Jak kształtować politykę zagraniczną i bezpieczeństwa Polski? [RAPORT]

I. Polityka bezpieczeństwa, Sojusz Północnoatlantycki i szczyt NATO w Warszawie

1. Środowisko bezpieczeństwa międzynarodowego uległo w ostatnich latach licznym przeobrażeniom. Nielegalna aneksja Krymu i konflikt rosyjsko-ukraiński pokazały, że Europa nie jest wolna od zagrożenia konwencjonalnym konfliktem zbrojnym. Jednocześnie wzrasta rola podmiotów pozapaństwowych, takich jak organizacje terrorystyczne i uzbrojone grupy partyzanckie, co jest konsekwencją pojawienia się grup ekstremistycznych o aspiracjach państwowych (np. Państwo Islamskie) oraz państw upadłych. Równocześnie zmieniają się strategie militarne i charakter pola walki, w którym obok zastosowań konwencjonalnych występują operacje w cyberprzestrzeni, oddziały nieregularne i partyzanckie oraz propaganda.

2. Z perspektywy bezpieczeństwa i interesów Polski oraz państw tzw. wschodniej flanki Sojuszu Północnoatlantyckiego szczyt NATO w Warszawie będzie najważniejszym dyplomatycznym wydarzeniem w 2016 r., dlatego powinien być priorytetem dla polskiej dyplomacji.

3. Celem RP na szczycie NATO w Warszawie powinno być z jednej strony potwierdzenie szybkiego zakończenia realizacji kluczowych postanowień ze szczytu w Newport ujętych w Readiness Action Plan, jak m.in. osiągnięcie pełnej gotowości przez siły natychmiastowego reagowania (Very High Readiness Joint Task Force), a z drugiej strony postawienie Sojuszowi ambitnych zadań w zakresie adaptacji do nowego środowiska bezpieczeństwa – uwzględniającą zarówno zagrożenia hybrydowe, jak i konflikt konwencjonalny – włączając w to stałe rozmieszczenie na terytorium państw wschodniej flanki NATO jednostek bojowych Sojuszu.

4. Polska przed szczytem w Warszawie musi zapewnić dla swych postulatów związanych z adaptacją strategiczną NATO szerokie poparcie państw Sojuszu. Należy przede wszystkim kontynuować rozmowy w formacie „dziewiątki” (Grupa Wyszehradzka, państwa bałtyckie, Bułgaria i Rumunia), które powinny zmierzać do wypracowania wspólnego katalogu zagrożeń i celów w zakresie wzmocnienia wschodniej flanki NATO. Istotnym będzie też pozyskanie wsparcia idei wzmocnienia wschodniej flanki wśród kluczowych zachodnioeuropejskich partnerów, w szczególności Niemiec i Francji, poprzez ofensywę dyplomatyczną. Ważny pozostaje także w tym kontekście dialog i porozumienie z Wielką Brytanią – niemniej bez uszczerbku dla gwarancji socjalnych dla obywateli polskich zamieszkujących Zjednoczone Królestwo – a także państwami południowoeuropejskimi, co jednak będzie się wiązało z koniecznością uwzględnienia również ich postulatów i wykazania solidarności z południową flanką Sojuszu. Również kwestia ewentualnego powrotu do dialogu i współpracy NATO z Federacją Rosyjską powinna być łączona z jednej strony z koniecznością respektowania przez Rosję prawa międzynarodowego, a z drugiej strony ostatecznym odejściem od praktyki nie rozmieszczania na terytorium państw wschodniej flanki stałych jednostek bojowych Sojuszu.  

5. W kontekście zagrożeń hybrydowych najbardziej istotne dla Polski są działania Federacji Rosyjskiej w ramach trwającego konfliktu na wschodniej Ukrainie. Polska w oparciu o struktury NATO powinna wypracować własne narzędzia obrony i odstraszania (defense and deterrence). Z tego powodu m.in. ważne jest właśnie zabieganie o zwiększoną ilość żołnierzy Sojuszu na terytorium Polski nie tylko w ramach rotacyjnych ćwiczeń, ale przede wszystkim na stałe. Zważywszy na wysoce istotny element ludności cywilnej w operacjach hybrydowych, kluczowe znaczenie mają ćwiczenia zarządzania kryzysowego.

6. W Polsce występują elementy wojny hybrydowej, stanowiące pokłosie konfliktu w Donbasie. Wrogie działania są prowadzone w cyberprzestrzeni za pomocą instrumentów propagandowych i dezinformacyjnych. Szczególną uwagę na ten problem powinny zwrócić służby kontrwywiadowcze. Jest to również argument za zwiększonym udziałem resortu spraw zagranicznych w pracach nad koncepcją systemu cyberbezpieczeństwa RP.

