PRWB OSA – jaka jest naprawdę? Głos w dyskusji nad walorami bojowo-technicznymi pierwotnej konstrukcji oraz ich ulepszeniami wykonanymi w trakcie procesu eksploatacji

Na wstępie należy stwierdzić, iż produkowany w latach 1971-1989 zestaw, wprowadzony do eksploatacji w Polsce od 1980 r. i znajdujący się do chwili obecnej na stanie ok. 20 państw na świecie (w tym najwięcej w Rosji – ok. 400 sztuk), stanowił nową jakość w tej kategorii uzbrojenia. Jego przeznaczeniem jest bezpośrednia osłona przeciwlotnicza wojsk lądowych w trakcie operacji, w tym także w fazie przemarszu pododdziałów i na polu walki. Zadanie to nie jest łatwe ze względu na wymaganą dużą dynamikę działań związaną z pokonywaniem terenu i jednoczesnym wykrywaniem, identyfikacją, śledzeniem i zwalczaniem środków napadu powietrznego w bliskiej styczności z przeciwnikiem. W związku z potrzebą wypełnienia wszystkich tych wymogów, konstrukcyjnie PRWB OSA posiada na jednym podwoziu radar wstępnego wykrywania, radar identyfikacji, radar śledzenia celów, dwa radary śledzenia rakiet, dwa radary przekazywania komend sterowania lotem rakiet, dwie wyrzutnie po trzy rakiety w pojemnikach transportowo startowych.

Taka budowa sprawia, że PRWB OSA jest wysoce mobilnym (w tym pływającym), niezależnym systemem o dużej sile ognia zdolnym do wykrycia i rozpoznania celów, do których naprowadzanie i strzelanie rakietami odbywa się z krótkich przystanków. Rakiety systemu nie wymagają skomplikowanego procesu elaboracji i są gotowe do natychmiastowego użycia. Dodatkowo integralnym elementem składowym systemu jest oparty na tożsamym podwoziu bazowym wóz transportowo-załadowczy o takiej samej zdolności trakcyjnej, który posiada zapas 12 rakiet i system dźwigowy umożliwiający jednoczesny załadunek w stosunkowo krótkim czasie pakietu trzech gotowych do użycia rakiet.

Taka budowa PRWB i procedury uzupełnienia rakiet wciąż stanowią ewenement w porównaniu do innych mobilnych rakietowych zestawów przeciwlotniczych, gdzie występuje podstawowy mankament w formie podziału i rozproszenia na osobnych pojazdach poszczególnych systemów orientowania i przekazywania danych. Tymczasem ich integracja na jednym podwoziu zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia błędów i zakłóceń, co z kolei przekłada się bezpośrednio na zwiększenie efektywności zestawu.

Upływ lat oraz rozwój środków napadu powietrznego i taktyki ich użycia wymusiły potrzebę określenia nowych zdolności dla utrzymania wysokiego potencjału bojowego użytkowanych w naszym kraju zestawów PRWB OSA. Podkreślić przy tym należy jego wysoką podatność na modernizację, modyfikację. Dzięki postępowi technicznemu i technologicznemu PRWB OSA eksploatowane w Siłach Zbrojnych RP wciąż posiadają pewne nowe cechy obecnie wymagane na współczesnym polu walki. Dostosowywanie do tych wymagań wymagało wprowadzenia systemu automatyzacji dowodzenia Rega-2 i systemu identyfikacji Swój-Obcy Supraśl. Wojskowe Zakłady Uzbrojenia S.A., które są zakładem wykonującym naprawy i serwis zestawu 9K33 OSA przeprowadziły w ciągu dotychczasowej jego eksploatacji modernizacje/ modyfikacje wielu układów PRWB OSA mające na celu zwiększenie dotychczasowych zdolności, pozyskanie nowych, uproszczenie procesu obsługi technicznej oraz podwyższenie niezawodności.

