchodzą do innych projektów.

W czasie konferencji przykładów takich niewdrożonych projektów było bardzo dużo, o czym świadczy m.in. prezentacja prof. dr hab. inż. Andrzeja Żyluka z Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych pt. „Wykorzystanie systemów optoelektronicznych w lotnictwie wojskowym”. Już na początku swojego wystąpienia potwierdził on możliwość opracowania w Polsce wspólnie z PCO S.A. lotniczego wyświetlacza przeziernego HUD. „Z punktu widzenia technicznego nie jest to problem, ale jest to problem decyzyjny i to nie po stronie PCO i ITWL”.

Potwierdzeniem możliwości polskiego przemysłu (w tym głównie ITWL, PCO S.A. i WZL-1) dla profesora Żyluka był polski wskaźnik nahełmowy „Cyklop”, który prezentuje pilotowi komplet danych pilotażowo nawigacyjnych w tym parametry pracy zespołu napędowego. Wariant tego rozwiązania – SWPL-1 „Cyklop” został wdrożony w Siłach Zbrojnych na śmigłowcach Mi-17 pomagając pilotom w realizacji lotów w trudnych warunkach pogodowych i terenowych, otrzymując zresztą pierwszą w historii nagrodę Prezydenta RP na Międzynarodowym Salonie Przemysłu Obronnego w Kielcach. Sukces był tym większy, że taką technologie posiada tylko kilka firm na świecie.

Polskie wojsko nie wyraziło już jednak zainteresowania rozwinięciem tego projektu - celownikiem nahełmowym „Orion”, który nie tylko pozwalał na całodobową prezentacje danych pilotażowych i celowniczych z jednoczesną obserwacją otoczenia śmigłowca, ale również na wskazywanie celu ruchem głowy z natychmiastowym użyciem podkadłubowego stanowiska uzbrojenia. Prace przerwano więc na poziomie ósmym (zakończono badania i demonstrację ostatecznej formy technologii na śmigłowcu).

Efektem tego jest praktycznie przerwanie prac, które miały pójść jeszcze dalej pozwalając integrować w tym rozwiązaniu również obraz uzyskiwany z głowicy optoelektronicznej. Innym przykładem opanowanej i niewdrożonej do końca technologii opracowanej przy współpracy ITWL jest również system ostrzegania o promieniowaniu laserowym LWR.

Tymczasem przemysł jest w stanie dostarczać dobre i użyteczne rozwiązania o czym świadczył m.in. wykład Łukasza Zbrzeżnego z PIT-Radwar S.A. „Sensory Optoelektroniczne w Systemach Obrony Powietrznej”. Nie tylko przedstawił on bowiem, jakie opracowania jeżeli chodzi o systemy optoelektroniczne zostały wprowadzone do Sił Zbrojnych w ramach takich projektów jak „Blenda”, „Loara”, „Aster” (dla Indonezji) i „Poprad”, ale również jak one były modyfikowane w miarę zdobywania kolejnych zdolności przez polski przemysł.

Przykładem może być głowica obserwacyjna systemu kierowania ogniem artyleryjskim „Blenda”. W jej przypadku optoelektronicznymi sensorami była polska kamera światła dziennego (z PCO S.A.) oraz zagraniczna kamera termowizyjna. Taka sama konfiguracja sensorów była również w artyleryjskim zestawie mobilnym kalibru 35 mm „Loara”.

W przypadku zestawów przeciwlotniczych „Poprad” w głowicy zastosowano już obie kamery opracowane i wyprodukowane w Polsce (również w PCO S.A.). Polskie sensory ze spółki PCO S.A. są także zastosowane w głowicach optoelektronicznych lądowych (WG-35) i morskich (AM-35) systemów kierowania ogniem armat kalibru 35 mm. Zmiany dotyczą również miniaturyzację bloków obróbki, sposobu zobrazowania sytuacji dla operatora, wideotrakera, fuzji obrazów, itp.

Za sukces można też uznać działanie spółki Telesystem Mesko, która przedstawiła m.in. sposób zdobywania kompetencji w produkcji przenośnych, przeciwlotniczych zestawów rakietowych, które z licencyjnych stały się w pełni polskimi rozwiązaniami, czego przykładem mogą być zestawy „Grom” i „Piorun”.

