Patriot w obronie Ukrainy. Jakie pociski wykorzystuje? [ANALIZA]

Wojna na Ukrainie – raport specjalny Defence24.pl

Szczegóły na temat typów pocisków rakietowych używanych bojowo przez Zbrojne Siły Ukrainy jako pierwszy opublikował portal The War Zone. Autorom udało się potwierdzić w U.S. Army, że Ukraina wykorzystuje aż pięć typów efektorów systemu Patriot:

• PAC-2 w wersji GEM (Guidance Enhanced Missile);
• PAC-2 w wersji GEM-Cruise (GEM-C);
• PAC-2 w wersji GEM-Tactical (GEM-T);
• PAC-3 w wersji "ekonomicznej" Cost Reduction Initiative (CRI);
• PAC-3 w wersji Missile Segment Enhancement (MSE).

Sposób, w jaki Ukraińcy wykorzystali przekazane im uzbrojenie, może imponować. Rakiety Patriot okazały się bowiem skuteczne nie tylko w odniesieniu do klasycznych celów powietrznych, takich jak np. samoloty, śmigłowce czy rakiety manewrujące, ale również w zwalczaniu rakiet hipersonicznych i taktycznych pocisków balistycznych, a więc obiektów lecących z prędkością większą niż 5 Mach. Ukraińcy dokonali tego, dostosowując oprogramowanie, by można było śledzić i niszczyć cele dwukrotnie szybsze, niż wcześniej zakładano.

Ocenia się, że Patriot że wraz z innymi systemami obrony powietrznej pozwala na przechwytywanie nawet 90% zagrożeń powietrznych nadlatujących nad Ukrainę. Sami Ukraińcy określają amerykański system przeciwlotniczy jako jeden z najskuteczniejszych, jakie otrzymali do tej pory w ramach pomocy zagranicznej.

Jak na razie pomoc ta objęła dostarczenie co najmniej dwóch kompletnych baterii Patriot, z których jedna została przekazana przez Stany Zjednoczone, a druga wspólnie przez Niemcy i Niderlandy. Zresztą liczba ta będzie się zwiększać. Niemcy już przekazali Ukraińcom dwie dodatkowe wyrzutnie, natomiast Amerykanie zamierzają do końca 2024 r. wysłać na Ukrainę pięć kolejnych baterii bezpośrednio od amerykańskiego koncernu Raytheon.

System Patriot powstał na początku lat 80., ale w międzyczasie wielokrotnie przechodził gruntowną metamorfozę. Przede wszystkim jest to widoczne w typach pocisków, jakie wprowadzano, zwiększając ich możliwości bojowe i kategorie celów, jakie mogą być nimi zwalczane.

PAC-2 – stary, ale jary

Od 1984 r. była to naprowadzana półaktywnie rakieta MIM-104A o zasięgu 105 km i pułapie 18 300 m. Pod koniec lat 80. powstała jej nowa wersja – MIM-104B, znana również jako PAC-1 lub SOJC (z ang. "Standoff Jammer Countermeasures"). Jak wskazuje skrót, był to pocisk z ulepszonym systemem naprowadzania, co zwiększyło odporność na elektroniczne przeciwdziałanie przeciwnika.

Pod koniec lat 80. pojawiła się również inna rakieta – typu PAC-2, którą specjalnie przystosowano do zwalczania taktycznych rakiet balistycznych. Jednak pomimo nowej głowicy bojowej oraz zmodernizowanego układu naprowadzania system Patriot nie wykazał się stuprocentową skutecznością w zwalczaniu irackich pocisków ziemia-ziemia krótkiego zasięgu Scud podczas wojny w Zatoce Perskiej w 1991 r. Żadna z wyżej wymienionych rakiet nie została przekazana Ukrainie.

Najstarszym konstrukcyjnie pociskiem wykorzystywanym przez Zbrojne Siły Ukrainy jest MIM-104D, oznaczany częściej jako PAC-2 GEM, o zasięgu 160 km i pułapie 3 2000 m. Efektor wszedł do służby w połowie lat 90. z założeniem, że ma się lepiej sprawdzić w zwalczaniu bardzo szybkich celów balistycznych. W tym celu m.in. mocno zmodernizowano głowicę naprowadzającą rakiety, przystosowując ją do atakowania niewielkich celów o bardzo małej skutecznej powierzchni odbicia radarowego.

