Pancerna pięść Ukrainy

Różnorodność parku pancernego nie była niczym nowym jeszcze w erze radzieckiej, gdy użytkowano równolegle wiele typów czołgów, modernizując starsze. W przypadku SZU zdecydowano, że z ogromnego parku pancernego w czynnej służbie pozostaną tylko wozy rodziny T-64.

Czołg T-64 produkowany był w Charkowie, co niosło mniejsze trudności z remontami i obsługą w stosunku do czołgów T-72 i T-80BW/U produkowanych w Rosji. Drugim istotnym powodem wycofania z linii T-72 było – potwierdza to późniejsza praktyka – rozpowszechnienie na świecie „siedem dwójki”, co ułatwiało prowadzenie jej masowego eksportu (sprzedaży wozów wycofanych z armii) do różnych krajów świata, na czele z afrykańskimi. Maszyny ukraińskie sprzedawano przede wszystkim do krajów Afryki (m.in. Algieria, Sudan, Kongo, Etiopia), ale nie tylko (Serbia, Gruzja, Macedonia). Podobnie było z charkowskimi T-80UD, które sprzedano do Pakistanu.

Ambitnego programu przezbrojenia większej liczby T-64 w wozy zmodernizowane do standardu sygnowanego jako T-64BM Bułat nie udało się zrealizować. Do wersji BM, z lepszym SKO i pancerzem ERA „Nóż”, zmodyfikowano nie więcej niż 85 T-64, które pełniły służbę w, uznawanej za doborową, 1 Brygadzie Pancernej (tzw. wilki z Honczarowska). Warto przy tej okazji wspomnieć, że siłę uderzeniową brygady osłabiały jednakże BMP-1, gdyż – wyjątkowo – nie miała ona na wyposażeniu wozów BMP-2.

Czytaj więcej: Pancerna Ukraina. Pojedynki czołgów w Donbasie

Większość parku pancernego SZU stanowiły więc T-64BW z pancerzem reaktywnym Kontakt-1.

W czasie działań wojennych do służby zaczęto przywracać czołgi z konserwacji oraz przeznaczone na eksport - T-64BW, T-64BW1, T-64B1M etc. Zrywanie kontraktów, jak w przypadku czołgów dla Konga, miało oczywiście swoją cenę – odbiorcy z Konga podkreślali, że zdają sobie sprawę z powodów zerwania kontaktu, jednak w przyszłości nie będą już kupować wozów pancernych na Ukrainie. Zwiększające się potrzeby zaowocowały przywracaniem do służby kolejnych, starszych T-64B. Większość odświeżanych po stratach batalionów pancernych zasilona została odremontowanymi masami czołgów typu T-64.

Duże straty jakie poniesiono w broni pancernej w trakcie walk o Donbas, ograniczone możliwości odświeżania parku T-64, a także próba rozwoju strukturalnego armii spowodowały, że zdecydowano o przywróceniu do służby czołgów T-72, a potem T-80. Pierwsze miały zasilić wybrane jednostki pancerne nowo formowanych związków taktycznych, drugie miały wzmocnić jednostki aeromobilne.

Pierwsze T-72 przekazywane SZU należały do czołgów przeznaczonych dla afrykańskich odbiorców, z czasem zaczęły się transporty z cmentarzysk sprzętu do zakładów remontowych we Lwowie, Kijowie i innych miastach.

Do linii przywrócono zarówno przeznaczone pierwotnie dla Etiopii T-72UA (zunifikowane częściowo z Bułatami), jak i starsze podtypy – T-72AW i T-72AB z pancerzem Kontakt-1, wreszcie T-72A. Warto wspomnieć, że zaczynał się powoli rysować problem obsługi technicznej i logistyki – o ile T-72UA miały zmodernizowany silnik 5TDFM, analogiczny jak T-72BM, to starsze T-72 miały silniki W-46 i W-84. Z powodu braku „dostępnych” T-64, czołgi T-72 otrzymywały nie tylko jednostki pancerne nowych brygad, ale także „odnowione” bataliony liniowe wykrwawione na froncie, przykładowo „siedem dwójki” otrzymał na wyposażenie batalion pancerny 128 Brygady (z tego 2 T-72 zdobyte na separatystach).

Dla jednostek aeromobilnych przeznaczono czołgi T-80, przy czym nie w wersji T-80UD z pancerzem Kontakt-5, ale w starej wersji T-80BW. Na pierwszy rzut oka T-80BW z turbiną gazową GTD-1000TF daje czołgowi dużą moc, jednak jest to kolejne obciążenie systemu logistycznego (turbina gazowa a nie silnik diesla). Co więcej, wspomniane silniki turbinowe są rosyjskiego pochodzenia, co utrudnia, a w zasadzie, uniemożliwia remonty i obsługę. T-80 mają wzmocnić poszczególne brygady aeromobilne wchodząc na uzbrojenie ich etatowych kompanii pancernych (w założeniu po 10 czołgów w 5 brygadach).

Ani T-72, ani T-80 nie wzięły udziału w aktywnych działaniach bojowych w ramach ATO.

Można się zgodzić, że wdrażanie do służby wszystkich możliwych czołgów było dla Kijowa koniecznością. W czasie zagrożenia bezpieczeństwa państwa nikt nie będzie oglądać się na system logistyczny i koszty obsługi pancernej floty. Jednakże z czasem pojawią się problemy i wielopłaszczyznowe koszta – obsługi bieżącej, remontów, szkolenia etc. Wszak czołgi typów T-64, T-72 i T-80 i ich rozliczne wersje różnią się silnikami, automatami ładowania, systemami kierowania ogniem, pancerzem reaktywnym itd.

Wystarczy wspomnieć, że tylko w stosunku do zastosowanego pancerza reaktywnego, mamy do czynienia z trzema odmianami, z tego dwoma rosyjskimi i jednym ukraińskim: Kontakt-1 (T-64BW/BW1/T-72AW/B/UA), Kontakt-5 (T-80UD), „Nóż” (T-64BM/B1M, T-72UA i T-84).

Główny koszmar systemu logistycznego to jednakże różne silniki: 5TDF (T-64B/BW/B), 5TDFM/5TDFMA (T-64BM/T-72UA), W-46 (T-72A/AW), W-84 (T-72B), rodzina 6TD (T-80UD, T-84), turbina GTD-1000TF (T-80BW).

Jak wspomniano w tekście, problem nie tylko w samej liczbie i typach silników, ale także w fakcie, że część z nich, z oczywistych powodów, nie jest dla Ukrainy osiągalna.

Na uzbrojeniu SZU znajdują się następujące typy i wersje czołgów: Т-64B, Т-64BW, Т-64BW1, Т-64BM Bułat, Т-64B1M, Т-72A, Т-72AW, Т-72БB, Т-72UA, Т-80BW, Т-80UD i Т-84 Opłot.

W podobnej sytuacji znalazł się swego czasu Izrael, który dysponował parkiem maszyn trzech krajów: brytyjskimi Centurion, amerykańskimi M-47, M-48 i M-60, a także zdobycznymi radzieckimi T-55 i T-62. Prowadzący permanentną wojnę z krajami arabskimi Izrael nie mógł sobie pozwolić – jak dzisiaj Ukraina - na zdjęcie części czołgów z uzbrojenia i ujednolicenia parku pancernego, podjęto tam jednakże wysiłek unifikacji uzbrojenia oraz silników i układów transmisji, prowadząc program głębokiej modernizacji tychże czołgów.

Marcin Gawęda