Doświadczenia z Donbasu w modernizacji ukraińskich Mi-8

Walka z przeciwnikiem wyposażonym w nowoczesne systemy przeciwlotnicze, poczynając od ręcznych wyrzutni MANPADS aż po samobieżne zestawy rakietowe i artyleryjsko-rakietowe stanowiła poważne wyzwanie dla ukraińskich sił zbrojnych. W początkowym okresie walk, opierając się na niezbyt miarodajnych (z uwagi na brak przeciwdziałania OPL przeciwnika) doświadczeniach z misji ONZ czy działań w Afganistanie, Ukraińcy ponieśli poważne straty i musieli znacząco ograniczyć działania w rejonie kontaktu bojowego z wrogiem. Było to związane zarówno z brakiem przygotowania, jak też mocno przestarzałym wyposażeniem śmigłowców, zwłaszcza w zakresie nawigacji, systemów samoobrony i wyposażenia do lotów w trudnych warunkach pogodowych i nocą.

W wyniku działań ATO utracono bezpowrotnie dziewięć śmigłowców, natomiast ponad 30 kolejnych udało się przywrócić do eksploatacji. Aż 17 z nich lądowało awaryjnie pod ogniem nieprzyjaciela i zostało skutecznie ewakuowanych. Następnych 10, pomimo poważnych uszkodzeń spowodowanych ostrzałem przeciwnika, zdołało dotrzeć samodzielnie na lotnisko, a pięć śmigłowców trafiono na ziemi w wyniku ostrzału lotnisk i baz wojskowych.

Doświadczenie z operacji ATO wyraźnie pokazało, że kluczowe dla przetrwania śmigłowców jest odpowiednie wykorzystanie rzeźby terenu w celu możliwe skrytego podejścia, skrócenia czasu ekspozycji na ogień przeciwnika oraz utrudnienia wykrycia i identyfikacji przez wrogie systemy OPL. Większość lotów w strefie działań realizowano na pułapie 50-300 metrów, wykorzystując doliny, koryta rzek i inne elementy terenu dla ochrony przed ogniem przeciwnika. W tym zakresie szkoleni są piloci wojskowi, którzy korzystają w tej kwestii zarówno z płatowców, jak też nowoczesnych symulatorów produkcji krajowej, pochodzących np. z zakładów Helitraining.

Doświadczenia bojowe stały się również punktem wyjścia dla modernizacji posiadanych maszyn pod kątem lepszego dostosowania do warunków operacyjnych. Ukraiński przemysł lotniczy, zarówno firmy państwowe, jak i cywilne, pracują nad kilkoma stopniami modernizacji śmigłowców. Dotyczy to szczególnie podstawowych maszyn w siłach zbrojnych, jakimi są wielozadaniowe wiropłaty Mi-8T.

Ukraiński śmigłowiec wielozadaniowy Mi-8MSB-W

Ze względu na trwający konflikt z Rosją, dotychczas głównym dostawcą sprzętu bojowego, Ukraina zdecydowała się ma modernizację swojej floty śmigłowców Mi-8T siłami krajowego przemysłu. Wiodącym podmiotem w tym zakresie są prywatne zakłady Motor Sicz specjalizujące się w silnikach lotniczych  i wiropłatach oraz biuro konstrukcyjne Adron, jak też liczne zakłady należące do państwowego konsorcjum Ukroboronprom, będącego odpowiednikiem polskiej PGZ. Celem prac jest dostosowanie leciwej już maszyny, jaką jest Mi-8T, do prowadzenia skutecznych działań na współczesnym polu walki. Jest to rozwiązanie mające na celu podtrzymanie i odbudowę możliwości operacyjnych do czasu wprowadzenia na wyposażenie ukraińskich sił zbrojnych nowocześniejszych śmigłowców wielozadaniowych.

Jako konstrukcję bazową wybrano Mi-8MSB, czyli zmodernizowane przez zakłady Motor Sicz śmigłowce Mi-8T, wyposażone w nowoczesne silniki TW3-117WMA SBM1W serii 4E, które posiadają dłuższy okres międzyremontowy niż starsze jednostki tej rodziny, stosowane w śmigłowcach Mi-8T. Przy tej samej mocy 1500 KM i niezmienionej przekładni głównej maszyny z silnikiem Motor Sicz osiągają parametry lotu wyższe niż w wariancie tradycyjnym.

Średnie zużycie paliwa spadło, pozwalając zwiększyć zasięg o około 80 km, a pułap operacyjny wzrósł z 4,5 km do ponad 8 km. Przy tym prędkość przelotowa jest wyższa średnio o 30 km/h na pułapie do 1000 metrów.  Ze względu na niezmienioną przekładnię główną ograniczona jest zarówno moc, jak i masa startowa zmodernizowanych maszyn. Oznacza to, iż przy większej dynamice utrzymana została maksymalna masa ładunku czy też uzbrojenia. Dalszy rozwój konstrukcji będzie możliwy, o ile firma Motor Sicz pozyska technologie związane z konstrukcją przekładni głównych.

