Jaka jest kondycja psychiczna polskich żołnierzy?

W maju 2024 r. w Wojskowym Instytucie Medycznym – Państwowym Instytucie Badawczym odbyła się pierwsza konferencja „Kondycja psychiczna polskiego społeczeństwa, a zdrowie psychiczne polskiego żołnierza i weterana” organizowana przez Klinikę Psychiatrii, Stresu Bojowego i Psychotraumatologii WIM – PIB i Centrum Weterana Działań poza Granicami Państwa.

Podczas spotkania skupiono się przede wszystkim na potrzebach żołnierzy i próbie definiowania przyszłych potrzeb wojskowej służby zdrowia mając na uwadze dostępne dane, statystyki, prognozy i własne doświadczenia dotyczące kondycji psychicznej młodych osób. O tym z jakimi problemami zmagają się polscy żołnierze i jak zapewnić im profesjonalną ochronę zdrowia psychicznego zarówno w czasie pokoju jak i wojny wypowiedzieli się uczestnicy konferencji: płk dr n. med. Radosław Tworus, specjalista psychiatra oraz gen. broni, prof. dr hab. med. Grzegorz Gielerak.

Czy PTSD to jedyny problem psychiczny z jakim zmagają się polscy żołnierze?

płk dr n. med. Radosław Tworus, specjalista psychiatra: Oczywiście, że nie. Mówienie o PTSD u żołnierzy w związku z udziałem w wojnie w Iraku i Afganistanie w chwili obecnej jest swoistym anachronizmem. Te wojny zakończyły się już wiele lat temu i oczywiście jest wielu weteranów zmagających się zaburzeniami psychicznymi od czasu powrotu z tych stref działań wojennych, ale nie można mówić o nowych zachorowaniach w związku z tamtymi wojnami. 

Czy zatem można uznać, że żołnierz wojska polskiego jest zdrowy psychicznie?

płk dr n. med. Radosław Tworus: Kondycja psychiczna żołnierza jest odzwierciedleniem kondycji psychicznej polskiego społeczeństwa. To, że ta kondycja nie jest najlepsza mówią już od kilku lat media i większość specjalistów zajmujących się ochrona zdrowia psychicznego. Armia dysponuje żołnierzami, których powołuje się do służby z populacji ogólnej. Oczywiście przechodzą oni specjalistyczne badania w ramach Wojskowych Komisji Lekarskich, które wychwytują dużą część problemów zdrowotnych w tym dysfunkcji psychicznych, ale wiele zaburzeń zdrowia psychicznego w czasie takiego badania przesiewowego jest nie do wykrycia. Im słabsza kondycja psychiczna polskiego społeczeństwa tym większe prawdopodobieństwo, że w wojsku znajdą się osoby z problemami psychicznymi. Pewnie w tzw. warunkach cywilnych te problemy nie byłby aż tak istotne, ale w warunkach służby wojskowej, dostępu do broni, materiałów wybuchowych mogą one stanowić zagrożenie dla żołnierza oraz jego kolegów. Służba wojskowa nawet w warunkach pokojowych to obciążenie stresującymi zadaniami, nielimitowany czas służby, deprywacja snu itp. To są wszytko czynniki wpływające destabilizująco na stan zdrowia psychicznego, zwłaszcza jeśli jest on wyjściowo słabszy. 

Zatem jakie wyzwania stoją przed specjalistami zdrowia psychicznego, jeśli chodzi o kondycję psychiczną żołnierzy?

gen. broni, prof. dr hab. med. Grzegorz Gielerak: KonferencjaKondycja psychiczna polskiego społeczeństwa, a zdrowie psychiczne polskiego żołnierza i weterana,którą 27 maja 2024 zorganizował WIM – PIB i Centrum Weterana Działań Poza Granicami Państwa pokazała problemy zdrowia psychicznego, do których musi być przygotowana Wojskowa Służba Zdrowi. To są te same problemy, które dominują w społeczeństwie młodych ludzi. Specjaliści biorący udział w panelach dyskusyjnych podczas tej konferencji jednoznacznie określili, że tymi problemami są problemy adaptacyjne, uzależnienia, zaburzenia lękowe, zaburzenia osobowości oraz zamach samobójcze. 