Wśród nich wymienić należy:

• możliwość pasywnej pracy z wykorzystaniem systemu głowicy optoelektronicznej, w tym śledzenie celów za pomocą wideotrakera,
• zwiększenie skuteczności pracy radarów w zakłóceniach pasywnych dzięki cyfrowej obróbce sygnałów obu stacji radiolokacyjnych,
• zwiększenie efektywności pracy stacji śledzenia celów i stacji śledzenia rakiety poprzez modernizację odbiorników i układów wydzielenia sygnału błędu,
• cyfryzacja wskaźnika obserwacji okrężnej w stacji wstępnego wykrywania dzięki czemu polepszona została jakość zobrazowania sytuacji powietrznej i komfort pracy obsługi,
• zastosowanie nowego bloku zobrazowania i kontroli,
• opracowanie nowego Systemu Analizy i Akwizycji Danych, który umożliwia rejestrację i analizę procesu naprowadzania rakiet na cel oraz bieżące monitorowanie wielkości krytycznych parametrów technicznych PRWB,
• nowy system łączności wewnętrznej i elektryczny system ogrzewania z klimatyzacją,
• ograniczenie poziomu narażenia personelu na oddziaływanie promieniowania mikrofalowego,
• wprowadzenie do wykorzystywanego dotychczas trenażera wirtualnej sytuacji pola walki,
  co zapewnia większy realizm i komfort szkolenia obsług w zakresie nawyków i podejmowania decyzji w procesie kierowania walką.

Wśród sił zbrojnych państw eksploatujących system PRWB OSA Polska jest liderem w dokonywaniu jego modernizacji, jaką w większym zakresie przeprowadzono tylko na Białorusi i Ukrainie poprzez dodatkową zmianę podwozia bazowego i jeszcze głębszą wymianę aparatury elektronicznej. Działania te są istotnym argumentem potwierdzającym celowość i zasadność utrzymywania w siłach zbrojnych tego typu sprzętu. Znanym jest fakt obecnego braku odpowiednika PRWB OSA w armiach państw NATO, w których dopiero podejmowane są prace nad zbudowaniem podobnego zintegrowanego systemu obrony powietrznej na jednym podwoziu.

Osobną kwestią całego systemu 9K33 OSA jest wiek rakiet i brak możliwości modernizacji ich aparatury elektronicznej ze względu na zastosowane rozwiązania techniczne budowy korpusu. Bez wątpienia z racji wieku rakiet trzeba liczyć się z problemami w ich eksploatacji, co dotyczy przede wszystkim silników napędowych. Sama koncepcja użycia oraz skuteczność bojowa głowicy bojowej jest jednak bezdyskusyjna, co potwierdziły wielokrotnie wykonywane szkolne strzelania bojowe do imitatorów celów powietrznych także o małych prędkościach i rozmiarach, np. Szogun. Ważną cechą rakiet systemu OSA jest działanie zdalnego radiozapalnika, wybuchającego tuż przed celem.

Głowica bojowa jest głowicą odłamkowo-burzącą i razi cel wieloma odłamkami na znaczną odległość. Rakieta stosunkowo prosta w działaniu i przy zastosowaniu układów śledzenia o lepszych parametrach technicznych może być z powodzeniem wykorzystana do zwalczania nowych zagrożeń jakimi są bezpilotowe środki napadu powietrznego.

W podsumowaniu należy stwierdzić, iż pomimo długiego okresu eksploatacji PRWB OSA nadal zajmuje kluczowe miejsce w zapewnieniu osłony przeciwlotniczej Wojsk Lądowych SZ RP, nie tylko z racji ilości wykorzystywanych egzemplarzy czy sprawdzonej koncepcji konfiguracji, lecz przede wszystkim wykonania przez Wojskowe Zakłady Uzbrojenia S.A. szeregu prac na rzecz jego modernizacji i modyfikacji.

Wykraczają one znacznie poza zakres zmian technicznych dokonanych do tej pory przez zdecydowaną większość innych użytkowników tego systemu, np. niektóre państwa arabskie czy Armenię, pozwalając na dalsze jego wykorzystywanie na współczesnym polu walki. Dodatkowo PRWB OSA wciąż dysponuje potencjałem modernizacyjnym. Zgodnie z tym w Wojskowych Zakładach Uzbrojenia S.A. powstała koncepcja jego dalszego unowocześnienia, polegająca przede wszystkim na wymianie najsłabszego elementu tego systemu w postaci pocisków rakietowych na inny typ, m.in. w oparciu o krajowe rozwiązania. W naszej ocenie kolejna modernizacja PRWB OSA w zakresie efektora rakietowego, o zwiększonych możliwościach rażenia i wykrywania, mogłaby stanowić dogodne w relacji koszt-efekt rozwiązanie pomostowe dla pododdziałów Wojsk Lądowych SZ RP do czasu planowanego w przyszłości rozpoczęcia procesu wprowadzania w ramach programu SONA systemu kompleksowej obrony przeciwlotniczej bardzo krótkiego zasięgu.

Artykuł przygotowany przez Wojskowe Zakłady Uzbrojenia S.A.