Rosja: Jak rozwalić most kerczeński? [ANALIZA]

Wojna na Ukrainie - raport specjalny Defence24.pl

Bazy morskie oraz krytyczna infrastruktura brzegowa z zasady powinny być przygotowywane do ochrony przed sabotażem i aktami terrorystycznymi. Od lat powstawały więc zarówno procedury, jak i techniczne środki zabezpieczenia przed atakiem praktycznie w każdej domenie: spod wody, z powierzchni wody, z lądu i z powietrza. Część z tych środków została zaadoptowana z już dostępnych rozwiązań w innych dziedzinach, jednak pozostałe, szczególnie w przypadku działań podwodnych, trzeba było opracować od podstaw.

Taki szeroki, wielodomenowy system obrony powinien powstać również w przypadku mostu kerczeńskiego. Jednak dwa udane ataki pokazują, że to, co stworzyli Rosjanie, nie działa prawidłowo. Jak na razie Ukraińcy "zweryfikowali bombami" rosyjski system ochrony prawdopodobnie tylko w jednej domenie, wykorzystując wady rosyjskich zabezpieczeń lądowych. Jest prawie pewne, że już w niedługim czasie Rosjanie przekonają się o lukach swojego systemu obrony przeciwlotniczej, przeciwko atakom nawodnym, a być może również przeciwko uderzeniom podwodnym.

Jak powinien być chroniony most Kerczeński z lądu?

Budowa stałej przeprawy z kontynentalnej Rosji do portu Kercz na Krymie obejmowała nie tylko samą sieć drogową i kolejową, ale również system zabezpieczeń: przed wypadkami (np. pożarem lub katastrofą komunikacyjną) oraz aktami sabotażu i terroru. Według Rosjan taki kompleks ochronny miał m.in. nie pozwalać wjechać na most kerczeński pojazdom lub pociągom wiozącym bez zgody władz materiały niebezpieczne.

Oznaczałoby to, że praktycznie wszystko, co wjeżdża na przeprawę, powinno zostać przeskanowane i sprawdzone. By to było możliwe, po jednej i po drugiej stronie Cieśniny Kerczeńskiej stworzono specjalne bramy skanujące dla pociągów samochodów ciężarowych i pojazdów dostawczych, jak również szereg stanowisk do sprawdzania samochodów osobowych.

Taki sposób zabezpieczenia tras przejazdowych mostu kerczeńskiego ma podobne wady jak system kontroli pasażerów na lotniskach. Im dokładniej przebiega sprawdzanie i im więcej ludzi jest poddawanych tym procedurom, tym dłużej trwa odprawa przed lotem, a co za tym idzie, tym większe tworzą się kolejki. W przypadku mostu sytuacja jest podobna. Liczba samochodów poddawanych kontroli jest często tak duża, że upraszcza się procedury sprawdzające, a nawet przepuszcza się pojazdy poza kontrolą. Wystarczy jedynie uwzględnić, że od otwarcia mostu 16 maja 2018 r. do 15 maja 2019 r. z przeprawy tej skorzystało ponad 5 mln samochodów.

System okazał się na tyle nieszczelny, że dwukrotnie: w październiku 2022 oraz w lipcu 2023 r. mógł zostać ominięty. Na most Kerczeński za pierwszym razem wjechał ciągnik siodłowy z kontenerem, a w drugim – jak na razie nie zidentyfikowany pojazd z materiałami wybuchowymi. Oczywiście można zakładać, że Rosjanie usprawnią swój system ochrony i że będzie on bardziej szczelny. Jednak skoro nie udało się tego zrobić w okresie od października 2022 do lipca 2023 r. (czyli po pierwszym zerwaniu drogi), to jest mało prawdopodobne, że stanie się tak teraz.

