Ile ważą "wschodnie" czołgi? [ANALIZA]

W części pierwszej niniejszego artykułu przyjrzeliśmy się masie nowoczesnych czołgów podstawowych eksploatowanych przez państwa NATO. Różnią się one dość istotnie od maszyn opracowanych w byłym ZSRR, albowiem ze względu na większe gabaryty i większą kubaturę wnętrza są istotnie cięższe, ale jednocześnie charakteryzują się lepszą ergonomią pracy załogi, a także większą przeżywalnością. Maszyny opracowane w byłym ZSRR, a także w Azji, głównie w Chinach, są całkowitym przeciwieństwem. Małe gabaryty i mała kubatura wnętrza, choć sprzyjają zachowaniu niskiej masy, negatywnie wpływają na ergonomię oraz przeżywalność.

Były ZSRR

Jeśli chodzi o były ZSRR, to musimy zagadnienie podzielić na maszyny głównie eksploatowane przez Rosję oraz Ukrainę. Zacznijmy od tych pierwszych. Obecnie Rosjanie eksploatują tak naprawdę dwie rodziny pojazdów: wozy T-72 i wywodzące się z nich T-90 oraz wozy rodziny T-80. Jeśli chodzi o czołgi rodziny T-72, w eksploatacji są głównie wozy T-72A, które mają masę 41,5 ton metrycznych. Czołgi zmodernizowane do standardu T-72AW, wyposażone w wybuchowy pancerz reaktywny Kontakt-1, mają masę około 43 ton. Wozy T-72B i T-72B1, które standardowo poza wzmocnionym opancerzeniem posiadają także wybuchowy pancerz reaktywny Kontakt-1 lub Kontakt-5, mają masę od 44,5 ton metrycznych do 46,5 ton metrycznych.

Czołgi T-72B i T-72B1, modernizowane do standardu T-72B3, naturalnie również odczuwają wzrost masy. Zależnie od konfiguracji, masa wynosi około 46,5-47 ton metrycznych, ale może ona jeszcze wzrosnąć poprzez instalację dodatkowych modułów wybuchowego pancerza reaktywnego oraz innych dodatkowych osłon. Wóz nadal pozostaje jednak stosunkowo lekki, głównie ze względu na niewielkie gabaryty i małą kubaturę wnętrza, która wpływa negatywnie na ergonomię pracy załogi oraz ogólną przeżywalność. Wynika to z faktu, że wymusza przechowywanie amunicji w przedziale załogi. Z czołgów T-72B wywodzą się także wozy T-90 i T-90A.

Masa czołgu T-90 to 46 ton metrycznych. T-90A jest niewiele cięższy, bo ma masę 46,5 ton metrycznych. Główna różnica pomiędzy tymi wozami to wieża: T-90 posiada wieżę odlewaną, identyczną w zasadzie jak w wypadku czołgu T-72B, natomiast T-90A posiada wieżę spawaną z walcowanych płyt pancernych. Najnowszy wariant czołgu T-90, czyli T-90M, jest już istotnie cięższy. Jego masa w konfiguracji podstawowej to 48 ton metrycznych, natomiast T-90M z bardziej rozbudowanym zestawem dodatkowych modułów wybuchowego pancerza reaktywnego osiąga już masę około 51 ton metrycznych.

Rosjanie eksploatują jeszcze czołgi rodziny T-80. Głównie w zasobach znajdowały się wozy T-80B o masie 42,5 ton metrycznych, a w służbie znajdowały się czołgi T-80BW o masie 43,7 ton metrycznych. Wozy te są głównie modernizowane do standardu T-80BWM. Wozy tego typu osiągają masę w konfiguracji podstawowej 45,7 ton metrycznych, aczkolwiek wraz z zainstalowaniem bardziej rozbudowanego zestawu dodatkowych modułów wybuchowego pancerza reaktywnego masa T-80BWM może osiągać poziom od 47 ton metrycznych wzwyż.