7. Wojna hybrydowa nie opiera się tylko na operacjach militarnych. Częściowo jest także realizowana poprzez narzędzia polityczne, w tym presję ekonomiczną i aktywności mające na celu dyskredytację państwa na arenie międzynarodowej. Przeciwdziałać temu może skuteczna polityka zagraniczna oparta na konsensusie podmiotów państwowych i interesariuszy.

8. Priorytet wschodni nie może jednakże oznaczać zamknięcia się na inne problemy i obszary geograficzne. Polska musi aktywnie uczestniczyć w działaniach wymierzonych w międzynarodowy ekstremizm, bez względu na swoją relatywnie bezpieczną sytuację. Solidarność w rozwiązywaniu problemów, zwłaszcza na polu Unii Europejskiej i NATO, jest niezbędna by wzmocnić swoją pozycję negocjacyjną w innych kwestiach.

9. W celu właściwego zdiagnozowania i wypracowania całościowych oraz komplementarnych rozwiązań służących polskiej problematyce bezpieczeństwa, także w kontekście polityki zagranicznej należy rozważyć uruchomienie nowej edycji Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego (SPBN) pod auspicjami Prezydenta RP, nadając mu zgodnie z założeniami przyjętymi w Strategii Bezpieczeństwa RP wymiar cykliczny.

10. Polska powinna rozbudować instrumentarium wpływu na decydentów, ekspertów i opinię publiczną swoich najważniejszych partnerów w ramach NATO i Unii Europejskiej, aby lepiej docierać do nich ze swoją agendą w zakresie bezpieczeństwa. Należy wspierać inicjatywy zmierzające do prezentacji polskiej racji stanu na wydarzeniach o międzynarodowym zasięgu, takich jak coroczne Warsaw Security Forum – inicjatywę polskich think tanków zapewniającą możliwość dotarcia do szerokiej liczby czołowych ekspertów i decydentów z państw UE, NATO i Partnerstwa Wschodniego. Należy zapewnić wsparcie z budżetu państwa polskim think tankom i ośrodkom analitycznym, aby były w stanie realizować międzynarodowe projekty mające wpływ na opinie i postawy poza granicami RP. Należy także rozważyć współfinansowanie zagranicznych oddziałów polskich think tanków w centrach decyzyjnych kluczowych dla interesów RP, takich jak Bruksela czy Waszyngton.

11.  Relacje ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki pozostają bardzo dobre. Stany Zjednoczone wydają się rozumieć obawy Polski w zakresie bezpieczeństwa i odpowiadać na te obawy. W 2015 r. na terytorium RP odbyło się szereg ćwiczeń wojskowych w formule dwu i wielostronnej z udziałem Sił Zbrojnych Stanów Zjednoczonych w ramach European Reassurance Initiative. Należy kontynuować i intensyfikować tę współpracę.  

II. Stany Zjednoczone Ameryki

12. Szczególnie istotna wydaje się decyzja o rozmieszczeniu na terytorium RP baz ciężkiego sprzętu i wyposażenia wojskowego Sił Zbrojnych USA, co znacznie przyśpieszy włączenie się amerykańskiej armii w przypadku wystąpienia kryzysu na wschodniej flance. Istotne wydaje się zadbanie, aby projekt ten przebiegł bez zakłóceń. Może to być jednocześnie ważny krok na drodze do stałego stacjonowania bojowych jednostek amerykańskich na terytorium RP.

13. Cieszy zasadniczy postęp w kwestii rozmieszczenia na terytorium RP bazy Aegis Ashore w ramach European Phased Adaptive Approach (EPAA). Należy zadbać, aby system ten w jak najpełniejszym stopniu wpisywał się w obecnie budowany polski system obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej. W obliczu łamania przez Rosję „Układu o całkowitej likwidacji pocisków średniego i pośredniego zasięgu” (Treaty on Intermediate-range Nuclear Forces, INF Treaty) Polska powinna rozpocząć dwustronne konsultacje z USA nt. możliwości potencjalnego dostosowania rozmieszczanych na terytorium RP systemów SM-3 w ramach EPAA, także do zwalczania rosyjskich systemów rakietowych.

14. Z uwagi na różny nacisk kładzionych akcentów i priorytetów w polityce państw Grupy Wyszehradzkiej istotnym jest ustalenie krótko i średniookresowych priorytetów działania V4, wpisujących się w katalog interesów wszystkich państw-członków. Rolę wiodącą w tym procesie powinna objąć Polska, wyznaczając główne kierunki oparte na balansowaniu pomiędzy partnerami z Europy Zachodniej oraz Środkowo-Wschodniej, uwzględniając przy tym kontekst problematyki uchodźczej, z którą obecnie ma do czynienia kontynent.

III. Unia Europejska i europejscy partnerzy

15. Nie bez znaczenia pozostaje utrzymanie stanowiska państw Europy Środkowo-Wschodniej w kontekście gwarancji bezpieczeństwa w regionie, wyrażone w pierwotnej deklaracji podczas szczytu w Bukareszcie w 2015 roku. Należy kontynuować rozmowy w celu podtrzymania wyrażonej w listopadowej deklaracji woli współdziałania i wsparcia względem Ukrainy, zarówno w okresie przed, jak i po szczycie NATO w Warszawie. 

