Zaporoże – śmigłowcowa stolica Ukrainy [RELACJA]

Zakłady Motor Sicz z Zaporoża, swoją historię wywodzą z firmy powołanej w 1907 roku do produkcji narzędzi rolniczych, która w 1915 roku przebranżowiła się na silniki lotnicze. Po rewolucji i upadku Imperium Rosyjskiego firma została upaństwowiona i przez niemal osiem dekad pracowała na rzecz ZSRR. W 1995 roku zakład przekształcono w spółkę akcyjną, którą pozostaje po dziś dzień. 

Zakłady Motor Sicz przez wiele dekad pełniły rolę głównego dostawcy silników odrzutowych i turbośmigłowych dla Związku Radzieckiego a później Rosji. Powstawały w nim m.in. turbośmigłowe AI-20 (An-24, An-12, Ił-18), odrzutowe AI-25 (L-39 Albatros), turbowentylatorowe D-36 (An-72 i An-74) oraz ogromne D-18, napędzające największe na świecie samoloty transportowe An-124 Rusłan i An-225 Mrija. Po przekształceniu w spółkę w 1995 roku, rozwijane były istniejące oraz nowe konstrukcje, takie jak silniki odrzutowe AI-222-25, stosowane do napędu szkolno-bojowych maszyn Jak-130 i Hongdu L-15, D-436 użyty w pasażerskich An-148/158 i transportowym An-178 oraz wodnosamolocie Be-200. W kategorii silników turbośmigłowych należy wymienić D-27, napędzający prototyp maszyny transportowej An-70, na której wzorowany był m. in. projekt Airbusa A400M Atlas. Jednak główny kierunek rozwoju, to silniki przeznaczone do napędu śmigłowców.

Od lekkich Mi-2, przez transportowe Mi-8/17, morskie Ka-27/32 aż po bojowe Mi-24, Ka-52 oraz Mi-28. Obecnie pracuje nad poszerzeniem swojej oferty o remotoryzację i modernizację śmigłowców Mi-8, Mi-24 i Mi-2, ale też nad opracowaniem własnych konstrukcji, umożliwiających konkurowanie na rynkach międzynarodowych. W szerokim zakresie firma współpracuje zarówno z producentami krajowymi, jak też szuka możliwości działania i kooperacji w krajach Unii Europejskiej, takich jak Polska.

W przyszłości Motor Sicz planuje opracować i wprowadzić na rynek własne konstrukcje. Jednym z projektów realizowanych co najmniej od 2014 roku jest średni śmigłowiec wielozadaniowy MSB-6 Ataman, którego docelowym odbiorcą miały być siły zbrojne Ukrainy. Obecnie jednak prace koncentrują się nad rozwijaniem konstrukcji opartych o Mi-2 i Mi-8, takich jak lekki MSB-2 o masie startowej 3,9 tony i MSB-8, rozwijany do wersji 15-tonowej, a wiec o 3 tony cięższy od standardowego Mi-8.

Sokół nadal w zakresie zainteresowań

W perspektywie jest rozważany również PZL W-3 Sokół (prace w tym kierunku trwają od 2013 roku), jednak ze względu na brak porozumienia w zakresie współpracy z producentem trudno mówić tu o konkretnych możliwościach modernizacji czy produkcji. Mimo to, na jednym z egzemplarzy prowadzone są prace związane z zabudową nowych silników o lepszych osiągach. W środowisku wirtualnym zaplanowano i zaprojektowano dwa warianty takiej modernizacji. Pierwsza z nich zakłada zabudowę silników MS-500W-03 dysponujących mocą startową 950 KM, a więc zaledwie o 50KM większą niż obecnie stosowane PZL-10Wz FADEC. Jednostki te są przy tym jednak znacznie lżejsze i posiadają lepszą charakterystykę pracy, szczególnie w niskich temperaturach. Można powiedzieć, że zastosowanie silnika MS-500V w śmigłowcu rodziny W-3 Sokół/Anakonda/Głuszec, stanowi modernizację mającą na celu przede wszystkim podwyższenie walorów eksploatacyjnych i obniżenie kosztów eksploatacji dzięki „wymianie pokoleniowej”, bez znaczącego wzrostu osiągów.

Znacznie bardziej ambitna jest proponowana przez Motor Sicz remotoryzacja śmigłowca W-3 Sokół/Głuszec z użyciem silników MS-14W o mocy do 1600 KM każdy. Wraz z nową jednostką napędową potrzebne jest jednak zastosowanie przekładni, układu transmisji i wirnika o parametrach umożliwiających przeniesienie niemal dwukrotnie większej mocy. Silniki MS-14, ze względu na większe gabaryty i inny układ, mają zostać zabudowane nie przed reduktorem, ale po obu jego stronach. Moc będzie przenoszona na całkowicie nowy wirnik główny, zaopatrzony w pięć nowoczesnych łopat kompozytowych. Zmianie ulegnie również śmigło ogonowe, jego wał napędowy i wiele innych elementów. Dzięki tym zmianom znacznie mają poprawić się parametry w locie, takie jak udźwig, prędkość pozioma, wznoszenia, ale też charakterystyki lotne w gorącym klimacie i na dużych wysokościach. Jest to jednak modyfikacja ambitna i bardzo kosztowna, wymagająca nowego układu transmisji. Tego typu program nie dojdzie do skutku bez współpracy z producentem.