Fotonika a plan modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP?

Jednym z efektów konferencji „Fotonika technologią bezpieczeństwa i komfortu życia” ma być raport przesłany dla Ministerstwa Innowacji i Przedsiębiorczości. Jego celem ma być nie tylko poinformowanie o aktualnych możliwościach polskiego przemysłu i ośrodków naukowych, ale również zasygnalizowanie potrzeb z nich wynikających. Zostały one wyartykułowane zarówno podczas prezentacji, jak i w czasie panelu dyskusyjnego. Konferencja potwierdziła kluczową rolę fotoniki w systemach bezpieczeństwa ale również zasygnalizowała brak strategii, szczególnie w przypadku do Ministerstwa Obrony Narodowej, w której przewidywano by przyszłe potrzeby i które pozwalałaby opracować odpowiednie strategie poszczególnym firmom.

Opinia ta kilkakrotnie przewijała się w prezentacjach, razem z wnioskiem, że to również wojsko ponownie powinno być inicjatorem prac w dziedzinie fotoniki, i to również takich, które mogłyby być później adoptowane w środowisku cywilnym i tam rozwijane. W przeciwnym wypadku do Sił Zbrojnych RP nie będzie wprowadzone to co jest rzeczywiście potrzebne i mogło by dać nam przewagę w ewentualnym konflikcie, ale to co jest dostępne. Problem będzie się zresztą pogłębiał, ponieważ polski przemysł zmuszony do nastawienia się głównie na produkcję cywilną takich użytecznych rozwiązań dla wojska będzie miał coraz mniej i uzbrojenie trzeba będzie za ogromne pieniądze kupować za granicą, tracąc całkowicie autonomię w działaniu.

Niewykorzystane zostaną również możliwości, jakie uzyskujemy w ramach offsetu przy realizowaniu różnych programów offsetowych. Ich efektem są nie tylko zdolności, ale również infrastruktura, której sposób zagospodarowania powinien być także w sferze zainteresowania Sił Zbrojnych RP. W rzeczywistości same technologie otrzymywane w ramach offsetu są bardzo często związane z potrzebami Sił Zbrojnych i bez konkretnych zamówień ze strony wojska nie mogą być wykorzystane.

Wybór tego, co jest nam proponowane w ramach odpowiednich umów offsetowych powinien być więc zależny nie tylko od woli przemysłu, ale również od zadeklarowanych potrzeb ze strony Ministerstwa Obrony Narodowej. Przykładowo, Wojskowe Zakłady Elektroniczne mogą więc być tylko pewne, że będą wykorzystywane ich zdolności do serwisowania rakiet jak również że otrzymają zamówienia na komponenty do systemu Patriot, których produkcja zostanie uruchomiona w specjalnie do tego przygotowanych budynkach.

Takiej pewności nie ma jednak w przypadku projektu budowy laboratorium dynamicznego, przydatnego do prowadzenia prac badawczo-rozwojowych. Projekt ten został opisany przez przedstawiciela Polskiej Grupy Zbrojeniowej Marka Borejkę w referacie „Systemy HWIL (Hardware In The Loop) w zastosowaniach rozwojowych śledzących systemów optoelektronicznych”. Laboratorium takie pozwala przenieść dużą część dynamicznych testów poligonowych do warunków laboratoryjnych. Przyspiesza to prace, które przestają być uzależnione np. od odstępności poligonu lub warunków, ogranicza koszty i daje możliwość wielokrotnego wykorzystywania tego samego, testowanego elementu (który nie ulega zniszczeniu np. po wystrzeleniu).

Głównym elementem takiego laboratorium ma być wieloosiowy, wielkoskalowy gimbal, który pozwala uzyskać wymagane przyspieszenia i prędkości kątowe. Daje on możliwość bezpiecznego testowania m.in. różnego rodzaju głowic śledzących systemów kierowania uzbrojeniem, układów obserwacyjnych dronów i załogowych statków powietrznych, systemów nawigacji inercyjnej, „seekerów” radiolokacyjnych i optycznych.

