Ukraińskie wojenne barwy i wyróżnienia ostatniego roku [RAPORT]

Od tego dnia czyli wybuchu nowej fazy rosyjskiej agresji, na Ukrainie odbyło się tysiące różnego rodzaju przedsięwzięć mających na celu utrzymanie w narodzie ukraińskim patriotyzmu i gotowości do walki w imię obrony ojczyzny. Wydarzenia te mają różną wielkość i różny zasięg oddziaływania, ale zdecydowanie najważniejsze są te z udziałem wojska ukraińskiego.

Najwyższą rangę mają te gdzie wręczane są indywidualne ordery i medale, oraz te zbiorowe, na których wyróżniane są zbiorowo całe jednostki i instytucje. Dotyczy to jednostek i instytucji Sił Zbrojnych Ukrainy (SZU) jak i Gwardii Narodowej Ukrainy (GNU), Państwowej Służby Granicznej Ukrainy (PSGU) oraz Służby Bezpieczeństwa Ukrainy (SBU).

W pierwszym odcinku tego cyklu przedstawiliśmy tego typu wyróżnienia przyznane od 24 lutego do 13 września 2022 roku.

W drugim odcinku wyróżnienia kolejnego roku czyli do dnia 4 września 2023 roku.

Obecnie czas na zapoznania się z wydarzeniami kolejnych 13 miesięcy, do dnia 7 października 2024 roku.

Prezydent Ukrainy stosuje główne trzy formy zbiorowych wyróżnień jednostek i jednostek wojskowych i paramilitarnych. Są to:

• nadanie i wręczenie sztandaru;
• nadanie nazwy wyróżniającej lub patrona, a później wręczenie jej w postaci niebieskiej szarfy przyczepianej do sztandaru z widoczną nową, pełną nazwą jednostki;
• nadanie honorowego odznaczenia „Za męstwo i odwagę", a później wręczenie go w postaci zielonej szarfy przyczepianej do sztandaru.

Wszelkie tego typu wyróżnienia, dla obserwatorów i analityków, są kopalnią wiedzy dotyczącej nowych formowań oraz przeformowań jednostek i instytucji wojskowych i paramilitarnych.

Sztandary

Listę wręczonych nowych sztandarów przedstawia poniższa tabela.

Proces wręczania sztandarów ukraińskim formacjom trwa już od wielu lat. Siłą rzeczy nowe sztandary wręczane są przeważnie nowo sformowanym jednostkom. W ciągu ostatnich 13 miesięcy na Ukrainie wręczono co najmniej 34 nowe sztandary. Część z nich zasługuje na dokładniejsze przyjrzenie się ich posiadaczom.

65.Samodzielny Nadbrzeżny Dywizjon Rakietowy i 68. Samodzielny Nadbrzeżny Dywizjon Rakietowy wchodzą w skład nowej ukraińskiej 360. Samodzielnej Nadbrzeżnej Brygady Rakietowej. 65. Dywizjon istniał już przed 2022 rokiem, jest uzbrojony w ukraińskie rakiety klasy ziemia-woda Neptun i początkowo wchodził w skład 406. Samodzielnej Brygady Artylerii im. generała brygady Olieksija Ałmazowa. Już w czasie wojny sformowano nowy 68. dywizjon, który prawdopodobnie uzbrojony jest w amerykańskie rakiety Harpoon, również klasy ziemia-woda. W takiej wersji zostały one odkupione od Duńczyków i dostarczone na Ukrainę. W ten sposób MW Ukrainy dysponuje obecnie 360. Brygadą uzbrojoną w rakiety i 406. Brygadą uzbrojoną w artylerię lufową.

Ukraińska obrona przeciwlotnicza spełnia jedną z najistotniejszych funkcji w czasie obecnie prowadzonych działań zbrojnych. Jest ona nieustanie modernizowana, głównie poprzez dostawę zachodnich rakietowych systemów przeciwlotniczych. Dzięki tym dostawom na Ukrainie mogły powstać dwa nowe pułki czyli 14. pułk Rakiet Przeciwlotniczych i 225. pułk Rakiet Przeciwlotniczych. Oba niedawno zostały nagrodzone otrzymaniem swoich sztandarów.