Wojskowy wariant śmigłowca Mi-8MSB nosi oznaczenie Mi-8MSB-W i pierwsze ze zmodernizowanych Mi-8 trafiły już do ukraińskich jednostek. Siły Zbrojne i Gwardia Narodowa zamówiły łącznie kilkanaście egzemplarzy. W 2014 roku pierwsze cztery Mi-8MSB-W trafiły do armii, a w 2015 roku zostały zrealizowane dostawy kolejnych sześciu. Gwardia Narodowa posiada już na wyposażeniu trzy śmigłowce tego typu.

Zmodernizowana awionika

Mi-8MSB-W dostosowane są do wykorzystania przez załogę gogli noktowizyjnych. W tej roli najczęściej używane są polskie gogle PNL-3M ORLIK produkcji PCO, gdyż firma ta już w sierpniu 2014 roku podpisała umowę z ukraińskimi Konotopskimi Zakładami Remontowymi „Aviakon”, które realizują programy modernizacji awioniki i systemów pokładowych śmigłowców ukraińskich sił zbrojnych.

Awionika może być wzbogacona np. przez system pozycjonowania GPS, którego wskazania są wyświetlane na wielofunkcyjnym ekranie umieszczonym pomiędzy tablicami rozdzielczymi pilotów. Podobnie jak w ukraińskich Mi-24 używane są tu zwykle systemy cyfrowe krajowego producenta „Horizon Nawigacja” i zachodnie układy nawigacji satelitarnej Garmin GPSMAP-695, transpondery radarowe z radiowysokościomierzem, nowoczesne radiostacje oraz cyfrowe systemy przetwarzania i rejestracji parametrów lotu.

Zmodernizowano też system celowniczy, który obejmuje m. in. laserowy dalmierz i wskaźnik celów Adros FPM-1KB ukraińskiej firmy Adron, oraz pochodzący od tego samego producenta cyfrowy system sterowania uzbrojeniem SK3-8W. Obecnie brak jest w tym układzie kierowania ogniem nowoczesnej głowicy optoelektronicznej, która po wprowadzeniu znacząco poprawiłaby możliwości ogniowe.

Podczas ubiegłorocznego salonu przemysłu obronnego w Kijowie wraz z Mi-8MSB-W zaprezentowano głowicę optoelektroniczną PM-LKT firmy „Fotoprilad” należącej do Ukroboronptom. Jest to stabilizowany, podwieszany moduł obserwacyjno-celowniczy opracowany do zastosowana na śmigłowcach Mi-24 w miejsce rosyjskiego celownika 9S475. Moduł PM-LKT może też być stosowany na śmigłowcach Mi-8 i jest dostosowany do naprowadzania przeciwpancernych pocisków kierowanych Barrier-W produkcji ukraińskiej o zasięgu 7,5 km.

Potencjał ofensywny – krajowe rakiety, bomby, drony

Jeśli chodzi o uzbrojenie śmigłowców Mi-8MSB-W, to jest ono przenoszone na dwóch trzypunktowych wysięgnikach opracowanych przez zakłady Motor Sicz, podobnie jak uniwersalne pylony które są do nich mocowane. Pozwala to na użycie uzbrojenia produkcji rosyjskiej lub ukraińskiej. Są to przede wszystkim rakiety niekierowane kalibru 80 mm AR-8 różnych wersji w ukraińskich zasobnikach dwudziestoprowadnicowych B8W20MSB.  Śmigłowce mogą też być wyposażone w przeciwpancerne pociski kierowane Barier-W i Szturm-W  produkcji krajowej oraz rakiety powietrze-powietrze Igła.

Podwieszane w zasobnikach uzbrojenie lufowe to granatniki 30 mm AG-17A, karabiny maszynowe kalibru 7,62 mm (GSZG-7,62), kaemy 12,7 mm (JaKB-12,7 i KT-12,7) oraz działka lotnicze GSz-23 kalibru 23 mm. Do tego należy dodać zasobniki do minowania narzutowego oraz bomby lotnicze o masie do 600 kg. W przyszłości planowane jest także stosowanie radioelektronicznych zasobników rozpoznawczych i zakłócających czy też kontenerów startowych dla bezzałogowców, w tym bezzałogowców uderzeniowych (tak zwanej amunicji krążącej).

Podwieszane systemy uzbrojenia można wesprzeć bronią automatyczną obsługiwaną przez strzelców pokładowych. Na obu burtach i na rampie możliwe jest zainstalowanie karabinów maszynowych 7,62-12,7 mm lub granatników automatycznych. Ich zastosowanie może jednak ograniczać i utrudniać załadunek i wyładunek śmigłowca.