16. Wpływ na kształt europejskiej polityki będą miały zbliżające się wybory zarówno w Niemczech, Francji, jak również w Stanach Zjednoczonych. Istotne pozostaje należyte, odpowiednio wcześnie zdefiniowanie krótkookresowych celów działania w polskiej polityce zagranicznej wobec kluczowych partnerów i zawarcie z nimi odpowiednich porozumień, dających asumpt do podejmowania wspólnych deklaracji na forum międzynarodowym, w szczególności w trudnych dla Europy obszarach takich jak: uchodźcy, integralność europejska, utrzymanie strefy Schengen, relacje UE-Federacja Rosyjska. W tym kontekście nadchodzący rok będzie stanowił także „test” dla funkcjonowania współpracy w ramach Trójkąta Weimarskiego. 

17. Należy ożywić współpracę w ramach Trójkąta Weimarskiego. Konkretną i realną inicjatywą będzie powołanie Międzynarodowego Funduszu Weimarskiego, na wzór Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego, wspierającego organizacje pozarządowe w zakresie projektów społecznych i edukacyjnych integrujących społeczeństwa Polski, Francji i Niemiec. Dobrą okazją do inauguracji Funduszu może być szczyt Trójkąta Weimarskiego zaplanowany na I poł. 2016 r.

18. Istotne dla polityki zagranicznej pozostaje utrzymanie dobrych kontaktów z instytucjami unijnymi. W tym kontekście ważny pozostaje pozytywny przekaz płynący z Warszawy o woli współdziałania na rzecz jednolitej politycznie oraz gospodarczo i silnej w działaniu Unii Europejskiej, oparty o wewnętrznie wypracowaną, średniookresową, dojrzałą i pogłębioną wizję polskiego członkostwa, uwzględniającą także właściwe wykorzystanie przyznanych Polsce środków unijnych w obecnej perspektywie finansowej. Równolegle do powyższego konieczna jest całościowa, dogłębna analiza zachodzących wewnątrz i na zewnątrz Wspólnoty zmian, ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń bezpośrednio wpływających na bezpieczeństwo Unii Europejskiej i jej obywateli, takich jak terroryzm, którego nowym, silnym źródłem jest tzw. Państwo Islamskie.

19. Dla zapewnienia integralności i solidarności Unii istotna pozostaje minimalizacja eurosceptycznych głosów wśród obywateli niektórych państw członkowskich, w tym między innymi Wielkiej Brytanii i Hiszpanii. Polska w nieodległym czasie powinna stać się inicjatorem idei współpracy w ramach formuły „Trójkąta Weimarskiego Plus” – w szczególności z udziałem Wielkiej Brytanii.

20. Ciekawym pomysłem jest utworzenie anglojęzycznej telewizji informacyjnej prezentującej polski punkt widzenia na kluczowe zagadnienia dotyczące Unii Europejskiej i spraw światowych, na wzór France 24 czy Deutsche Welle. Należy możliwie najszybciej rozpocząć prace w tym kierunku.

21. Wszystko wskazuje na to, iż konflikt rosyjsko-ukraiński będzie miał charakter długoterminowy. Nie ogranicza się on jedynie do działań militarnych, ale obejmuje również szeroką paletę zabiegów z obszary wojny psychologicznej i informacyjnej. W kontekście oceny wydarzeń z ostatnich dwóch lat należy podkreślić, iż polska polityka wobec Ukrainy wymaga daleko idącej korekty w doborze instrumentarium i na poziomie planistycznym.

IV. Ukraina i konflikt rosyjsko-ukraiński

22. Dwuletni okres, jaki upłynął od czasu Rewolucji Godności pozwala na wyciągnięcie wniosku, że tempo i skala transformacji Ukrainy pozostają poniżej oczekiwań wspólnoty euroatlantyckiej, jak i ukraińskiego społeczeństwa. Z drugiej strony, istotną zmianą prawnomiędzynarodową jest stowarzyszenie Ukrainy z UE, w tym inauguracja strefy wolnego handlu. Polska pozostaje jednym z głównych orędowników sprawy ukraińskiej w UE i NATO, a strategiczne partnerstwo z Ukrainą nakłada na nasz kraj określone obowiązki. Polska powinna nadal dopingować Kijów na forum UE i NATO do przyspieszenia tempa reform, a zarazem coraz bardziej celowym wydaje się stworzenie pogłębionego, dwustronnego programu dyplomacji społecznej i kontaktów międzyludzkich dla oddolnego wsparcia ukraińskiego społeczeństwa obywatelskiego i jego wpływu na wydarzenia w kraju.