Niewątpliwie bardzo znane są działania ukraińskich bezpilotowych statków powietrznych. Są one używane od najniższych szczebli dowodzenia, aż po jednostkę centralną. Jest nią 383. Samodzielna Brygada Bezzałogowych Systemów Lotniczych, która w sierpniu 2023 roku powstała z 383. Samodzielnego Pułku Zdalnie Sterowanych Aparatów Latających. Obecnie znane są nazwy co najmniej dwóch eskadr wchodzących w jej skład. Są to 34. Samodzielna Eskadra Lotnicza Bezzałogowych Systemów Lotniczych im. pułkownika Rusłana Tucha oraz 36. Samodzielna Eskadra Lotnicza Bezzałogowych Systemów Lotniczych. Ta druga właśnie otrzymała swój sztandar. Przy okazji można dodać, iż ich numerację rozdziela 35. Mieszana Eskadra Lotnicza, która również należy do Sił Powietrznych, ale jest w operacyjnym podporządkowaniu Dowództwa Sił Operacji Specjalnych.

Nowe sztandary trafiły również do nowych jednostek ukraińskiej piechoty morskiej. Otrzymały je 37. Samodzielna Brygada Piechoty Morskiej i wchodzący w jej skład 505. Samodzielny Batalion Piechoty Morskiej oraz 38. Samodzielna Brygada Piechoty Morskiej.

W 2022 roku gdy ukraińska obrona terytorialna wykazała się niesamowitym męstwem rozpoczął się dynamiczny proces wręczania sztandarów poszczególnym brygadom obrony terytorialnej. Stosunkowo szybko otrzymały je wszystkie. Tymczasem jako pierwszy otrzymał go również 130. Samodzielny Batalion Obrony Terytorialnej, wchodzący w skład 241. Samodzielnej Brygady Obrony Terytorialnej. Brygada ta na stałe stacjonuje w Kijowie.

Gwardia Narodowa Ukrainy jako formacja wewnętrza uzbrojona była raczej w broń lekką. Niestety działania wojenne w jakich bierze udział od lat spowodowały potrzebę wyposażania jej w coraz cięższy sprzęt wojskowy. Przykładem tych działań jest sformowanie niedawno Samodzielnej Brygady Artylerii. Powstała ona na bazie 6. Brygady Gwardii Narodowej i całkiem niedawno została uhonorowana posiadaniem własnego sztandaru.

Na koniec warto odnotować, iż przyznawanie przez prezydenta Ukrainy sztandarów kontynuowane jest również w nowych, dużych jednostkach jakimi są samodzielne brygady zmechanizowane. W ostatnim roku otrzymały je brygady o numerach 22., 31., 32., 42., 43., 47., 63., 65., 117. Równie ważne jest wręczenie sztandaru nowej 1. Samodzielnej Brygadzie Specjalnego Przeznaczenia, która organizacyjnie wchodzi w skład 9. Korpusu Armijnego i składa się co najmniej z czterech samodzielnych batalionów specjalnego znaczenia o numerach 515, 516, 517 i 518.

Nazwy wyróżniające i patroni

Listę przyznanych poszczególnym formacjom nazw wyróżniających i patronów przedstawia poniższa tabela.

Tradycją w armii radzieckiej było nadawanie jednostkom wojskowym nazw wyróżniających pochodzących od miejsc bitew lub operacji w jakich szczególnie się wyróżniły. Po rozpadzie ZSRR cześć z tych jednostek przejęła niepodległa już Ukraina. W pierwszych latach funkcjonowały one pod takimi nazwami. Zmiany następowały powolnie i były spowodowane głównie przekształceniami organizacyjnymi czyli likwidowaniem poszczególnych jednostek. Generalnie z tradycją tą zerwano dopiero w 2015 roku, co niewątpliwie było spowodowane wydarzeniami na Krymie, wŁugańsku i w Doniecku. Wtedy jednym ukazem prezydenta pozbawiono armię ukraińską większości powiązań z historią armii radzieckiej.

W następnych latach kolejne jednostki otrzymywały nazwy wyróżniające, ale w głównej mierze pochodzące od miejscowości lub regionów stacjonowania. Nowi patroni jednostek i instytucji wojskowych i paramilitarnych pochodzili praktycznie wyłącznie z historii ukraińskich ruchów niepodległościowych.

W ciągu ostatniego roku proces ten był kontynuowany. Pojawiły się jednostki noszące nazwy wyróżniające jak Dniestrzańska, Połtawska, Sumski, Bukowińska, Żytomirska, Naddnieprzańska, Chersońska, Winnicki, Myrorodska, Umański, Charkowski, Tawrijska, Poleska, Słobożańska, Galicyjska, Mikołajwski czy Kijewska.

