Burzliwa relacja Francji z terytoriami na Pacyfiku

Wydarzenia w Nowej Kaledonii z ostatnich dni akcentują potrzebę dyskusji na temat zamorskich terytoriów Republiki Francuskiej, szczególnie na Indo-Pacyfiku. W okresie prezydentury Emmanuela Macrona nastąpił wyraźny wzrost zainteresowania regionem ze względu na umiejscowienie w nim interesów Paryża. Najpierw w 2018 roku opublikowano strategię bezpieczeństwa Francji w regionie Indo-Pacyfiku, co było sygnałem o kreślonych planach względem tego obszaru, po czym 4 lata później zaakcentowano rosnące zaangażowanie, naturalne przyjęcie roli głównego unijnego przedstawiciela oraz kluczowego partnera w Azji i Pacyfiku.

Francja jest obecna na Indo-Pacyfiku przede wszystkim za sprawą swoich terytoriów zamorskich. Co ważne, aż 93% jej wyłącznej strefy ekonomicznej znajduje się na Oceanie Indyjskim i Oceanie Spokojnym. W tym regionie mieszka ponad 1,6 miliona Francuzów, a także stacjonuje łącznie 8000 żołnierzy. Obecnie to właśnie to terytorium, gdzie spotykają się m.in. interesy Australii, Chin, Indii, Indonezji, Japonii, Korei Południowej oraz USA, stało się niezwykle ważne dla Paryża. Wynika to głównie z morskich szlaków handlowych łączących Europę i Zatokę Perską z Oceanem Spokojnym, przez Ocean Indyjski i Azję Południowo-Wschodnią, które – odpowiednio wykorzystywane – pozwalają na aktywny udział w światowym handlu i inwestycjach (wymiana z regionem Indo-Pacyfiku stanowi ponad 1/3 francuskiego handlu towarami poza UE i wzrosła o 49% w ciągu ostatnich 10 lat).

Spośród wszystkich państw Unii Europejskiej Francja ma największe możliwości działań i interesy na obszarze Indo-Pacyfiku, co wynika z licznych terytoriów, które kontroluje – wyspy takie jak Majotta i Reunion na Oceanie Indyjskim czy m.in. Nowa Kaledonia, Polinezja Francuska oraz Wallis i Futuna na Oceanie Spokojnym. Do tego dochodzą aspekty historyczne. Państwa takie jak Wietnam, Laos i Kambodża przez długi czas pozostawały pod kontrolą Paryża, co skutkowało też francuskim zaangażowaniem w wojnę na Półwyspie Indochińskim w latach 1946-1954. Francja po dziś dzień utrzymuje z nimi ważne związki nie tylko polityczne, ale także językowe i kulturowe.

(De)kolonizacyjny stan zawieszenia

Dwa z trzech francuskich terytoriów zamorskich w Oceanii – Nowa Kaledonia i Polinezja Francuska, są określane jako niesamodzielne terytoria ONZ. IX rozdział KNZ zawiera zapis mówiący o dekolonizacji takich obszarów, co skwapliwie jest podkreślane przez nowokaledońskich polityków niepodległościowych. Kwestie zerwania z Metropolią po raz pierwszy pojawiły się na prawnej agendzie Kanaków w ramach porozumienia z Numei z 1998 roku, które zawierało zapis o przeprowadzeniu serii referendów niepodległościowych. Fiasko trzech kolejnych prób w 2018, 2020 i 2021 roku sprawiło, że rdzenna ludność Nowej Kaledonii jeszcze bardziej separowała się od społeczności napływowej z Francji kontynentalnej, która była lepiej usytuowana materialnie oraz politycznie.

Podział etniczny i polityczny w Nowej Kaledonii nie przeszedł bez echa w sąsiednim archipelagu Polinezji Francuskiej, która w swojej historii służyła V Republice m.in. za poligon nuklearny. Położenie geograficzne, przede wszystkim odległość wysp od kontynentu, skłoniły Francję do przeprowadzania na terenie Polinezji Francuskiej 193 atmosferycznych i podziemnych testów atomowych w latach 1966-1996. Eksplozje wytwarzały chmury radioaktywne, które bezpośrednio zagrażały zdrowiu i życiu lokalnej ludności. W czasie trwania testów oraz po ich zakończeniu rzeczywisty ich wpływ w regionie pozostawał pilnie strzeżoną tajemnicą państwową. W wyniku prób atomowych gleba oraz woda deszczowa są znacząco zanieczyszczone. Wzrost chorób nowotworowych w latach 1992-2017 spowodował zgłoszenie do MTK skargi przeciwko Francji o popełnienie w regionie zbrodni przeciwko ludzkości. Rzecznikiem sprawy został były prezydent Oscar Temaru, który od lat 70. XX wieku zaangażowany jest w postulowanie zorganizowania referendum niepodległościowego w Polinezji Francuskiej.