Tym bardziej, że na przeszkodzie ku temu stoi również wszechobecna w przypadku rosyjskich urzędników korupcja. O ile więc w przypadkach normalnych ludzi kontrole są prowadzone, to pojazdy "opłacone" przejeżdżają bez sprawdzenia, np. przewożąc narkotyki lub produkty nielegalne. I nie ma tu znaczenia, że cała przeprawa jest monitorowana w czasie rzeczywistym przez wiele kamer, których obraz jest wyświetlany w centrach nadzoru i kontroli. Dwa razy już to nie pomogło. I może nie pomóc w trzecim wypadku, np. gdy do kolejowej cysterny z paliwem podczepi się niewielki ładunek wybuchowy z zapalnikiem GPS.

System ochrony przeciwlotniczej

Most Kerczeński nie ma własnego systemu obrony przeciwlotniczej. Jako obiekt o znaczeniu strategicznym powinien być więc objęty ochroną przez rosyjskie siły zbrojne wydzielające zarówno środki, jak i ich obsługę. Problem polega na tym, że nie chodzi o niewielki most, ale o przeprawę o długości 19 km, z czterema nitkami drogowymi i kolejowymi wspartymi na 288 podporach.

Rozstawienie zestawów przeciwlotniczych na samym moście jest praktycznie niemożliwe. Dlatego zwalczanie atakujących celów powietrznych można zlecić jedynie zestawom rozmieszczonym przy wjeździe na przeprawę (koło Kercza na Krymie i koło jeziora Tuzła w Rosji) albo rozstawionym w środkowej części przeprawy – na wyspie Tuzła (o długość około 6,5 km, i największej szerokość około 500 m). Ze zorganizowanych tam stanowisk ogniowych trzeba osłaniać trzy elementy przeprawy: samą wyspę, około 5 km mostów na wschód od wyspy Tuzła i około 4 km na wschód.

Stworzenie rakietowego systemu obrony przeciwlotniczej mostu kerczeńskiego teoretycznie nie stanowi więc problemu, ponieważ wystarczą: albo dwa kompleksy takie jak Tor lub Pancyr (o zasięgu rakiet około 10 km), rozstawione na obrzeżach przeprawy, albo jeden na wyspie Tuzła. Ale problemem jest również obrona przed dronami nawodnymi i powietrznymi, ponieważ w ich przypadku nie opłaca się i nie można wykorzystywać rakietowego uzbrojenia przeciwlotniczego. Pomóc może tutaj tylko rakietowo-artyleryjski system Pancyr, ponieważ poza rakietami przeciwlotniczymi wykorzystuje on również dwie dwulufowe armaty automatyczne 2A38M kalibru 30 mm o zasięgu 3-4 km.

Armaty te nadają się do zwalczania dronów nawodnych i powietrznych, jednak przy tak małych celach mają zasięg ograniczony do maksymalnie 2 km. Można oczywiście nafaszerować cały most stanowiskami karabinów maszynowych i armat małego kalibru, a nawet wyrzutni przeciwpancernych pocisków kierowanych, jednak chodzi przecież o zorganizowanie obrony całodobowej i prowadzonej przez wiele miesięcy. Dodatkowo muszą to być zestawy z systemem naprowadzania, ponieważ strzelcy korzystający tylko z przyrządów celowniczych mają niewielką szansę na trafienie w niewielkie (i bardzo szybkie) drony nawodne.

Zbudowanie co najmniej kilkunastu stanowisk ogniowych na samym moście dla tego rodzaju systemów uzbrojenia i to obsadzonych w sposób ciągły byłoby więc karkołomnym wyczynem, szczególnie gdy się weźmie niesprzyjające warunki klimatyczne, jakie często panują w Cieśninie Kerczeńskiej.