23. Największe wyzwanie dla Polski na odcinku ukraińskim, to przerwanie nieformalnej polsko-ukraińskiej blokady informacyjnej, wynikającej z bariery językowej i braku wzajemnego rozumienia specyfiki sytuacji wewnętrznej. Aby to osiągnąć, potrzebne jest zbudowanie kompleksowej strategii, opartej na międzyresortowej i międzyinstytucjonalnej współpracy, w której Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP mogłoby odgrywać rolę inicjatora lub koordynatora. Praktycznie niewykorzystany pozostaje dorobek polskich organizacji pozarządowych, wolontariuszy i dziennikarzy, których wiedza i doświadczenie mogą zostać wykorzystane z korzyścią dla Polski i polskich interesów. Aktywność na tym obszarze powinna być budowana na fundamencie współpracy pomiędzy polskimi i ukraińskimi NGO-sami, środowiskiem naukowym i w oparciu o międzynarodowe projekty naukowe i informacyjne.

24. Wskazane byłoby instytucjonalne sformalizowanie polskiego zainteresowania współpracą gospodarczą z Ukrainą. Rozważyć można powołanie sekretarza stanu odpowiedzialnego za relacje z Ukrainą i koordynującego przedsięwzięcia z obszaru inwestycji i współpracy gospodarczej. Polska powinna w porozumieniu ze stroną ukraińską dążyć do stworzenia antykorupcyjnego parasola ochronnego dla polskich inwestorów zainteresowanych rozwijaniem działalności biznesowej na Ukrainie. Istotne jest wsparcie dla polskich instytucji finansowych, które chciałyby rozpocząć inwestycje za wschodnią granicą.

25. Jednym z najważniejszych wyzwań jest nawiązanie strategicznej kooperacji pomiędzy polskim i ukraińskim przemysłem obronnym, co mogłoby dać impuls dla obu państw do wzmocnienia swoich potencjałów wojskowych, a jednocześnie mogłoby się stać ważnym krokiem na drodze do zbliżenia Kijowa z Sojuszem Północnoatlantyckim. Polska powinna wspierać proces szkoleniowy ukraińskiej armii na swoim terytorium i kontynuować prace w ramach LITPOLUKRBRIG.

26. Istnieje zapotrzebowanie na eksperckie i doradcze wsparcie z Polski dla procesu reform. Celowym wydaje się jednak zaproponowanie systemu oceny efektywności programów, w ramach których ukraińscy politycy różnych szczebli odwiedzają swoich odpowiedników w Polsce, co obecnie przypomina bardziej „turystykę polityczną”, niż realne wsparcie dla reform.

27. Skuteczność działań w obszarze polityki historycznej zależeć będzie przede wszystkim od efektywności wysiłków w przestrzeni informacyjnej. Zwiększenie dostępu do rzetelnej informacji z Ukrainy w Polsce oraz z Polski na Ukrainie samoczynnie wzmocniłoby proces dialogu polsko-ukraińskiego. Trzeba jednak podkreślić, iż zasadne jest traktowanie tych wysiłków długoterminowo, w kategoriach „pracy u podstaw”. Wsparcie inicjatywy przygotowania słownika polsko-ukraińskiego i koordynacja programów nauki języka polskiego dla Ukraińców mogłyby przynieść wymierne korzyści. Jako wzór dla wsparcia naukowców i historyków może służyć jeden z najskuteczniejszych programów stypendialnych Ministra Kultury „Gaude Polonia”. Zasadnym zdaje się również odstąpienie od zbyt daleko idących uproszczeń w procedurze otrzymania Karty Polaka.

28. Należy oceniać, że mimo polityki nacisków i sankcji wspólnoty euroatlantyckiej, w stosunkach Unia Europejska – Rosja i NATO – Rosja trwa impas spowodowany złamaniem przez Moskwę prawa międzynarodowego w kontekście aneksji Krymu i działań na wschodniej Ukrainie. Równocześnie dynamicznej zmianie ulegają uwarunkowania globalne i europejskie, rzutujące na wzajemne relacje. W Rosji pogłębia się kryzys ekonomiczny i finansowy wywołany spadkiem światowych cen ropy naftowej oraz brakiem reform strukturalnych, z drugiej strony wzrasta skala wyzwań, takich jak konflikty lokalne, terroryzm i migracja – wspólnych dla Zachodu i Rosji. Zmniejsza to potencjał międzynarodowy Rosji, czyniąc ją nieprzewidywalną i skłonną do użycia twardej siły, z drugiej strony, nie wyklucza korzyści ze współpracy z Moskwą w wybranych dziedzinach.