Rosjanie eksploatują jeszcze czołgi T-80U (wraz z podwariantem T-80UE-1), a w swoich zasobach strategicznych posiadają także liczne zapasy czołgów T-80UD, które jednak nie zostały jeszcze przywrócone do służby. Oba warianty mają masę około 46 ton metrycznych, natomiast niewykluczone, że przygotowywana jest modernizacja obu typów tych czołgów, która może podnieść tę masę dość znacznie — być może nawet powyżej 50 ton podobnie jak miało to miejsce w wypadku T-90M.

Jeszcze większą masę osiągają pojazdy bazujące na nowej platformie gąsienicowej Armata. Czołg podstawowy T-14 ma masę 55 ton metrycznych, podobną masę osiąga również ciężki bojowy wóz piechoty T-15. Jak więc widać konstrukcje te osiągnęły już masę czołgów zachodnich w jej niższym zakresie.

Podobny wzrost masy odnotowały także konstrukcje wykorzystywane głównie na Ukrainie, gdzie wozy T-64B mają masę 39 ton metrycznych, T-64BW przytył do 42,4 ton metrycznych, natomiast T-64BM Bułat osiągnął masę 45 ton metrycznych. Wzrost masy wynikał przede wszystkim ze wzmacniania opancerzenia głównie poprzez instalację wybuchowego pancerza reaktywnego Kontakt-1 lub Nóż.

Podobnie wzrosła masa wywodzących się z czołgu T-80UD wozów rodziny T-84, gdzie BM Opłot wzrósł do 47,5 ton metrycznych, natomiast jeszcze nowocześniejszy BM Opłot-M (oraz jego eksportowa wersja dla Tajlandii BM Opłot-T) osiągnął masę 51 ton metrycznych.

Podobnie zresztą wyglądał wzrost masy w wypadku perspektywicznych czołgów opracowanych pod koniec istnienia ZSRR w Charkowie, gdzie Obiekt 477/477A Bokser/Młot ważył już w okolicach 53 ton metrycznych, a jeszcze nowocześniejszy Obiekt 477A1 Nota, prawdopodobnie powyżej tej masy.

Chiny

Chiny są państwem, które wdraża wiele własnych rozwiązań, ale jednocześnie w dziedzinie czołgów przez wiele dekad państwo to inspirowało się głównie rozwiązaniami z ZSRR i państw, które dziedziczyły spuściznę po radzieckim imperium.

Obecnie najliczniej eksploatowanym typem czołgu w ChALW (Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej) są wozy ZTZ-96, ZTZ-96A i ZTZ-96B. Wozy te są daleko posuniętą ewolucją czołgu Typ 59, ale ze względu na zastosowanie pancerza kompozytowego, nowego napędu, zawieszenia i uzbrojenia w zasadzie jest to jednocześnie nowa konstrukcja.

ZTZ-96 ma masę 41 ton metrycznych. Wozy te produkowane były w latach 1997-2006. Po czym w produkcji zastąpione zostały nieco unowocześnionym ZTZ-96A, który produkowany był od roku 2006. ZTZ-96A osiąga masę 42,8 ton metrycznych ze względu na instalację modułów wybuchowego pancerza reaktywnego.

W roku 2016 zaprezentowano także wariant ZTZ-96B z ulepszonym zespołem napędowym, zawieszeniem, chłodzeniem i elektroniką. Wóz ten osiągnął masę 43 ton. A więc nadal są to stosunkowo lekkie maszyny, których masa nie przekracza granicy 45 ton metrycznych.

W latach 2001-2011 produkowane były na potrzeby ChALW czołgi podstawowe ZTZ-99, wywodzące się z de facto eksperymentalnego wariantu oznaczonego jako ZTZ-98 lub Projekt 9910. Niewielka seria tych pojazdów wyprodukowana została w latach 1998-2001, w kolejnych latach prawdopodobnie wozy te zmodernizowano do właściwego wariantu ZTZ-99. Wozy te występują de facto w trzech podwariantach, oznaczanych jako ZTZ-99-I, ZTZ-99-II i ZTZ-99-III.