Czy Klinika Psychiatrii, Stresu Bojowego i Psychotraumatologii CSK MON WIM – PIB jest w stanie pomóc żołnierzom z problemami zdrowia psychicznego?

gen. broni, prof. dr hab. med. Grzegorz Gielerak: Utworzona w roku 2005, na podstawie decyzji Ministra Obrony Narodowej, Klinika Psychiatrii i Stresu Bojowego CSK MON WIM spełniła pokładane w niej oczekiwania dotyczące pomocy żołnierzom wracającym z misji w Iraku i Afganistanie. Klinika stworzona wg. pomysłu profesora Stanisław Ilnickiego przez wiele lat była uważana przez leczonych w niej żołnierzy nie tylko za szpital, ale „za spokojną przystań, w której nie tylko się uśmiechają, ale zaczynają się śmiać całą gębą, a ich problemy psychiczne nie są już dziś problemem wstydliwym”. Cytowany tekst to fragment uzasadnienia przyznania Panu Profesorowi S. Ilnickiemu w roku 2011 Buzdygana Polski Zbrojnej, czyli nagrody przyznawanej przez miesięcznik Polska Zbrojna ludziom szczególnie zasłużonym dla Polskich Sił Zbrojnych. Kolejne lata to dalszy rozwój kliniki w zakresie diagnostyki i leczenia zaburzeń związanych ze stresem traumtycznym, a zmiana nazwy w roku 2012 na Klinika Psychiatrii, Stresu Bojowego i Psychotraumatologii, to otwarcie na problemy osób cywilnych trafiających do zlokalizowanego w Wojskowym Instytucie Medycznym Centrum Urazowego dla województwa mazowieckiego. Praca z cywilnymi pacjentami po urazach wielonarządowych to znaczne poszerzenie wiedzy zespołu Kliniki i tym samym możliwość bardziej efektywnej pomocy wszystkim potrzebującym, w tym żołnierzom. Efektem tego było kolejne cenne wyróżnienie – Buzdygan Polski Zbrojnej przyznany psychologowi Sylwii Szymańskiej w roku 2016 za to: „… że oswoiła cywilów i żołnierzy z czymś, co jeszcze przed kilku laty brzmiało jak wyrok – z PTSD”. 

Klinika zajmuje się leczeniem pacjentów w ramach Centrum Zdrowia Psychicznego dla dzielnicy Warszawa Praga Południe. Bierze również udział jako jedyny podmiot na Mazowszu i jeden z 17 w Polsce w programie pilotażowym Ministerstwa Zdrowia dotyczącym diagnostyki i terapii osób z zaburzeniami wynikającymi z przeżyć traumatycznych oraz zapewnia pomoc każdemu żołnierzowi i weteranowi z problemami zdrowia psychicznego. 

Czy to wystarczające zabezpieczanie w kontekście tego o czym mówił Pan Generał?

gen. broni, prof. dr hab. med. Grzegorz Gielerak: Wspólnie z zespołem Kliniki Psychiatrii, Stresu Bojowego i Psychotraumatologii od dłuższego czasu staramy się monitorować problemy zdrowia psychicznego w populacji żołnierzy w kontekście kondycji psychicznej polskiego społeczeństwa i z tego powodu zorganizowaliśmy tą majową konferencję. Niestety wojsko ani żadna instytucja zajmująca się statystyką w ochronie zdrowia nie dysponuje danymi na temat kondycji psychicznej polskiej armii. To wielka strata, ale na szczęście wiemy jak wygląda kondycja polskiego społeczeństwa, zwłaszcza po zaangażowaniu KP, SBiP w leczenie zaburzeń psychicznych w populacji ogólnej. Wniosek jest jeden – Klinika Psychiatrii działająca w WIM musi ulec dużej restrukturyzacji.

Co to znaczy w praktyce?

gen. broni, prof. dr hab. med. Grzegorz Gielerak: Chcemy w WIM-PIB zbudować nowoczesne Centrum Psychiatrii, którego projekt jest na załączonym zdjęciu. Budowa nowego trzykondygnacyjnego budynku oraz kapitalny remont obecnej siedziby Kliniki ma zapewnić jedną z najnowocześniejszych baz diagnostyki i leczenia zaburzeń psychicznych zarówno dla żołnierzy, jak i dla cywili. Plan zakłada uruchomienie nowych struktur, których obecnie nie posiada wojskowa służba zdrowia tj. oddziału leczenia uzależnień i współuzależnień, oddziału leczenia zaburzeń nerwicowych i osobowości z długoterminowymi programami psychoterapetycznymi, szeregu pracowni w tym rehabilitacji neuropsychiatrycznej dla młodych dorosłych po urazach czaszkowo – mózgowych, pracowni zajmujących się badaniami nad rozpowszechnieniem problemów zdrowia psychicznego w wojsku oraz tworzeniem programów profilaktycznych dla tej grupy, pracowni rzeczywistości wirtualnej, sztucznej inteligencji i cyberpsychologii oraz szeregu innych nowoczesnych rozwiązań, w tym dotyczących praktycznego stosowania nowoczesnej – opartej na solidnych fundamentach naukowych, kwalifikacji do służby wojskowej. Wiele pomysłów czerpaliśmy z analizy funkcjonowania podobnych struktur w różnych armiach świata. 

To jest końcowy etap pozyskiwania funduszy na naszą inwestycję oraz rekrutacji wykwalifikowanych pracowników do realizacji zadań, które przed nami. Zapraszam osoby zainteresowane pracą w Centrum Psychiatrii WIM-PIB do nadsyłania swoich aplikacji do działu kadr.