W przypadku wyróżnienia nazwą Dniestrzańska okazało się, iż dotychczasowy 808. Samodzielny Pułk Wsparcia został przeformowany już na 808. Samodzielną Brygadę Wsparcia. Jednostka ta wywodzi się z jeszcze wcześniej funkcjonującego 808. pułku Pontonowo-Mostowego. Obecna 808. Brygada też ma takie zadania i wchodzi w skład ukraińskich Sił Wsparcia, zajmujących się głównie wsparciem inżynieryjnym na polu walki.

Zmiana wielkości formacji zachodzi również w Gwardii Narodowej Ukrainy. Obecna 17. Połtawska Brygada wcześniej była 32. pułkiem, a jeszcze wcześniej 12. Samodzielnym Batalionem. Natomiast 35.Sumski Pułk to były 11. Samodzielny Batalion. Sytuacja w przypadku byłego 16.Samodzielnego Batalionu Ochrony Porządku Publicznego jest jeszcze ciekawsza. Nazwę wyróżniającą Chersoński otrzymał on ukazem z dnia 29 września 2023 roku. Sama szarfa do sztandaru z nową nazwą jednostki została wręczona dopiero niedawno bo 1 października 2024 roku i już 34. Chersońskiemu Pułkowi jaki powstał z tego batalionu.

Pierwsze walki powietrzne dotyczące obrony Kijowa obfitowały w sensacyjne doniesienia o pojedynczym pilocie, który odnotowywał wiele zwycięstw. Szybko zaczął on być nazywany Duchem Kijowa. I taką właśnie nazwę otrzymała 40. Brygada Lotnictwa Taktycznego „Duch Kijowa”, z której pilot ten miał pochodzić.

Przy tej okazji należy zaznaczyć, iż wiele ukraińskich jednostek nosi takie dodatkowe nazwy wyróżniające jak Duch Kijowa, Czarny Las, Ruś Kijowska, Podillia czy Szarotka. I są to oficjalnie nazwy nadane poszczególnym jednostkom. Natomiast wiele innych nosi nazwy, które same przylgnęły do jednostek lub są oddolną inicjatywą służących w nich żołnierzy.

Ukazy prezydenckie czasami dotyczą nadania nazw również ukraińskim okrętom. I tak druga, budowana w Turcji, korweta typu Ada otrzymała nazwę „Hetman Iwan Wyhowski”. Stało się to na mocy ukazu nr 150/2024 z dnia 8 marca 2024 roku. Okręt otrzymał ją 1 sierpnia 2024 roku w czasie chrztu i wodowania w Stambule. Dla przypomnienia prototypowa korweta typu Ada otrzymała w czasie chrztu i wodowania nazwę „Hetman Iwan Mazepa”. Odbyło się to również w Stambule 2 października 2022 roku, na mocy ukazu nr 586/2022 z dnia 18 sierpnia 2022 roku. Prototyp jest już prawie gotowy i niedługo zapewne zostanie podniesiona na nim pierwszy raz ukraińska bandera wojenna. Natomiast nadal zagadką jest czy po wcieleniu do służby przejdzie ona do któregoś z ukraińskich portów, czy pozostanie za granicą.

Kolejne ukraińskie jednostki otrzymują ukraińskich patronów. Ostatnio stali się nimi Iwan Łucenko, generał Myron Tarnawski, metropolita Andrzej Szeptycki, hetman Iwan Sulima, generał brygady Wsiewołod Zmienko, pułkownik Jewhen Konowalts. Patrona w osobie metropolity Andrzeja Szeptyckiego otrzymała 103. Samodzielna Brygada Obrony Terytorialnej i stała się pierwszą tego typu brygadą wyróżnioną w ten sposób.

Honorowe odznaczenia „Za męstwo i odwagę"

Najnowszą formą honorowana jednostek jest nowe, wprowadzone 5 maja 2022 roku, honorowe odznaczenie „Za męstwo i odwagę”.

Prezydent Wołodymyr Zełenski ustanowił je, aby uczcić czyny bojowe personelu jednostek wojskowych Sił Zbrojnych Ukrainy i innych formacji wojskowych, odwagę i bohaterstwo wykazywane przez żołnierzy w walce o niepodległość i integralność terytorialną Ukrainy, honorując ich wysokiego ducha walki i wolę zwycięstwa, a także w celu rozwijania tradycji armii ukraińskiej. Mogą ją otrzymać jednostki zarówno Sił Zbrojnych Ukrainy, jak i Gwardii Narodowej, Państwowej Straży Granicznej, Służby Bezpieczeństwa, Państwowej Służby Łączności Specjalnej i Ochrony Informacji oraz Państwowej Specjalnej Służby Transportowej. Przyznaje je prezydent Ukrainy na wniosek Głównodowodzącego Sił Zbrojnych Ukrainy lub szefów wymienionych powyżej organów państwowych.