Samoobrona – podstawa przeżycia na polu walki

Duże nasycenie strefy ATO systemami przeciwlotniczymi wpłynęło na zainstalowanie na Mi-8SMB-W systemów samoobrony. Zastosowano szeroką gamę rozwiązań produkcji zakładów „Adron”. Najprostsze z nich to rozpraszacze gazów wylotowych ASz-1W. Są to elementy wyprowadzające gazy z silników w górę, w celu ich rozproszenia i obniżenia termicznej sygnatury maszyny. Producent utrzymuje, że jest ona mniejsza o połowę.

Wiropłaty dysponują też systemami aktywnymi, w tym głowicami zakłócającymi KT-01 AWE umieszczonymi za silnikiem na górnej powierzchni kadłuba. Do samoobrony służą również wyrzutnie KUW 26-50 przystosowane do odpalania pułapek termicznych i radiolokacyjnych kalibru 26mm i 50mm. Urządzenie może być programowane w różnego typu sekwencje odpaleń, dostosowane do warunków operacji i rodzajów zagrożeń. Współdziałają one z systemami ostrzegającymi o odpromieniowaniu radarem SPO-15 i sygnalizującym odpalenie rakiety EW-164 lub nowocześniejszymi układami cyfrowymi firmy „Adron”. Całość uzupełnia skalowane opancerzenie kabiny załogi panelami pancernymi produkowanymi przez firmę „Leninskaja Kuźnia” we współpracy z litewską ASU Baltija.

Druga młodość Mi-8?

Ukraiński przemysł i siły zbrojne starają się uzyskać optymalizację możliwości operacyjnych śmigłowców Mi-8. Modernizacja w zakresie awioniki, systemów uzbrojenia i układu napędowego może znacząco podnieść możliwości operacyjne, choć maszyny nadal będą odbiegać od generacyjnie nowych wiropłatów o podobnej masie i ładowności.

W obszarze uzbrojenia i systemów samoobrony Ukraina dysponuje relatywnie nowoczesnymi rozwiązaniami. Natomiast w zakresie awioniki, systemów nawigacyjnych i komputerów pokładowych często wykorzystywane są rozwiązania zachodnie, jednak nie gwarantują one bezpieczeństwa i autonomii w zakresie kodów i obróbki danych. Dlatego też Kijów poszukuje partnerów do współpracy przemysłowej, a w modernizacji mogą zostać użyte produkty polskich podmiotów.

Dotąd nie rozwiązano również problemów zależności od producentów rosyjskich w zakresie elementów takich jak przekładnie główne czy łopaty wirnika śmigłowców Mi-8, stosowane prace są już prowadzone. Obecnie części są pozyskiwane na rynku wtórnym, ale trwają poszukiwania alternatywnych rozwiązań. Koncern Motor Sicz jest zainteresowany znalezieniem np. producenta łopat wirnika w Polsce. Prezes firmy Motor Sicz Wiaczesław Bogusłajew uznał, że jeśli polski przemysł jest w stanie opracować w kraju nowoczesne, kompozytowe łopaty dla śmigłowca W-3 Sokół, to zdoła też wyprodukować podobne elementy dla śmigłowców Mi-8. Również w zakresie awioniki możliwa jest współpraca na przykład z ITWL, który posiada w swojej ofercie cyfrową awionikę modułową, opracowaną m. in. dla śmigłowców Mi-8 i Mi-24. W Polsce jest ona stosowana w maszynach typu W-3PL Głuszec.

Nawet w przypadku wyposażenia w cyfrową awionikę glass cockpit, podobną jak np. na śmigłowcach Głuszec, zamiast obecnie używanych pojedynczych systemów cyfrowych w ramach modyfikacji starej awioniki, instalacji nowego wirnika wraz z przekładnią i silnikami oraz nowoczesnego uzbrojenia zmodernizowany Mi-8 nie może się równać z nowoczesnym śmigłowcem podobnej klasy wagowej. Stanowi jednak rozwiązanie wielokrotnie tańsze i dostępne znacznie szybciej, niż fabrycznie nowa maszyna. Znacząca modyfikacja może przedłużyć życie tej konstrukcji o kolejną dekadę lub więcej.

W ramach podobnej koncepcji jest realizowany program doprowadzania ukraińskich Mi-8T do standardu Mi-8MSB-W. Odpowiada na pilne zapotrzebowanie, stanowiąc rozwiązanie pomostowe dla potencjalnego wprowadzenia nowoczesnego śmigłowca wielozadaniowego. Niewykluczone, że będzie to projektowany przez firmę Motor Sicz śmigłowiec typu MSB-6 Ataman, jego wdrożenie będzie jednak możliwe w dalszej przyszłości. Obecnie na takie rozwiązanie nie pozwala ani niewielkie zaawansowanie projektu, ani też trudna sytuacja polityczna i ekonomiczna Ukrainy.