Najlepszym rozwiązaniem pozostają więc zestawy Pancyr-S1, jednak ze względu na ograniczony zasięg armat trzeba byłoby rozstawić dwa takie zestawy na wyspie Tuzła oraz dwa na obrzeżach przeprawy. Dodatkowo wszystkie te kompleksy musiałyby działać 24 godziny na dobę przez wiele tygodni. Atak ukraiński może bowiem nastąpić w każdej chwili, i to od strony Morza Czarnego, gdzie nie istnieje system wczesnego ostrzegania. Radary zestawów muszą więc pracować non stop w trybie aktywnym, a nie w gotowości do uruchomienia).

Technicznie żaden zestaw przeciwlotniczy krótkiego zasięgu nie jest przygotowany do takiej pracy, tym bardziej, że każdy z nich posiada tylko jedną obsługę. Takich kompleksów jak Pancyr-S1, przeznaczonych do stałego nadzorowania mostu kerczeńskiego powinno być więc co najmniej dwanaście (dla zapewnienia trzech zmian), co jest niemożliwe w przypadku rosyjskiej armii, toczącej wojnę na wyczerpanie z Ukrainą i nie mającej takiej ilości sprzętu.

Dodatkowo należy pamiętać, że atak powietrzny, np. rakiet manewrujących, może również nastąpić z północy, od strony Morza Azowskiego. Zestawy Pancyr na wyspie Tuzła trzeba więc będzie rozstawić nie tylko po południowej stronie mostu, ale również po jego stronie północnej. Rakiety takie jak Storm Shadow będą oczywiście musiały w tym celu przelecieć nad terenami okupowanymi przez Rosjan na południu Ukrainy, ale kilkakrotnie już okazało się, że nie jest to dużym problemem. Jak by nie było, to właśnie pocisk Strom Shadow uderzył w sztab 58. Armii Ogólnowojskowej w Berdiańsku nad Morzem Azowskim, zabijając 11 lipca 2023 r. m.in. generała Olega Cokowa. Rakieta ta mogła więc również polecieć dalej, atakując od północy most kerczeński.

Rosjanie próbują zakamuflować ten problem, chwaląc się rozstawieniem w okolicach wjazdu na przeprawę przez Cieśninę Kerczeńską zestawów przeciwlotniczych dalekiego zasięgu S-300 oraz średniego zasięgu Buk. Nie rozwiązuje to jednak w żaden sposób problemu dronów nawodnych, jak również niskolecących rakiet manewrujących, jakie posiadają Ukraińcy. Pociski lotnicze Storm Shadow oraz SCALP-EG są bowiem wykonane w technologii stealth i lecą zbyt nisko, by mogły być wykryte przez radary zestawów przeciwlotniczych rozstawionych kilkadziesiąt kilometrów dalej.

S-300 i Buk sprawdziłyby się natomiast przy ataku samolotów bojowych, ale do takiego w najbliższym czasie na pewno nie dojdzie. Natomiast rakiety manewrujące mogą nadlecieć w każdej chwili i z wielu kierunków. Tym bardziej, że wyspa Tuzła formalnie należy do Ukrainy, a żadne państwo demokratyczne nie uznało jej zagrabienia przez Rosję razem z Krymem. Atak na tą wyspę nie będzie więc formalnie atakiem na terytorium Federacji Rosyjskiej, czego zawsze się obawiają kraje przekazujące Ukrainie uzbrojenie dalekiego zasięgu.

Czy Rosjanom uda się rozstawić odpowiednią liczbę zestawów przeciwlotniczych w reżimie całodobowego dyżuru bojowego? Z dużym prawdopodobieństwem można powiedzieć, że nie. I Ukraińcy prędzej czy później to wykorzystają. Jak to zrobić? Wystarczy jedynie sprawdzać, czy w danym momencie przy moście działają radary kierowania uzbrojeniem systemów rakietowych (co jest niezwykle proste np. z wykorzystaniem pozostających w bezpiecznej odległości dronów z systemem rozpoznania radiolokacyjnego). W momencie, gdy takie radary nie będą pracowały, Ukraińcy będą mogli wystrzelić rakiety manewrujące, które nawet omijając Krym pojawią się na miejscu w niecałą godzinę.