Droga do nowej maszyny przez głęboką modernizację

Obecnie wysiłki zakładów z Zaporoża koncentrują się na modernizacji Mi-8 i Mi-2, gdyż są to maszyny intensywnie eksploatowane przez siły zbrojne Ukrainy. Zarówno ministerstwo obrony jak i spraw wewnętrznych zakontraktowały remonty i modernizacje tych maszyn. Napływ funduszy spowodował rozwijanie coraz ambitniejszych wariantów.

Obecnie Mi-8MSB-W, wojskowy wariant tej popularnej maszyny, w swej najnowszej odsłonie wyposażony jest w awionikę cyfrową, wykorzystującą ekrany dotykowe i głowicę optoelektroniczną OPSN-I. Jest to nowy typ głowicy, która została opracowana zgodnie ze standardami NATO przez Zaporoski Klaster Lotniczy i państwowe izjumskie zakłady sprzętu pomiarowego „Izjum”, należące do koncern Ukroboronprom. Główmy przeznaczeniem tego systemu jest naprowadzanie kierowanych laserowo pocisków przeciwpancernych Barrier-W.

Uzbrojenie śmigłowca przenoszone jest na dwóch trzypunktowych wysięgnikach opracowanych przez zakłady Motor Sicz, podobnie jak uniwersalne pylony które są do nich mocowane. Pozwala to na użycie uzbrojenia produkcji rosyjskiej lub ukraińskiej. Są to przede wszystkim rakiety niekierowane kalibru 80 mm w ukraińskich zasobnikach dwudziestoprowadnicowych B8W20MSB lub ośmioprowadnicowych B8W8MSB.  Podwieszane w zasobnikach uzbrojenie lufowe to granatniki 30 mm AG-17A, karabiny maszynowe kalibru 7,62 mm (GSZG-7,62), kaemy 12,7 mm (JaKB-12,7 i KT-12,7) oraz działka lotnicze GSz-23 kalibru 23 mm. Do tego należy dodać zasobniki do minowania narzutowego oraz bomby lotnicze o masie do 500 kg. Uzbrojenie precyzyjne obejmuje rakiety powietrze-powietrze Igła, oraz do 8 przeciwpancernych pocisków kierowanych laserowo Barier-W o zasięgu ponad 7,5 km.

Oczywiście istotnym elementem modernizacji są również nowe silniki TW3-117WMA SBM1W serii 4E, które posiadają dłuższy okres międzyremontowy niż starsze jednostki tej rodziny, stosowane w śmigłowcach Mi-8T. Przy tej samej mocy 1500 KM i niezmienionej przekładni głównej maszyny z silnikiem Motor Sicz osiągają parametry lotu wyższe, niż w wariancie tradycyjnym. Najbardziej ambitny pakiet modernizacji, to tak zwany Mi-8MSB-W Model 05, w którym zastosowano silniki o mocy 2500 KM oraz jeszcze mocniejszą przekładnię WR-17MS i docelowo, łopaty wirnika głównego nowego typu, także produkcji Motor Sicz.

Podczas wizyty w Zaporożu mieliśmy możliwość zobaczyć cywilny wariant tej konfiguracji, noszący oznaczenie MSB-8. Jej prędkość przelotowa ma wynosić 270 km/h a maksymalna około 320 km/h. Planowane jest również dodanie tak przydatnych zmian, jak automatyczna rampa uzupełniająca obecne drzwi skorupowe w tylnej części ładowni, symetryczne drzwi boczne z prawej strony kadłuba czy wyciągarka o udźwigu do 300 kg. Dotąd maszyna została certyfikowana do masy startowej 15 ton, jednak docelowo mowa jest o 16 tonach, czyli ponad 3 tony więcej niż standardowe maszyny Mi-8.

Mi-2MSB-W, czyli lekki śmigłowiec wsparcia

W oparciu o zapotrzebowanie ze strony ukraińskich sił zbrojnych Motor Sicz rozwija też lekki śmigłowiec Mi-2 w kierunku platformy szkolno-treningowej i bojowej, z awioniką i uzbrojeniem zbliżonym do zastosowanych na Mi-8. Oczywiście w odpowiednio mniejszej skali. Wyświetlacze wielofunkcyjne i nowa głowica optoelektroniczna to na razie kwestia przyszłości. Obecnie testowane jest uzbrojenie tego lekkiego śmigłowca w pociski niekierowane kalibru 80 mm, karabiny maszynowe. Planowane są również strzelania pociskami kierowanymi Barrier-W.