ZTZ-99-III różni się od wcześniejszych wariantów zasadniczą skorupą wieży, która w większości spawana jest z elementów walcowanych. Wcześniejsze warianty wykorzystywały wiele elementów odlewanych, które były ze sobą spawane. Masa tych czołgów to około 51 ton metrycznych, aczkolwiek wynika to głównie z dużych gabarytów kadłuba, wymuszonych przez pokaźnych rozmiarów zespół napędowy. Sam czołg jest gorzej opancerzony od swoich rosyjskich i ukraińskich odpowiedników, a także wozów zachodnich.

Kolejnym wariantem jest ZTZ-99A, który choć oznaczony jest jako wariant czołgu ZTZ-99, to tak naprawdę jest nową, osobną konstrukcją, która poza uzbrojeniem i automatem ładowania armaty, w zasadzie nie dzieli żadnych rozwiązań konstrukcyjnych ze swoim poprzednikiem. To oczywiście wiąże się również z odmienną, większą masą tego czołgu względem poprzedników.

Masa ZTZ-99A wzrosła do 55 ton metrycznych, chociaż pod kątem opancerzenia wóz ten ulepszony został tylko w kontekście opancerzenia przedniego, pozostałe powierzchnie nie są istotnie lepiej chronione niż w wypadku jego poprzednika. W roku 2025 ujawniono kolejny wariant, oznaczony jako ZTZ-99B, ale nie są znane dane dotyczące ewentualnego wzrostu masy tego nowego wariantu.

Japonia

Obecnie Japonia eksploatuje dwa typy czołgów podstawowych. Ze względu na bardzo specyficzne warunki geograficzne oraz infrastrukturę Japończycy celują raczej w dolny zakres masy współczesnych czołgów podstawowych. A więc czołgi Typ 90, będące maszynami większymi i cięższymi, mają masę 50,2 ton metrycznych. Oczywiście ceną za tę masę jest o wiele niższy poziom ochrony pancernej i przeżywalności prezentowany przez te maszyny.

Kolejnym typem czołgu jest Typ 10. Jest to maszyna mniejsza oraz specjalnie zaprojektowana pod kątem redukcji masy. Jego masa bazowa to zaledwie 40 ton metrycznych, ale w konfiguracji podstawowej masa bojowa to 44 tony metryczne, natomiast wóz może być dopancerzony do masy 48 ton metrycznych. Mimo wszystko pojazd ten nadal charakteryzuje się stosunkowo słabym opancerzeniem oraz niską przeżywalnością na polu walki.

Republika Korei

Republika Korei używa tak naprawdę trzech typów czołgów podstawowych. Pierwszym są zmodernizowane czołgi K1 do standardu K1E1. Pojazdy te również są stosunkowo lekkie — ich masa oscyluje w granicach 51,1 ton metrycznych, choć niewykluczone, że wzrośnie o kilka ton w toku modernizacji do standardu K1E2, jako że jednym z problemów, jaki zidentyfikowano, jest zbyt słabe opancerzenie jak na dzisiejsze standardy.

Kolejnym typem są czołgi K1A1, które zostały już zmodernizowane do standardu K1A2. Pojazdy te w toku modernizacji przytyły z 53,2 ton metrycznych do 54,5 ton metrycznych. Nadal jak K1E1, ich opancerzenie może być już uznawane za coraz mniej wystarczające. Przygotowywany jest program modernizacji znany pod nazwą K1A2 PIP (Product Improvement Program), który również może objąć modernizację opancerzenia i wpłynąć na dalszy wzrost masy.