Laboratorium takie powstaje w PGZ S.A. dzięki offsetowi uzyskanemu w ramach programu Wisła od koncernu Lockheed Martin. Głównym celem tej inwestycji ma być uzyskanie zdolności badania układów w dynamice z symulowanym środowiskiem w warunkach laboratoryjnych. Zadanie ma być realizowane od 2019 do 2024 roku, przy czym stanowisko symulacji statycznej we wskazanej lokalizacji ma być gotowe do 2022 roku natomiast dynamicznej (gimbal) dwa lata później.

Jak na razie myśli się przede wszystkim o wykorzystaniu tych zdolności przy opracowywaniu układów optoelektronicznych do nowej generacji systemów rakietowych i amunicji precyzyjnego rażenia (z podświetlaniem laserowym i wiązką radarową, ze śledzeniem optycznym i śledzeniem w podczerwieni). Zbudowanie w Polsce kompetencji do projektowania w ten sposób nowego rodzaju uzbrojenia wcale jednak nie oznacza, że polskie wojsko będzie nim zainteresowane. Bez gwarantowanych zamówień ze strony Sił Zbrojnych takie laboratorium nie będzie odpowiednio wykorzystane i może przynosić straty.

Jest to zresztą bardzo prawdopodobne biorąc pod uwagę sposób negocjowania umowy przy zakupie systemu przeciwlotniczego średniego zasięgu Patriot w ramach programu Wisła oraz odwlekana od kilku lat decyzja w sprawie budowania przez polski przemysł systemu przeciwlotniczego krótkiego zasięgu w ramach programu Narew. Przy takim opóźnianiu decyzji może dojść do sytuacji, ze w ramach pilnej potrzeby operacyjnej dojdzie po prostu do zakupu za granicą już gotowego rozwiązania.

Tymczasem na konferencji w Jachrance, podobnie zresztą jak na konferencji zorganizowanej przez spółkę Mesko S.A. trzy tygodnie wcześniej w Starachowicach, wyraźnie deklaruje się, że Polska jest w stanie opracować rakietę przeciwlotniczą krótkiego zasięgu, co można przyśpieszyć pozyskując odpowiednie technologie.

Dowody na to można było znaleźć m.in. w referacie prof. nzw. dr hab. inż. Roberta Głębockiego z Politechniki Warszawskiej „Możliwość opracowania własnej polskie rakiety OP krótkiego zasięgu w kontekście wymagań na podczerwień”. Profesor Głębocki w swoim wystąpieniu przedstawił zarówno już opanowane technologie jak i dziedziny, w który postęp wymagałby współpracy z zewnętrznym partnerem – dla przyspieszenia prac.

Tym co już w Polsce posiadamy to zdolność do opracowania własnych głowic naprowadzających, jak również polskie centrum paliw rakietowych i technologie silnikowe (w przypadku rakiet krótkiego zasięgu jesteśmy stanie odpowiedni silnik opracować i wyprodukować). W Polsce istnieją również opracowania jeżeli chodzi o stery aerodynamicznie napędzane elektrycznie: zarówno gdy każdy ster jest poruszany osobno jak i działające wspólnie oraz o mechanizmy sterowe na wspólnej osi dla rakiet wirujących. Przy czym są również własne opracowania jeżeli chodzi o silniki elektryczne potrzebne w tego rodzaju układach.

W kraju z powodzeniem opracowano też modele sterów gazowych, w oparciu o paliwa stałe produkowane w kraju i własne systemy elektroniczne. W zasięgu polskich instytutów naukowych są nawet układy nawigacji inercyjnej IMU, które oczywiście nie będą tanie, ale na pewno będą tańsze od zagranicznych.

Takich projektów systemów uzbrojenia oczekujących na konkretne decyzje i finansowanie jest zresztą więcej, co było szczególnie widoczne podczas prezentacji przedstawionej przez spółkę Telesystem Mesko („Możliwości rozwojowe w zakresie optoelektronicznych systemów naprowadzania dla rakiet przeciwlotniczych i przeciwpancernych) oraz Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia („Przeciwpancerny pocisk kierowany MOSKIT – urządzenia optoelektroniczne”).

W pierwszym przypadku chodzi o realizowane głównie w oparciu o fundusze pozawojskowe projekty rakiet przeciwlotniczych krótkiego zasięgu „Piorun 2” oraz rakiet przeciwpancernych krótkiego zasięgu „Pirat”. Firmy zgrupowane wokół spółki Mesko S.A. są gotowe do opracowania pocisku zdolnego do zwalczania celów powietrznych na odległości do ponad 10 km, a więc nadających się np. do zastąpienia coraz bardziej starzejących się zestawów przeciwlotniczych „OSA”.