V. Rosja

29. Stosunki polsko-rosyjskie uległy dalszemu pogorszeniu, za co jednoznaczną odpowiedzialnością należy obarczyć Moskwę, która usiłuje wykorzystać odmienne punkty widzenia na zasadnicze problemy międzynarodowe i bilateralne do tworzenia podziałów w ramach UE oraz NATO, a na użytek wewnętrzny i zagraniczny kreuje wrogi obraz RP. Wobec faktycznego zamrożenia relacji dwustronnych i braku woli ich poprawy ze strony Rosji, Polska winna zintensyfikować swoją politykę rosyjską na forum UE, NATO i OBWE, w celu wzmocnienia spójności programowej, a przede wszystkim decyzyjnej tych wspólnot. Oznacza to nie tylko konieczność jasnej prezentacji naszego stanowiska wobec Rosji, ale także wsparcie dialogu z Rosją, w wybranych i korzystanych dla Unii oraz Sojuszu aspektach. Polska polityka wobec Moskwy, powinna być skierowana także do kluczowych partnerów obu organizacji i prowadzona przy wykorzystaniu formatów, takich jak Trójkąt Weimarski i Grupa Wyszehradzka.

30. Wobec niepowodzeń południowego i wschodniego wymiaru sąsiedztwa UE oraz wzrostu zagrożeń na południowej i wschodniej flance NATO, koniecznym wydaje się inicjatywny i aktywny udział Polski na forum obydwu organizacji, w opracowaniu nowej formuły współpracy z krajami b. ZSRR, deklarującymi proeuropejskie aspiracje, choć zróżnicowane jeśli chodzi o tempo i skalę. Wobec wieloaspektowych, negatywnych skutków załamania rosyjskiej gospodarki dla takich państw, jak Białoruś, Kazachstan, Armenia, Azerbejdżan i Gruzja, czyli dotychczasowych sygnatariuszy Partnerstwa Wschodniego, Polska winna rozważyć budowę długoletniego programu europejskich i bilateralnych kontaktów ekonomicznych, wzmacniających nasz potencjał gospodarczy, z pożytkiem dla poradzieckich partnerów, a także ich dialogu z UE i NATO. Wobec skomplikowanych stosunków obydwu wspólnot, w tym Polski z Rosją, nacisk na relacje gospodarcze oraz wsparcie ułatwień wizowych dla poradzieckich partnerów wydaje się obecnie najskuteczniejszą i najbardziej pragmatyczną płaszczyzną wzmacniania tamtejszych aspiracji proeuropejskich, zrębów demokracji oraz społeczeństw obywatelskich.

31. Centrum światowej gospodarki wyraźnie przesuwa się w kierunku obszaru Azji i Pacyfiku. Do grona tamtejszych "tygrysów gospodarczych" należy też zaliczyć Chiny, dziś drugą gospodarkę na globie. Polska nie powinna przeoczyć tej istotnej tendencji,  tym bardziej, że ma z Chinami podpisaną umowę o "partnerstwie strategicznym", a wizyta prezydenta Andrzeja Dudy w tym kraju przebiegała bardzo dobrze. Należałoby jednak przekuć w realne działania ustalenia w jej trakcie poczynione.

 VI. Chiny i Azja Wschodnia

32. Chiny wyszły ostatnio z geostrategicznymi koncepcjami dwóch Jedwabnych Szlaków – lądowego i morskiego (One Belt, One Road), obu skierowanych na zachód, z  których szczególnie ten pierwszy powinien stać się obiektem, większego zainteresowania ze strony Polski, przez terytorium której – zdaniem chińskich planistów i strategów – ten Szlak ma przebiegać. Również fakt, że Polska aktywnie włączyła się do implementacji projektu budowy Azjatyckiego Banku Inwestycji Infrastrukturalnych (AIIB), z założenia mającego finansować obydwa Szlaki, daje szansę na nowe otwarcie i nowe inwestycje. W ślad za pierwszym dwustronnie realizowanym projektem, jakim jest połączenie kolejowe na trasie Chengdu (prowincja Sichuan) z Łodzią, powinny przyjść kolejne projekty wzajemnej współpracy.

33. Wiele państw członkowskich UE, począwszy od tych największych, jak Niemcy, Francja i Wielka Brytania, jest silnie obecnych gospodarczo na całym obszarze Azji Wschodniej. Warto częściowo – ze względu na różne potencjały – iść w ich ślady, a na pewno wyciągać pożyteczne dla siebie wnioski z zaangażowania i aktywności w tamtym regionie, tym bardziej, że Azja Wschodnia to także obszar pozwalający na podnoszenie własnej innowacyjności (w ślad za znanymi markami japońskimi i południowokoreańskimi teraz idą chińskie).

34. Najważniejszymi obszarami naszego zaangażowania i współpracy w Azji Wschodniej powinny być: tamtejsze chłonne i rozległe rynki jako odbiorcy polskiej żywności, wspólne przedsięwzięcia infrastrukturalne, wykorzystanie polskiej techniki, szczególnie z obszaru gazyfikacji węgla, ochrony środowiska czy przetwórstwa spożywczego.

35. Azja Wschodnia to także potencjalnie interesujący i ogromny obszar dla ekspansji polskiej polityki kulturalnej, czego dowodzą osiągnięcia pod tym względem Instytutu im. A. Mickiewicza.