System obrony przed dronami nawodnymi

O wiele większym problemem od obrony przeciwlotniczej mostu Kerczeńskiego jest obrona przed dronami nawodnymi. Są to bowiem bezzałogowe łodzie motorowe zbudowane w technologii stealth, które tylko w niewielkiej części wystają nad wodę. Co więcej, do ich wykrywania nie można zasadniczo wykorzystywać radaru wykrywania celów powietrznych, chyba że wcześniej wprowadzi się tam specjalny kanał (tak jak zrobiono w stacji radiolokacyjnej TRC-15 wykorzystywanej przez Morską Jednostkę Rakietową).

Takiego kanału nie mają najprawdopodobniej radary zestawów Pancyr i Tor, a więc nie można ich wykorzystywać ani do zautomatyzowanego wykrywania zbliżających się zagrożeń nawodnych, ani do radiolokacyjnego nakierowywania na nie uzbrojenia artyleryjskiego. Rozwiązaniem byłoby zastosowanie radarów morskich – nawigacyjnych. Jednak tutaj dochodzi kolejny problem związany z zasięgiem wykrywania niewielkich łodzi wykonanych z tworzyw sztucznych.

Specjalistyczne radary nawigacyjne wykrywają takie obiekty nawodne (np. jachty) w odległości 2-4 Mm (3,7-7,4 km), i to tylko wtedy, gdy na tych łodziach znajdują się rożki odbijające – zwiększające skuteczną powierzchnię odbicia radiolokacyjnego. Ukraińskie drony nawodne oczywiście takich rożków nie posiadają, a dodatkowo są wykonane w technologii stealth. Mogą więc być prawdopodobnie wykrywane przez radary morskie z odległości nie większej niż 1-2 Mm (1,85-3,7 km).

Chcąc ochronić podpory mostu zamontowane na wodzie, trzeba osłaniać odcinek około 1,14 km w odcinku na wschód od wyspy Tuzła i przez 3,3 km na zachód od tej wyspy. Potrzebne są więc co najmniej po dwa radary nawigacyjne chroniące stronę północną i południową, zamontowane na obu odcinkach i pracujące w trybie ciągłym (łącznie 8 sztuk).

O ile z radarami nawigacyjnymi nie ma problemu (ponieważ mogą być one zamontowane np. na stalowych wysięgnikach przyspawanych do mostów, nie są drogie i są przygotowane do pracy ciągłej), to zbudowanie samego systemu efektorów zwalczających drony nawodne jest już dużym problemem. Pomóc w tym mogłyby zestawy plot Pancyr, jednak przy zasięgu wykrywania nie większym niż 2-3 km mogą nie wystarczyć do zwalczania zbliżających się łodzi-kamikaze. Jak już wykazaliśmy wyżej, nie można też rozmieścić stanowisk ogniowych wzdłuż mostu, ponieważ musiałby być one obsadzone na stałe przez wiele tygodni.

Najprostszym sposobem na ochronę mostu kerczeńskiego przed atakiem dronów nawodnych mogłyby być okręty rozmieszczone ma morzu od strony południowej. Jednak przy zasięgu wykrywania dronów nawodnych około 3 km Rosjanie musieliby w stałym dozorze trzymać tam nawet trzy takie jednostki pływające. Co więcej, musiałby być one w całodobowej gotowości do obrony przed dronami nawodnymi, a więc być odpowiednio uzbrojone i obsadzone.

Rosjanie mogą się na to zdecydować, jednak wymagać to będzie ogromnego wysiłku ze strony Floty Czarnomorskiej, a dodatkowo narazi na ryzyko okręty, które podobnie jak most również będą wystawione na ataki Ukraińców.

Czym jest system ochrony podwodnej?