W ofercie Telesystem Mesko są jeszcze przydatne dla wojska laserowe podświetlacze celu (które udało się zmniejszyć jeżeli chodzi o rozmiary i wagę w porównaniu do prototypu) oraz amunicja precyzyjnego rażenia dla armatohaubic „Krab” kalibru 155 mm (APR 155) i moździerzy „Rak” kalibru 120 mm (APR 120). Wszystko to efekt programów wspólnie realizowanych przez przemysł z ośrodkami naukowymi, których zakończeniem powinno być wdrożenie do Sił Zbrojnych i rozpoczęcie produkcji seryjnej.

 Tak się jednak nie stało, podobnie jak w przypadku opracowywanego przez polskie spółki Mesko i Telesystem Mesko przy współpracy z Siecią Badawczą Łukasiewicz kierowanego pocisku przeciwpancernego Pirat/Pirat 2. Jest to uzbrojenie które ma być naprowadzane w promieniu laserowym. Rozwiązanie to jest na tyle obiecujące, że zaplanowano wykorzystać go również w rakiecie przeciwlotniczej krótkiego zasięgu Piorun 2 (na początkowym odcinku trajektorii).

Mniej znanym (na razie) projektem rakiety przeciwpancernej, również oczekującym na „zielone światło” ze strony MON jest MOSKIT, opracowywany od dwóch lat przez Wojskowy Instytut Techniki Uzbrojenia. Został on w Jachrance zaprezentowany przez ppłk mgr inż. Piotra Rulińskiego w referacie „Przeciwpancerny pocisk kierowany MOSKIT – urządzenia optoelektroniczne”.

Ma to być uzbrojenia wykorzystywane do zwalczania pojazdów opancerzonych (czołgów i transporterów opancerzonych) oraz śmigłowców w zawisie. Zaprezentowano dwie wersje MOSKITA: przenośną - przystosowaną do transportu przez dwóch żołnierzy oraz montowaną na platformach mobilnych (różnego rodzaju pojazdach i śmigłowcach).

 Pocisk taki ma mieć zasięg od 100 do 4000 m, prędkość 250 m/s, średnicę 120 mm, długość 1250 mm i ważyć z pojemnikiem transportowo-startowym 15 kg (przy masie całego zestawu 26 kg). Założono przebijalność na poziomie 750 mm RHA z wykorzystaniem głowicy tandemowej. Głowica optoelektroniczna GOE-1 jest rozwijana wspólnie z PCO S.A. przy wykorzystaniu rozwiązań, które aktualnie produkuje i dostarcza ta spółka. Polski jest również przyrząd obserwacyjno-celowniczy (z kamerą dzienną i termowizyjną).

Pocisk MOSKIT ma działać w dwóch trybach pracy: „wystrzel i zapomnij” (pocisk jest prowadzony autonomicznie do celu przez wideotracker) oraz „wystrzel i koryguj” atakując z górnej półsfery lub bezpośrednio. Jak na razie realizowane są próby modelu, ale przewiduje się, że badania prototypu rozpoczną się już w IV kwartale 2020 roku, a gotowość do wdrożenia produkcji seryjnej zostanie osiągnięta w 2021 r. System jest opracowywany z własnych środków WITU, dlatego dla oszczędności zaimplementowano tzw. układ odzyskiwania (pocisk po starcie ląduje na spadochronie, następnie jest elaborowany i wykorzystywany ponownie).

Projektami wymagającymi przynajmniej zainteresowania ze strony wojska, a również prezentowanymi w Jachrance były jeszcze:

• optoelektroniczna głowica skanująco-śledząca opracowywana w Politechnice Świętokrzyskiej zaprezentowana m.in. przez prof. dr hab. inż. Zbigniewa Korubę;