Trójkolorowe wojska w Nowej Kaledonii i Polinezji Francuskiej

Obecność międzynarodowa Francji determinuje jej militarną aktywność w Oceanii i Indo-Pacyfiku. Siły Zbrojne w Nowej Kaledonii (FANC) liczą 1650 żołnierzy oraz personel cywilny, gdzie operują wojska lądowe, marynarka wojenna i siły powietrzne. Zadaniem FANC jest obrona terytoriów francuskich, wyłącznej strefy ekonomicznej, utrzymywanie zdolności operacyjnej i interwencyjnej. SZ w Nowej Kaledonii są odpowiedzialne za ochronę floty, kontrolę połowów, walkę z zanieczyszczeniem wód czy nielegalnym handlem. Ponadto FANC udziela państwom regionalnym pomocy w przypadku klęsk żywiołowych i humanitarnych.

Siły Zbrojne w Polinezji Francuskiej (FAPF) liczą 1200 żołnierzy oraz personel cywilny. Ich główna baza znajduje się w stolicy Papeete. Zadania FAPF zazębiają się z obowiązkami wspomnianego kontyngentu FANC. Interoperacyjność i suplementarność tych dwóch misji służy realizowaniu zadań z zakresu prewencji i bezpieczeństwa w regionie Azji oraz Pacyfiku.

Jak doskonale widać, aktywność i obecność FANC oraz FAPF na Indo-Pacyfiku nie służy jedynie odstraszaniu i zapewnianiu konwencjonalnego bezpieczeństwa interesom Francji. W XXI wieku coraz większym zagrożeniem są zmiany klimatyczne oraz rywalizacja o wpływy (zwłaszcza balans Paryża między Waszyngtonem a Pekinem). Ustanowione misje mają uzupełniać się z obecnością ekonomiczną i w tym zakresie służą wzmacnianiu współpracy regionalnej z takimi partnerami jak Wyspy Melanezji, Australia i Nowa Zelandia.

Pacyficzneententes cordiales

Zaktualizowana w 2021 roku Strategia Francji w Indo-Pacyfiku oraz stworzona rok później Francuska Strategia Obrony w Indo-Pacyfiku wymieniają szereg zagrożeń dla interesów Paryża oraz podkreślają istotę Wysuniętych Wojsk Obrony Terytorium (m.in. FANC i FAPF). Decydenci francuscy kładą także nacisk na międzynarodową współpracę z krajami takimi jak Japonia, Indie, Australia czy Nowa Zelandia.

Strategiczne różnice w regionie Indo-Pacyfiku na linii Waszyngton – Paryż nie oznaczają zamrożenia współpracy wojskowej, która widoczna jest, chociażby poprzez ćwiczenia La Pérouse czy misję Jeanne d’Arc 2023. Zmiana wykonawcy umowy na okręty podwodne o napędzie atomowym przez Australię oraz stworzenie sojuszu AUKUS zmusiły Paryż do poszukiwania alternatywnych kierunków wzmocnionej współpracy. Francja zintensyfikowała od tego czasu alians militarny oraz dyplomację zbrojeniową z Indiami. Przykładem owocnej kooperacji wojskowej są ćwiczenia FRINJEX-23 i Shakti 2024.

Delegacja prezydencka w Numei

22 maja 2024 roku Emmanuel Macron wraz z MSW Géraldem Darmanin, MO Sébastianem Lecornu oraz Minister ds. terytoriów zamorskich Marie Guévenoux przybyli do stolicy Nowej Kaledonii. Francuski prezydent rozmawiał z Wysokim Komisarzem Francji Louisem Le Francem, nowokaledońskimi politykami i przedstawicielami podmiotów gospodarczych na wyspie. Premier Gabriel Attal podkreślił, że zostanie powołana specjalna misja złożona z trzech urzędników wyższego szczebla, którzy pozostaną na miejscu „tak długo, jak będzie to konieczne” i „będą dążyć do nawiązania lokalnego dialogu politycznego w celu osiągnięcia globalnego porozumienia politycznego”.