Mi-2MSB został wyposażony w silniki AI-450M-B o mocy maksymalnej 430 KM, które zastępują wiekowe GTD-350 o mocy 400 KM. Celem było polepszenie osiągów oraz uzyskanie niższych kosztów eksploatacji, dzięki obniżeniu zużycia paliwa o ponad 30 proc i zwiększeniu żywotności silników do 12 tys. godzin, a okresów międzyremontowych do 1500 h. Większa łącznie o 60 KM moc napędu umożliwiła wzrost maksymalnej masy startowej śmigłowca 3550 do 3900 kg. Zmodyfikowano również wiele instalacji i systemów. Podczas wizyty w Zaporożu zaprezentowano nam egzemplarz testowy Mi-2MSB-W uzbrojony w zaprojektowane i produkowane w zakładach Motor Sicz zasobniki 20-prowadnicowe B8W20MSB dla rakiet 80 mm oraz umieszczone na pylonach współosiowy granatnik automatyczny 40 mm i karabin maszynowy 7,62 mm.   

Rozwój zakładów – nowe technologie

Oprócz prac nad remontami i modernizacją istniejących maszyn, zakłady w Zaporożu przeznaczają znaczne nakłady na nowe kierunki rozwoju. Intensywnie działają powołane tu biura konstrukcyjne, których prace dotyczą rozwoju śmigłowców, owych silników lotniczych oraz przekładni głównych. Ruszyła też ich produkcja, która została uruchomiona na miejscu po utracie zakładu zajętego przez prorosyjskich tzw. "separatystów". Owocem tych prac są nowe, mocniejsze przekładnie MS-14 i MS-18 przeznaczone do instalacji na śmigłowcach Mi-8/17, Mi-14, ale również szturmowych Mi-24. Nowe systemy transmisyjne są w stanie przenieść moc dwóch silników 2500 konnych, nie stosowanych wcześniej na tych maszynach.

Kolejny istotnym kierunkiem inwestycji są technologie związane z kompozytami oraz produkcją łopat wirników głównych dla maszyn klasy Mi-8 i Mi-24. Równolegle rozwijane są dwie linie technologiczne. Łopaty wykonane z aluminium w technologii „plastra miodu” są przeznaczone dla śmigłowców w wersji wojskowej i mają zostać przetestowane już w 2020 roku. Specjalistyczne maszyny do ich produkcji sprowadzono m. in. z Niemiec i USA.  

Druga linia produkcyjna ma wytwarzać łopaty kompozytowe dla śmigłowców cywilnych w oparciu o technologię licencyjną, zakupioną w USA. Problem stanowi to, że o ile maszyny i technologia zostały dostarczone, to firma nie otrzymała zezwolenia amerykańskiej administracji na zakup specjalistycznych materiałów kompozytowych stosowanych do produkcji. Niezbędne było znalezienie i przetestowanie zamienników z innych krajów, co opóźniło prace.

Równolegle z zakładami produkcyjnymi Motro Sicz rozwija swój własny ośrodek symulatorowy w którym szkoli załogi maszyn Mi-2, Mi-8 oraz Mi-24. W ubiegłym roku skorzystało z niego 900 pilotów z Ukrainy i wielu użytkowników zagranicznych, zarówno cywilnych jak i wojskowych.  W bieżącym roku planowane jest poprawienie tego wyniku. W tym zakresie możliwości firmy znacznie się rozwinęły od mojej pierwszej wizyty w Zaporożu, która miała miejsce w marcu 2015 roku.

Porównując dzisiejszy zakład Motor Sicz z tym, co można było zobaczyć 4 lata temu widać inwestycje w nowe kierunki produkcji i badań. Zbudowano specjalny kompleks badawczy, umożliwiający nie tylko testy i badania poszczególnych komponentów, ale też np. testy wytrzymałościowe i zmęczeniowe układów napędowych oraz całych maszyn. Rozbudowano lakiernię, oraz specjalną halę do usuwania powłok lakierniczych w ramach prac remontowych. Dużym wysiłkiem uzyskano opisane wcześniej możliwości produkcji łopat wirników głównych i śmigieł ogonowych oraz odtworzono zdolności projektowe i produkcyjne w zakresie przekładni głównych. Zwiększyła się liczba realizowanych zamówień, zarówno krajowych jak i zagranicznych. Hale wypełnione są śmigłowcami, przede wszystkim Mi-8 oraz Mi-24 w różnych fazach prac. Wskazuje to na rozwój firmy, pomimo ograniczonych środków i znacznego obciążenia pracami na rzecz obronności kraju. Motor Sicz zabiega również o kontrakty zagraniczne, działając również na rynku polskim, z ofertą remotoryzacji i współpracy w modernizacji maszyn Mi-8/17, Mi-24 i W-3 Sokół dla Wojska Polskiego.