Ukraińcom przekazano również dwie wersje rakiety PAC-2 GEM, które powstały jako efekt uboczny modernizacji rakiet typu MIM-104D do wariantu MIM-104E. Jak się okazało, stworzono w ten sposób pociski rakietowe zoptymalizowane do zwalczania taktycznych pocisków balistycznych (GEM-T) i rakiet manewrujących (GEM-C). Okazały się one na tyle udane, że podwariant GEM-T jest nadal ulepszany i produkowany.

PAC-3 – nowy, ale drogi

Najnowszymi rakietami wykorzystywanymi przez Ukraińców są wprowadzone w 2001 r. pociski serii PAC-3. Określa się je zbiorczo jako typ MIM-104F. Stanowią one już radykalną zmianę w porównaniu do PAC-2, i to zarówno pod względem rozmiarów, jak i możliwości. Wynika to między innymi z tego, że w odróżnieniu od poprzedników, dostarczanych głównie przez koncern Raytheon, PAC-3 produkuje koncern Lockheed Martin.

Dodatkowo są to pociski niszczące cele nie siłą wybuchu, lecz energią kinetyczną, bezpośrednio w nie uderzając (ang. "hit-to-kill"). Nie muszą więc przenosić dużych głowic odłamkowo-burzących, które posiadają pociski rodziny PAC-2. Według The War Zone wszystkie trzy typy rakiet PAC-3 (PAC-3, PAC-3 CRI i PAC-3 MSE) zawierają dodatkowy, nieduży ładunek wybuchowy, w wolnym tłumaczeniu "wzmacniacz destrukcji" (ang. "Lethality Enhancer"). Jest on szczególnie przydatny w zwalczaniu rakiet manewrujących, wytwarzając chmurę odłamków uszkadzających wrażliwe elementy systemu napędowego.

Ukraińskie siły zbrojne miały otrzymać dwie wersje rozwojowe bazowych pocisków PAC-3. Pierwszą z nich jest PAC-3 CRI (z ang. "Cost Reduction Initiative"). Jak sama nazwa wskazuje, jest to rakieta, w której dobrano mniej kosztowne elementy, tym samym obniżając jej cenę. Przekazana również Ukrainie wersja MSE jest droższa, ale za to posiada o wiele większe możliwości od pocisku bazowego oraz wariantu CRI. Ma ona również wydłużony zasięg (dzięki większemu silnikowi rakietowemu na paliwo stałe) oraz większą manewrowość (dzięki zwiększonym sterom i zmodernizowanym siłownikom), co przełożyło się m.in. na większe rozmiary.

Te wymiary wpłynęły na liczbę rakiet, które w specjalnych kontenerach transportowo-startowych mieszczą się na jednej wyrzutni. Jest to zresztą najprostszy sposób, by określić wizualnie, który efektor wykorzystuje dana bateria Patriot. Przykładowo, najnowsza wyrzutnia M903 może pomieścić do 16 pocisków PAC-3 lub PAC-3 CRI, 12 sztuk PAC-3 MSE lub cztery PAC-2 dowolnej wersji. Na jednej wyrzutni można też "mieszać" PAC-2 i PAC-3, dając dowódcy baterii większą elastyczność w wyborze odpowiedniego pocisku do zwalczenia konkretnego typu środka napadu powietrznego.

Ułatwia to oszczędne gospodarowanie dostępnym zapasem najdroższych pocisków PAC-3 MSE, które wykorzystuje się tylko w ostateczności. Jest to szczególnie ważne w obronie przed pociskami balistycznymi systemu Iskander i hipersonicznymi Kindżał, które są bardzo niebezpieczne, ale jak się okazuje, nie w konfrontacji z najnowszymi pociskami koncernu Lockheed Martin.

Z kolei pozostałe pociski z typoszeregów PAC-2 i PAC-3 są przydatne w zwalczaniu rakiet manewrujących oraz załogowych statków powietrznych. Co najmniej dwie ukraińskie wyrzutnie odnotowały zestrzelenie rosyjskich samolotów i śmigłowców, o czym świadczą oznaczenia widoczne na pojazdach i pokazane na filmie opublikowanym przez Zbrojne Siły Ukrainy z okazji Święta Przeciwlotników.

Byłby to więc pierwszy przypadek użycia baterii Patriot przeciwko lotnictwu bojowemu Federacji Rosyjskiej. Sprawdzian ten wypadł na korzyść amerykańskiego systemu przeciwlotniczego. Jednak trzeba dodać, że w odniesieniu do liczby nadlatujących celów wymaga to ciągłych dostaw amunicji. Ukraińcy ujawnili, że tylko w czasie jednego miesiąca musieli zużyć ponad 160 efektorów systemu Patriot.