Odznaka honorowa wręczana jest jednostce uroczyście. Do sztandaru wojskowego wyróżnionej jednostki przyczepiania jest dwustronna wstążka koloru zielonego ze złotą obwódką. Na jednym końcu wstążki, po obu stronach złotymi literami wyszyty jest napis „Za męstwo i odwagę” oraz wizerunek godła Włodzimierza Wielkiego. Drugi koniec wstążki po obu stronach ozdobiony jest ornamentami roślinnymi i Znakiem Prezydenta Ukrainy. Wstążka przewiązana jest kokardą z dwoma poziomymi promieniami i zapinana niebiesko-żółtą rozetą (czyli w kolorach flagi ukraińskiej).

Listę przyznanych ostatnio odznaczeń „Za męstwo i odwagę” przedstawia poniższa tabela.

Na szczególna uwagę zasługuje wyróżnienie 26. Samodzielnego Dywizjonu Kutrów Rzecznych i 27. Samodzielnego Dywizjonu Kutrów Rzecznych. Zostały one sformowane w 2022 roku i wchodzą obecnie w skład Flotylli Rzecznej. Flotylla ma za zadanie ochraniać akweny Dniepru od granicy z Białorusią po tę część, która obecnie stanowi linię frontu oraz rejon Kijowa.

Wyróżniono również 126. Samodzielną Brygadę Obrony Terytorialnej w Odessie. W maju 2024 roku została ona przeniesiona z Dowództwa Sił Obrony Terytorialnej do Marynarki Wojennej. Dokładniej brygada ta została podporządkowana Dowództwu 30. Korpusu Piechoty Morskiej. Brygada składa się z co najmniej dwóch samodzielnych batalionów o numerach 220. i 223.

Warto zwrócić uwagę na odznaczanie formacji paramilitarnych, ale czynnie biorących udział w działaniach wojennych. W Gwardii Narodowej Ukrainy wyróżnione zostały m. in. 1. Prezydencka Brygada Operacyjnego Przeznaczenia im. hetmana Piotra Doroszenki, 2. Galicyjska Brygada, 21. Samodzielna Brygada Ochrony Porządku Publicznego im. Piotra Kalnyszewskiego czy 31. Brygada im. generała dywizji Ołeksandra Radiewskiego.

Również bardzo istotną rolę w działaniach ochronnych, ale też i w walkach z bronią w ręku pełnią oddziały Państwowej Służby Granicznej Ukrainy. Za ich męstwo prezydent Wołodymyr Zełenski wyróżnił przykładowo 6. Wołyński Oddział Graniczny, 15. Mobilny Oddział Graniczny „Stalowa Granica”, 17. Oddział Graniczny im. pułkownika Oleksandra Żukowskiego czy też 24. Oddział Graniczny im. Bohatera Ukrainy starszego porucznika Wiaczesława Semenowa.

Ze względu na charakter działań mało informacji dotyczy najważniejszych działań Służby Bezpieczeństwa Ukrainy. Dlatego warto odnotować wyróżnienie dwóch z nich. Pierwszą jest Departament Kontrwywiadu Wojskowego. Tak jak i w Rosji oraz czasach ZSRR, na Ukrainie sprawami kontrwywiadowczego zabezpieczenia wojska zajmuje się struktura nie wchodząca w skład Sił Zbrojnych Ukrainy. Drugą jest Centrum Operacji Specjalnych ds. Zwalczania Terroryzmu, Ochrony Uczestników Postępowań Karnych i Funkcjonariuszy Organów Ścigania. Wchodzi ono w skład Departamentu Kontrwywiadu (cywilnego) i bardziej znane jest pod nazwą Centrum Operacji Specjalnych „A”.

Łącznie od 5 maja 2022 roku, czyli oficjalnego wprowadzenia honorowego odznaczenia „Za męstwo i odwagę”, wyróżniono nim już 126 jednostek i instytucji wojskowych i paramilitarnych. Niewątpliwie są to najwaleczniejsze z walecznych ukraińskich formacji.