• pierwsza polska kamera na bazie matrycy fotodetektorów z supersieci II rodzaju In/GaSb na pasmo 3um do 5um, która będzie opracowywana i wdrażana od 2020 roku przez 36 miesięcy przez konsorcjum, przez konsorcjum złożone z Instytutu Technologii Elektronowej Sieci Badawczej Łukasiewicz (lider) oraz spółki Telesystem Mesko z budżetem 10 milionów zł (projekt współfinansowany przez NCBiR);
• system projekcji optycznego pola informacji z użyciem lasera kaskadowego, który będzie opracowywany i wdrażany od 2020 roku przez 30 miesięcy przez konsorcjum złożone ze spółki Telesystem Mesko (lider) i Instytutu Technologii Elektronowej Sieci Badawczej Łukasiewicz - z budżetem 8 milionów zł (projekt współfinansowany przez NCBiR);

• Miniaturowy Dalmierz Podszumowy opracowany przez Telesystem Mesko wspólnie z IOE WAT, który przy niewielkich rozmiarach i wadze, który charakteryzuje się dużą szybkością działania, zasięgiem ok. 3000 m, dokładnością 1 m oraz ponadprzeciętnymi możliwościami pomiaru odległości do niewielkich obiektów;
• Matryce w podczerwieni o rozmiarze 5x5 i 6x6 pikseli, których koncepcję przygotowali specjaliści spółki VIGO System S.A. i które pozwolą na jeszcze większą polonizację systemów wykorzystywanych w Siłach Zbrojnych. Takie prace są możliwe ponieważ do produkcji matryc nie będą już wykorzystywane tylko (tak jak obecnie) szafiry z jedną warstwą złota, ale również krzem (na który można nałożyć wiele warstw złota i stąd można tworzyć matryce o wiele większych rozmiarach). W pracach nad wieloelementowymi detektorami podczerwieni spółka VIGO współpracuje z Wojskową Akademią Techniczną;
• Prace nad promieniowanie z zakresu terahertzowego prowadzone m.in. przez Politechnikę Warszawską;
• Prace nad tzw. teleportacją zakotwiczoną prowadzone przez Politechnikę Warszawską. Polegają one na przekazywaniu obrazu (a nie materii) o takiej jakości, że ma się wrażenie jakby się było na miejscu (wzrok dostarcza około 80% informacji o świecie). Celem tych prac jest np. wyświetlanie obrazów w pełni trójwymiarowych (z wykorzystaniem holografii) ale bez oszukiwania układu oko-mózg.

Jak przemysł próbuje sobie samodzielnie poradzić w zdobywaniu nowych kompetencji?

Pomocą w działaniu da polskiego przemysłu i ośrodków naukowo – badawczych z obszaru fotoniki ma być PPTF - Polska Platforma Technologiczna Fotoniki. Jest to założony 27 lutego 2013 roku związek pracodawców, który kojarzy ze sobą 25 różnych podmiotów (przedsiębiorstw, stowarzyszeń, wyższych uczelni oraz instytutów badawczych) działających w Polsce. Podmioty te wiedząc, że działając razem mogą zdziałać więcej korzystając z efektu synergii – nie rywalizując ze sobą ale współdziałając. Zadaniem statutowym PPTF jest: „Zwiększenie innowacyjności polskiego przemysłu fotonicznego poprzez koordynację działań w zakresie opracowywania nowych technologii i wyrobów optoelektronicznych, rozwoju kadr oraz szerszego wykorzystania technologii fotonicznych w Polsce”.

Odbywać ma się to m.in. poprzez inicjowanie prac badawczo-rozwojowych oraz pomoc w transferze wypracowanych w ten sposób technologii do przemysłu i później do odbiorców. PPTF ma także pomagać w uzyskaniu pomocy finansowej ze strony Unii Europejskiej i agencji krajowych.

Ważnym zadaniem tego związku pracodawców jest budować świadomość i tworzenie wiedzy o fotonice. Działania te są jednak nakierowane na środowiska cywilne i niewiele tych danych prawdopodobnie jest przekazywanych do Ministerstwa Obrony Narodowej i ludzi odpowiedzialnych tam za planowanie wydatków. O ile więc w działaniach badawczo-rozwojowych aktywnie uczestniczą naukowcy w mundurach, a na konferencjach poświęconych fotonice jest wielu wojskowych, to czynności inicjujące i sponsorujące jakieś działania B+R w tej dziedzinie należą do rzadkości i dotyczą głównie systemów obserwacji optoelektronicznej.

Trzeba teraz zrobić wszystko, by ta sytuacja jak najszybciej się zmieniła.