Po wybuchu na moście kerczeńskim 16 lipca 2023 r. część komentatorów od razu uznała, że za atakiem stoi jakiś ukraiński bezzałogowy pojazd podwodny. Jest to mało prawdopodobne, ponieważ Ukraińcy nie posiadają (przynajmniej oficjalnie) tego rodzaju systemów uzbrojenia. Z drugiej strony, pozwala to w pewien sposób wytłumaczyć blamaż Rosjan, którzy wcześniej nie przygotowali się do obrony przed tego rodzaju zagrożeniami, bo one po prostu nie istniały.

Jednak gdyby atak spod wody na most Kerczeński był możliwy ze strony Ukrainy, to obrona przed tego rodzaju zagrożeniem byłaby naprawdę bardzo trudna. Wymaga ona bowiem zastosowania dużej liczby (ze względu na stosunkowo mały zasięg) specyficznych, podwodnych systemów obserwacji i ostrzegania oraz równie specyficznych systemów fizycznego reagowania. Co ważne, tego rodzaju kompleksy obronne muszą działać bez przerwy. Potrzebne są więc ciągłe dyżury, które przez 99% czasu nie wymagają od operatorów żadnej pracy, tylko śledzenia pustych monitorów.

O złożoności całego problemu może świadczyć konieczna do wprowadzenia struktura samego systemu obserwacji i ostrzegania. Wieloletnie próby i badania wykazały, że optymalnym zestawem sensorów chroniących przed atakiem spod wody są sonary oraz bariery magnetyczne. Tylko łączenie różnego rodzaju środków obserwacji daje w miarę pełny obraz tego, co się dzieje pod wodą.

Taki też kompleks ochronny morskiej infrastruktury krytycznej jest proponowany przez spółkę OBR CTM z Gdyni. Dla potrzeb ochrony m.in. portów opracowała ona 25 lat temu w ramach programu Kryl kilka rozwiązań, które pozwalają na wykrywanie zbliżających się do chronionych obiektów pojazdów podwodnych (w tym bezzałogowych) oraz płetwonurków.

Pozostały wypracowane wtedy rozwiązania, które (systematyczne poprawiane i uzupełniane) pozostają w ofercie OBR CTM. Wśród nich są:

• magnetyczna bariera liniowa, która składa się z wielu czujników magnetycznych rozłożonych wzdłuż chronionego obiektu;
• monostatyczna bariera akustyczna (sonarowa);
• sonar wykrywania nurków;
• pirotechniczne środki przeciwdziałania.

Są to środki o niewielkim zasięgu, tj. kilkunastu metrów w przypadku czujników magnetycznych i kilkuset metrów w przypadku systemów sonarowych (ze względu na zastosowanie wysokich częstotliwości akustycznych – powyżej 100 kHz). W przypadku zabezpieczenia wejścia do portu sytuacja jest w miarę prosta, ponieważ do ochrony jest tylko kilkudziesięciometrowa przerwa pomiędzy główkami portowymi. Wystarczy więc położyć barierę magnetyczną złożoną z kilku – kilkunastu czujników oraz dwa sonary po obu stronach przejścia.

W przypadku mostu kerczeńskiego sprawa jest o wiele trudniejsza, ponieważ trzeba chronić jego część stojącą bezpośredni w morzu, o długości łącznie około 4,5 km. Tylko w części przeprawy pomiędzy wyspą Tuzła i Kerczem jest do ochrony rząd 50 podpór pod linią drogową i kolejne 50 pod linią kolejową. Chcąc zastosować system ostrzegania o strukturze podobnej do tej, jaką proponuje OBR CTM, trzeba byłoby położyć na dnie morza kilkukilometrową barierę magnetyczną składającą się z kilkuset czujników, a także zainstalować kilkadziesiąt sonarów.