36. Wydarzenia zachodzące w regionie szeroko rozumianego Bliskiego Wschodu muszą być przedmiotem stałej i uważnej analizy ze strony władz RP i ich właściwych agend. To właśnie z tej części świata pochodzi obecnie znaczna część wyzwań i bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa obszaru europejskiego – a więc również Polski – takich jak niekontrolowane masowe migracje, ekstremizm i terroryzm islamski, a także potencjalnie proliferacja broni masowego rażenia i technologii rakietowych. Tam także toczy się dziś nowa „wielka gra” między głównymi potęgami współczesnego świata o geopolityczny prymat i globalną pozycję.

VII. Bliski Wschód i wojna
z terroryzmem islamskim

37. Bliski Wschód to również region o żywotnym znaczeniu dla gospodarki światowej, głównie ze względu na znajdujące się tam zasoby surowców energetycznych oraz strategiczne krzyżowanie się głównych szlaków handlowych i transportowych świata. Polska powinna poszukiwać możliwości zwiększenia aktywnej obecności politycznej, dyplomatycznej i ekonomicznej w tym regionie, wykorzystując zwłaszcza tradycyjnie dobre relacje z wieloma państwami (Turcją, Egiptem, Izraelem). Stosunki z naszymi głównymi partnerami w regionie bliskowschodnim powinny być podtrzymywane i w miarę możliwości pogłębiane, co prócz korzyści ekonomicznych może przynieść także wymierne zyski polityczne.

38. Polska powinna aktywnie poszukiwać możliwości politycznego i ekonomicznego zbliżenia z Islamską Republiką Iranu. W związku z wejściem w życie porozumienia w sprawie irańskiego programu nuklearnego, pojawia się szansa na otwarcie na świat zamkniętego dotychczas rynku irańskiego, a tym samym – na zaistnienie tam polskich podmiotów gospodarczych. Polska powinna wykorzystać tę ekonomiczną sposobność, wykorzystując fakt tradycyjnie dobrych dwustronnych relacji (ponad 540 lat stosunków dyplomatycznych). Należy też pamiętać, że Iran to także alternatywa dla Europy w zakresie źródeł dostaw naturalnego gazu (a w mniejszym stopniu również ropy naftowej). Teheran jest również naturalnym sojusznikiem w zwalczaniu zagrożenia ze strony Państwa Islamskiego.

39. Polska powinna rozwijać i pogłębiać zakres oraz intensywność relacji z Kurdami. Chodzi zwłaszcza o rozwój kontaktów (na wielu szczeblach) z Autonomicznym Regionem Kurdystanu w Iraku, ale także – mniej formalnych – relacji z kurdyjską opozycją w Turcji, Syrii i Iranie. Nasze doświadczenia w zakresie transformacji ustrojowej i ekonomicznej, a także, pomimo oczywistych różnic kulturowych, pewna wspólnota losów historycznych z Kurdami („naród bez państwa”) mogą być dobrą podstawą do zbliżenia z tym narodem, wyróżniającym się pozytywnie w regionie m.in. niechęcią do postaw ekstremistycznych i wolą zbliżenia z Zachodem.

40. Polska powinna kontynuować aktywny udział w wojnie z terroryzmem islamskim. Choć nasz kraj jest jak na razie zagrożony ze strony islamizmu w daleko mniejszym stopniu, niż wielu naszych sojuszników z UE i NATO, to nie wolno nam jednak uchylać się od aktywnego udziału w wojnie z islamskim ekstremizmem, zarówno w wymiarze politycznym, dyplomatycznym, jak i opcjonalnie także militarnym. Islamski ekstremizm, stosujący na masową skalę brutalny terror, to dzisiaj największe asymetryczne zagrożenie dla państw zachodnich.

41. RP powinna sukcesywnie wzmacniać swoja aktywność na arenie ONZ i promować reformowanie  i wzmocnienie ONZ w ramach polityki zewnętrznej UE. Szczególny nacisk powinien być położony na wzmacnianie roli prawa międzynarodowego, jego implementowanie i respektowanie. Jednocześnie na arenie ONZ RP powinna dążyć do jak największej jedności w stanowiskach państw UE, wykazując inicjatywę w ramach wypracowywania kompromisów i wspólnych stanowisk.

VIII. Organizacja Narodów Zjednoczonych

42. Polska powinna szczególnie wzmocnić ONZ w działaniach humanitarnych, stabilizacyjnych i rozwojowych w krajach sąsiedztwa UE. Kryzys migracyjny oraz zagrożenia terrorystyczne musza być rozwiązywane przede wszystkim u źródła, a operacje ONZ w tych krajach wymagają wielkiego wsparcia politycznego, eksperckiego i logistycznego oraz finansowego. RP powinna zwiększyć wsparcie bezpośrednie, bilateralne i regionalne oraz promować wsparcie działań ONZ na forum UE.  W ramach odpowiedzi na zagrożenia u źródła, RP powinna promować wzmocnienie i ujednolicenie polityki ONZ wobec konfliktów, angażując się w kreowanie polityki wspierania procesów pokojowych, prezentując nowe inicjatywy, moderując dyskusje i promując wzmocnione partnerstwo pomiędzy UE, ONZ i organizacjami regionalnymi.