Zapowiedź prezydenckiej wizyty spotkała się z bezprecedensowym atakiem cybernetycznym typu DDoS na wyspie, który uderzył w dostawcę usług internetowych. Według informacji atak został udaremniony zanim doszło do szkód w cyber infrastrukturze, a źródłem ataku była Federacja Rosyjska.

Prezydent Macron w trakcie spotkania z Wysokim Komisarzem potwierdził, że na wyspie funkcjonować będzie 3000 funkcjonariuszy sił bezpieczeństwa, którzy pozostaną w Nowej Kaledonii „tak długo, jak będzie to konieczne, nawet podczas igrzysk olimpijskich”. Głowa państwa wyraziła wolę nieprzedłużania 12-dniowego stanu wyjątkowego, ale jedynie w warunkach powrotu do stanu sprzed rozruchów. Swoje spotkania prezydent odbył także z przedstawicielami ruchu niepodległościowego, Unii Kaledońskiej, przewodniczącym Kongresu Kaledońskiego – Rochem Wamytanem, a także z kierownictwem socjalistycznej partii Palika.

Macron zapowiedział, że siły bezpieczeństwa odzyskają „każdą dzielnicę, każde rondo, każdą tamę”, a „celem jest możliwie najszybszy powrót spokoju i porządku”. Prezydent potwierdził mobilizację oddziałów kontrterrorystycznych GIGN i RAID, a także rozmieszczenie dodatkowych śmigłowców i pojazdów opancerzonych.

Deklaracje prezydenckie przybrały charakter bicia się w pierś ze względu na nieodpowiedni sposób egzekwowania referendów. Emmanuel Macron zobowiązał się do niewprowadzenia konstytucyjnej reformy. W swoim wystąpieniu dla prasy Prezydent oświadczył, że chce, aby porozumienie, które zostanie osiągnięte z siłami politycznymi, zostało „poddane głosowaniu Kaledończyków”. Nie zostały pominięte kwestie finansowe, w ramach, których utworzony ma zostać program pożyczek o zerowym oprocentowaniu oraz fundusz solidarności dla pracowników etatowych i przedsiębiorców.

Zły przykład dla innych

Pałac prezydencki oraz francuski rząd postanowili w przypadku wydarzeń w Nowej Kaledonii kierować się zasadąen même temps (co jest domeną polityki Macrona, gdzie często dwa elementy lub sytuacje stoją w sprzeczności, ale on chce je łączyć). Prezydent dał do zrozumienia, że kwestie bezpieczeństwa są niepodzielne i priorytetem jest powrót do stanu sprzed zamieszek. W tym samym czasie akcentował potrzebę odpowiedzialnego dialogu, który włączałby Kanaków do odpowiedzialności politycznej za Numei. Połączenie tych dwóch kwestii pozwoliłoby osiągnąć stan idealny, jednakże obecne szanse na uzyskanie takiego wyniku są bliskie zeru.

Efektywność prowadzonych przez Paryż działań będzie możliwa do zweryfikowania dopiero po pewnym czasie. Pytaniem otwartym jest chęć koncyliacji Kanaków i wiarygodność deklaracji prezydenckich. Podobnie w kwestii bezpieczeństwa na Polinezji Francuskiej, która tonie pod naporem migrantów i gwałtownego wzrostu przestępczości. Natomiast Wallis i Futuna znalazły się w strefie szczególnego zainteresowania Chin, które już prowadzą własną politykę (dez)informacyjną, wobec tego terytorium zamorskiego.

Wydarzenia w Nowej Kaledonii dodają kolejny precedens do polityki wewnętrznej V Republiki. Po to zdarzenie będą sięgać przedstawiciele innych terytoriów i departamentów zamorskich Francji. Działacze separatystyczni z Polinezji Francuskiej oraz Wallis i Futuna są w stanie „grać kartą dekolonizacyjną oraz niepodległościową”, aby wymuszać ustępstwa na Paryżu oraz prezydencie Macronie. Archipelagi pacyficzne są bowiem francuską perłą w koronie, tym bardziej, że znaczna część polityki zagranicznej Paryża będzie w przyszłości rozgrywana właśnie na Indo-Pacyfiku.

Autorzy: dr Aleksander Olech, Konrad Markiewicz