Dodatkowo należy pamiętać, że nie chodzi jedynie o wykrycie zagrożenia, ale również o jego neutralizację. W przypadku płetwonurków OBR CTM opracował system przeciwdziałania zintegrowany z systemem detekcji, bazujący na o pirotechnicznych środkach rażenia generujących pod wodą falę udarową (ciśnieniową). W zależności od wielkości ładunku fala ta może działać odstraszająco, ogłuszająco (non-lethal) lub niszcząco (lethal).

Jednak czy to, co działa na nurków, będzie również skuteczne przeciwko dronom podwodnym? Oczywiście można zwiększać wykorzystywane podwodne ładunki wybuchowe, ale wtedy efekt ich działania będzie również miał negatywny wpływ na sam most oraz systemy detekcji służące do jego ochrony. W przypadku okrętów obrona przed torpedami często wymaga po prostu wysłania antytorpedy lub systemów zakłócających. Zrobienie czegoś takiego w przypadku mostu Kerczeńskiego jest praktycznie niemożliwe.

Rosjanie zbudowali most, czy stacjonarny cel?

Ze względu na długość oraz konstrukcję most Kerczeński jest nie do obrony, a Rosjanie z wściekłością zaczęli zdawać sobie z tego sprawę. Zrozumieli, że podpory wpuszczone w dno morskie okazały się tak wrażliwym elementem, że do wstrzymania przeprawy wystarczy tylko ich uszkodzenie, a nie zniszczenie. Nikt rozumny nie puści bowiem pociągu po podporze o nieznanej odporności. Przy tak nieszczelnej obronie jedynym problemem dla Ukraińców jest więc znalezienie środka zdolnego do dostarczenia na miejsce odpowiedniej ilości materiałów wybuchowych.

Rosjanie mogą oczywiście czasowo próbować stworzyć szczelny, całodobowy system ochrony, ale w dłuższym okresie czasu jest to po prostu niemożliwe. Jedyną rzeczą, którą mogą zrobić, to wprowadzić ścisłe procedury zapobiegające sabotażowi drogą lądową. Automatycznie zmniejszy to przepustowość mostu, ponieważ każdy wagon czy samochód będzie musiał być sprawdzany, i to z podwoziem włącznie. Strona ukraińska bez ataku uzyska więc to, co byłoby jego celem - ograniczenie dostaw, a zatem realnej przepustowości przeprawy.

Pozostaje więc pytanie - dlaczego przy takiej bezsilności Rosjan Ukraińcy nie zniszczą mostu Kerczeńskiego, tak jak zrobili to w przypadku mostu Antonowskiego koło Chersonia? Odpowiedź jest bardzo prosta: bo na razie nie przyniesie im to korzyści. Obecnie zapasy amunicji, żywności i paliwa dla rosyjskich żołnierzy walczących w rejonie południowej Ukrainy mogą być dostarczane zarówno z Krymu, jak i kontynentalnej Rosji.

Sytuacja się zmieni, gdy Ukraińcom uda się przeciąć wojska okupacyjne na dwie części, dochodząc do Morza Azowskiego. Wtedy zerwanie stałej przeprawy przez Cieśninę Kerczeńską stanie się poważnym problemem, ponieważ Rosjanie nie będą mieli skąd uzupełniać zapasów. Może więc dojść do sytuacji z obwodu Chersońskiego z 2022 r., gdy pozbawione zapasów rosyjskie wojska naciskane przez Ukraińców po prostu wycofały się na wschodni brzeg Dniepru.

Dojście ukraińskich wojsk do Morza Azowskiego będzie punktem przełomowym wojny. Ukraińcy będą bowiem mieli możliwość zaatakowania mostu Kerczeńskiego z dwóch stron i tak przeciążyć systemy obrony, że zniszczone nie zostanie jedno, ale kilka podpór mostu kolejowego i drogowego. Ograniczony zostanie też ruch rosyjskiej Floty Czarnomorskiej. Most Kerczeński stanie się wtedy takim samym symbolem upadku Rosji jak zatopiony w 2022 r. z pomocą dwóch pocisków przeciwokrętowych krążownik Moskwa.