43. RP powinna powrócić do zaangażowania się w operacje pokojowe ONZ – wysyłając żołnierzy, personel cywilny i angażując się merytorycznie i organizacyjnie w ich reformę – ze znacznie silniejszym naciskiem na realia polityczne w konfliktach i grupowanie ich w ramach procesu pokojowego.

44. W ramach ONZ RP powinna umacniać pozycje propagatora ochrony praw człowieka, zabierając glos wobec przypadków ich łamania. Również „eksport” naszej transformacji, jako modelu pokojowej przemiany, powinien być kontynuowany, jednak w znacznie bardziej pragmatycznej formule, skoordynowany z działaniami UE i ONZ wspierającymi transformacje i procesy pokojowe.

45. Wszystkie powyższe działania będę wspierać kampanie na rzecz pozyskania miejsca niestałego członka Rady Bezpieczeństwa ONZ w kadencji 2018-2019. Kampania ta powinna być kontynuowana.

46. W polityce rozwojowej, zaangażowanie Polski również powinno być skupione wokół priorytetów odpowiedzi na kryzys w sąsiedztwie UE, poza spełnianiem zobowiązań w ramach polityki rozwojowej UE oraz ONZ. Większy nacisk powinien być postawiony na wykorzystanie zasobów eksperckich wśród sektorów akademickiego, pozarządowego i prywatnego, budując relacje i wspierając szeroką strategię promowania Polski na świecie.

47. Obecny kryzys migracyjny jest wyzwaniem dla całej Europy. Dotychczasowe działania UE nie przyniosły jednak wymiernych skutków. Polska powinna przekonywać swych partnerów w pierwszym rzędzie do uszczelnienia granicy zewnętrznej Unii. Nielegalną migrację może powstrzymać jedynie ścisła ochrona granic. Dopiero następnym krokiem powinno być formułowanie wspólnej, unijnej polityki migracyjnej.

48. Celem Polski jest niedoprowadzenie do zawieszenia obowiązywania strefy Schengen. Skutki gospodarcze wynikające z takiego scenariusza odbiłyby się negatywnie na polskiej gospodarce. Na ustanowieniu ponownych kontroli na granicach straciłaby przede wszystkim polska branża transportowa, ale także turystyczna. Wobec tego Polska powinna przekonywać pozostałe państwa członkowskie do powstrzymania się od podejmowania jednostronnych decyzji dotyczących czasowego zamykania granic wewnętrznych UE.

49. Polska powinna wspierać UE w zacieśnianiu współpracy oraz udzielania pomocy finansowej nie tylko Turcji, ale także Libanowi i Pakistanowi, które wspólnie przyjęły jedną trzecią wszystkich migrantów na świecie. Obecnie przede wszystkim Turcja jest w stanie powstrzymać chociaż częściowo kolejną falę nielegalnej migracji do Europy, której należy spodziewać się ponownie na wiosnę. Unia powinna wspomóc Turcję w tworzeniu większej liczby „hot-spotów”, gdzie na bieżąco przebiegałaby weryfikacja migrantów. Jednocześnie konieczne jest także wzmocnienie patroli morskich, które na czas ratowałyby osoby, korzystające z pomocy przemytników, aby dotrzeć do Europy.

50. Polska, stawiając sobie za cel bycie liderem w Europie Środkowej, powinna odgrywać rolę adwokata państw bałkańskich, oczekujących większej pomocy UE w radzeniu sobie z kryzysem migracyjnym. Kraje te nie są w stanie same uporać się z tym problemem. Nieudzielenie im znaczącego wsparcia, zarówno finansowego, jak i szkoleniowego, może w dalszej perspektywie przyczynić się do destabilizacji sytuacji w najbliższym sąsiedztwie Unii.

51. Istnieje również ryzyko wzrostu islamskiego radykalizmu na Bałkanach. Wielu obywateli tych państw już walczy w Syrii, a część meczetów znajdujących się w Kosowie, Albanii, Bośni i Hercegowinie czy Macedonii jest miejscem rekrutowania dżihadystów. Mając na uwadze bezpieczeństwo całej Europy, Polska powinna nieustannie przypominać pozostałym państwom UE o tym problemie, który również wymaga rozwiązania.