I w końcu najnowszym czołgiem podstawowym eksploatowanym przez wojska lądowe Republiki Korei jest K2 Black Panther. Masa bojowa tych czołgów to 56 ton metrycznych, aczkolwiek na bazie prac prowadzonych nad wariantem dla Polski znanym jako K2PL, trwają prace nad nowym wariantem dla wojsk lądowych Republiki Korei, który najprawdopodobniej otrzyma oznaczenie K2A1. Jego masa również wzrośnie do poziomu około 60 ton metrycznych.

Izrael

Na zakończenie warto także wspomnieć o masie czołgów podstawowych Cahalu, czyli sił zbrojnych Izraela. Obecnie Cahal eksploatuje jedynie dwa typy czołgów podstawowych opracowanych w ramach jednej rodziny znanej pod nazwą Merkawa. Są to czołgi Merkawa Mk3 i Merkawa Mk4. Ponieważ Cahal kładzie główny nacisk na przeżywalność oraz ochronę pancerną, podobnie jak główni producenci czołgów w ramach NATO — czyli USA, Wielka Brytania oraz Niemcy — czołgi Merkawa charakteryzują się dużą masą.

Wozy Merkawa Mk3 występują dziś w trzech wariantach, oznaczonych kolejno jako Mk3B, Mk3C i Mk3D. Masa tych wozów w zależności od omawianego wariantu, waha się między 63,5 tonami metrycznymi a 65 tonami metrycznymi. Dodatkowo masa może ulec zwiększeniu po instalacji dodatkowego wyposażenia, takiego jak dodatkowa płyta dna kadłuba zwiększająca odporność na miny i improwizowane ładunki wybuchowe.

Najnowszym czołgiem podstawowym eksploatowanym przez Cahal, a także nadal produkowanym są wozy Merkawa Mk4, występujące w wariantach Mk4A, Mk4B, Mk4M, Mk4M-400 oraz najnowszym Merkawa Mk4 Barak. Masa tych wozów waha się między 65 tonami metrycznymi, a w najnowszych wozach dochodzi do 70 ton metrycznych. Włączając w to zainstalowany aktywny system ochrony Trophy oraz dodatkowe opancerzenie dna kadłuba.

Podsumowanie

Jak widać, masa czołgów podstawowych zależna jest od przyjętych założeń konstrukcyjnych oraz wymagań operacyjnych i doktryny, jaka przyjęta została przez dane siły zbrojne. Czołgi projektowane w USA, Wielkiej Brytanii, Niemczech oraz Izraelu głównie nastawione są na maksymalizację poziomu opancerzenia, a co za tym idzie przeżywalności pojazdów oraz ich załóg przy zachowaniu wysokiego poziomu ergonomii pracy załogi. Tym samym są to maszyny o stosunkowo wysokiej masie.

Czołgi projektowane na terenie byłego ZSRR oraz w Azji, a także w niektórych państwach NATO, takich jak Francja czy Włochy, poświęcają poziom ochrony pancernej i przeżywalność na rzecz mniejszej masy oraz większej mobilności strategicznej i operacyjnej. Należy jednak zadać pytanie: czy wraz z coraz większymi problemami demograficznymi, które nie są proste do rozwiązania i rosnącym znaczeniu życia każdego żołnierza da się pogodzić wymóg wysokiej przeżywalności wraz z zachowaniem racjonalnego poziomu masy pojazdów?

Być może odpowiedzią na ten problem są czołgi nowej generacji takie jak amerykański M1A3 czy rosyjski T-14, które zachowują wysoki poziom opancerzenia oraz bezpieczeństwa i przeżywalności załogi dzięki zastosowaniu nowego układu konstrukcyjnego z wieżą bezzałogową oraz zintegrowaną kabiną załogi zabudowaną w przedniej części kadłuba co pozwala na zmniejszenie ogólnych gabarytów pojazdu oraz kubatury jego wnętrza. Ale musimy poczekać jeszcze kilka lat na ich wdrożenie — przynajmniej w wypadku czołgu M1A3, którego pierwszy prototyp ma zostać ukończony w grudniu 2025 roku.