52. W związku z kryzysem migracyjnym, program Partnerstwa Wschodniego stracił znacząco na swej popularności. W interesie Polski jest jednak ciągłe przypominanie partnerom zachodnim, że wymiar wschodni unijnej polityki jest nadal ważny. Jednocześnie, ze względu na trwające działania wojenne na wschodniej Ukrainie, niezbędne jest także zabezpieczanie granicy wschodniej UE przed potencjalnym nasileniem się migracji z tego właśnie kierunku.

53. Wobec konieczności przyjęcia na swe terytorium części uchodźców, Polska powinna zaangażować się w budowanie systemu skutecznej weryfikacji osób znajdujących się w „hot-spotach”. Niezbędne jest wypracowanie takich mechanizmów kontroli, które umożliwią jak najbardziej rzetelne sprawdzanie danych osobowych migrantów, a także pozyskanie informacji o przeszłości określonych osób – czy np. mieli związek z organizacjami terrorystycznymi.

54. W interesie Polski jest dbanie o podtrzymywanie wizerunku państwa solidarnego, wobec tego nasz kraj nie powinien wycofywać się z zawartych zobowiązań i przyjąć ustaloną wcześniej liczbę uchodźców. Mając to na uwadze, Polska musi aktywnie uczestniczyć w procesie weryfikacji osób przybywających do Europy, który ma na celu dokonanie dokładnego rozróżnienia uchodźców od nielegalnych imigrantów zarobkowych.

55. Najważniejszą kwestią dla polskiej polityki energetycznej powinna być dalsza dywersyfikacja źródeł dostaw gazu przy wykorzystaniu terminala LNG w Świnoujściu oraz rozbudowa sieci gazociągów z innymi państwami. Zwiększy to bezpieczeństwo dostaw oraz polepszy pozycje negocjacyjną Polski przy zawieraniu kontraktów gazowych.

   X. Polityka energetyczna

56. Z uwagi na duże pokłady gazu łupkowego na terenie Polski należy kontynuować prace mogące w przyszłości zagwarantować rentowne wydobycie z tych złóż. Czynnikiem utrudniającym pracę wydobywcze jest w tym przypadku nieprzejrzyste dla zagranicznych partnerów prawo dotyczące  koncesji i nad jego zmianą w pierwszej kolejności powinien pracować polski rząd.

57. Wskazane jest wykorzystanie krajowego przemysłu chemicznego do rozwoju technologii czystego węgla w polskich elektrowniach węglowych, co doprowadzi do ograniczenia emisji CO². Oprócz korzyści natury ekologicznej po wdrożeniu nowych technologii i ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych Polska zyska lepszą pozycję negocjacyjną z Unią Europejską. Przy odpowiednich działaniach dyplomatycznych i propagowaniu energii z węgla w Europie może zaistnieć coś, co można będzie określić „polskim modelem energetycznym”.

58. Polska powinna dążyć do poprawy efektywności energetycznej państwa poprzez ulepszanie elektroenergetycznych sieci przesyłowych.

59. Należy stopniowo zwiększać udział odnawialnych źródeł energii w polskim miksie energetycznym. Energia z OZE z roku na rok staje się coraz tańsza i wszystko wskazuje na to, że niedługo stanie się najbardziej opłacalnym źródłem energii elektrycznej w Europie.

60. Polska nie powinna przerywać planów wybudowania swojej pierwszej elektrowni atomowej. Pomysł ten nie jest konkurencyjny w stosunku do energii pozyskiwanej z węgla, lecz komplementarny. Przejęcie części mocy wytwórczych energii elektrycznej przez elektrownię atomową sprawi, że całościowy bilans emisji CO² w Polsce znacząco się zmniejszy. 

Autorzy: Marcin Bużański, Robert Cheda, Agata Domachowska, Kamil Gapiński, Paweł Gołębiewski, Bogdan Góralczyk, Adam Lelonek, Tomasz Otłowski, Zbigniew Pisarski, Łukasz Polinceusz, Tomasz Smura

Fundacja im. Kazimierza Pułaskiego jest niezależnym think tankiem specjalizującym się w polityce zagranicznej i bezpieczeństwie międzynarodowym. Głównym obszarem aktywności Fundacji Pułaskiego jest dostarczanie analiz opisujących i wyjaśniających wydarzenia międzynarodowe, identyfikujących trendy w środowisku międzynarodowym oraz zawierających implementowalne rekomendacje i rozwiązania dla decydentów rządowych i sektora prywatnego.

Fundacja w swoich badaniach koncentruje się głównie na dwóch obszarach geograficznych: transatlantyckim oraz Rosji i przestrzeni postsowieckiej. Przedmiotem zainteresowania Fundacji są przede wszystkim bezpieczeństwo, zarówno w rozumieniu tradycyjnym jak i w  jego pozamilitarnych wymiarach, a także przemiany polityczne oraz procesy ekonomiczne i społeczne mogące mieć konsekwencje dla Polski i Unii Europejskiej. 

Fundacja Pułaskiego posiada status organizacji partnerskiej Rady Europy oraz jest organizatorem Warsaw Security Forum.