Po co czołgom dodatkowe "daszki"? [ANALIZA]

Owe daszki, w języku angielskim często szyderczo nazywane „cope cages”, najczęściej są rodzajem tzw. pancerza prętowego lub listwowego. W terminologii anglosaskiej ten typ osłony opisuje się nazwami „slat armor” lub „cage armor”, natomiast w nomenklaturze rosyjskiej określa się to mianem „zaszczitnyje rieszetki” („защитные решетки”, pol. „klatki ochronne”).

Najpierw należy wyjaśnić, jak działa pancerz prętowy. Jest to rodzaj pancerza przestrzennego, którego zadaniem jest uszkodzenie głowicy kumulacyjnej w taki sposób, aby nie doszło do jej detonacji. Jeżeli tak się stanie, uszkodzona wkładka kumulacyjna spowoduje, że nie dojdzie do poprawnego uformowania strumienia kumulacyjnego. Tym samym ryzyko przebicia pancerza zostaje zmniejszone.

Osłony tego typu mają wiele ograniczeń. Po pierwsze, muszą znajdować się w pewnym oddaleniu (często dość znacznym) od pancerza zasadniczego, aby w wypadku detonacji głowicy nawet źle uformowany strumień kumulacyjny miał miejsce na rozproszenie, tracąc możliwość przebicia pancerza zasadniczego.

Po drugie, pancerze prętowe i listwowe mają stosunkowo niewielką skuteczność, która wynosi jedynie 50%. Innymi słowy, szanse, że osłona zadziała lub nie, są mniej więcej równe. Wiele zależy od tego, w jaki sposób pocisk uderzy w osłonę. Dla pełnej skuteczności ochrony powinien trafić pomiędzy prętami lub listwami osłony, aby głowica kumulacyjna została zmiażdżona. Uderzenie w samą listwę spowodowałoby detonację i normalne uformowanie się strumienia kumulacyjnego.

Po trzecie, trzeba pamiętać, że ekrany prętowe działają tylko przeciwko stosunkowo delikatnym granatom wystrzeliwanym z ręcznych granatników przeciwpancernych. Te środki rażenia mogą być stosunkowo łatwo uszkodzone ze względu na dość cienką skorupę oraz niską prędkość lotu. Ponadto, ekrany prętowe nie działają na granaty z tzw. prekursorem, czyli z głowicami kumulacyjnymi w układzie tandemowym.

Nie są też skuteczne przeciwko pociskom z głowicą kumulacyjną, które są wystrzeliwane z armat czołgowych, ani przeciwpancernym pociskom kierowanym. I tutaj dochodzimy do kolejnego problemu.

Począśtkowo wielu komentatorów twierdziło, że tego typu daszki mają zapewniać ochronę przeciwko przeciwpancernym pociskom kierowanym takim jak FGM-148 Javelin lub Spike, które atakują cel od góry (w trybie top attack). W rzeczywistości takie ekrany nie mogą zapewnić żadnej ochrony przeciwko tego typu środkom rażenia. Dlaczego?

Wynika to z konstrukcji nowoczesnych ppk. W nosie pocisku znajduje się elektrooptyka oraz zapalnik uderzeniowy, a za nimi ulokowana jest niewielka głowica kumulacyjna nazywana prekursorem. Dopiero w środkowej części pocisku umieszcza się główną, zdecydowanie większą i silniejszą głowicę kumulacyjną.

Oznacza to, że gdy taki pocisk uderzy w ekran prętowy, od razu nastąpi detonacja. Pręty bądź listwy nie uszkodzą głowicy prekursora, ani tym bardziej głównej głowicy kumulacyjnej. Tym samym dojdzie do poprawnego uformowania głównego strumienia kumulacyjnego, który przebije cienki pancerz stropu wieży.

Z czasem Rosjanie zaczęli wyposażać „daszki” w moduły wybuchowego pancerza reaktywnego. Jednak te nie zapewniają pełnej ochrony przeciwko ppk wyposażonym w tandemowe głowice kumulacyjne. Istnieją różne rodzaje tzw. prekursorów: od prostych ładunków, których zadaniem jest spowodowanie przedwczesnej detonacji wybuchowego pancerza reaktywnego, po tzw. prekursory nieinicjujące, które jedynie tworzą otwór w tego typu osłonie, nie detonując jej, torując drogę dla głównego strumienia kumulacyjnego.

Biorąc pod uwagę powyższe, naturalnym jest zadanie pytania, po co stosuje się owe „daszki”. Odpowiedź jest dość prosta. Osłony te mają chronić głównie przed amunicją krążącą, w której najczęściej stosuje się proste, niewielkie głowice kumulacyjne, a także przed granatami i innymi ładunkami wybuchowymi zrzucanym przez różnego rodzaju bezzałogowe aparaty latające.

Co ciekawe, z czasem tożsame rozwiązania zaczęli stosować również Ukraińcy, choć głównie do ochrony gąsienicowych haubic samobieżnych, właśnie przeciwko amunicji krążącej i małym dronom. To zdaje się potwierdzać oryginalny zamysł, który stał za opracowaniem tego typu osłon w Rosji.

Podobnie jest w Izraelu, choć tutaj pojawiają się kolejne znaki zapytania. O ile stosowanie tego typu osłon może być uzasadnione w czołgach Merkawa Mk3, które mają strop wieży chroniony głównie zwykłym jednorodnym pancerzem ze stali pancernej, o tyle zaszczepienie tego rozwiązania na Merkawie Mk4 prezentuje się w zupełnie innym świetle.

Merkawa Mk4 ma strop wieży osłonięty doczepianymi modułami pancerza kompozytowego z wewnętrznymi elementami reaktywnymi. Grubość owych modułów dochodzi do 200-300 mm. Podobnie jest z włazami dowódcy i ładowniczego. To sprawia że Merkawa Mk4 posiada najlepiej chroniony strop wieży ze wszystkich czołgów podstawowych na świecie, szczególnie przeciwko różnego rodzaju głowicom kumulacyjnym.

W tym przypadku dodatkowa osłona w postaci „daszka” jest zbędna, a wręcz może narobić więcej szkód niż pożytku. Taki rodzaj osłony może utrudnić ewakuację z wozu, choć w wypadku czołgów Merkawa nie jest to aż tak duży problem ze względu na duży właz w tylnej części kadłuba (zespół napędowy znajduje się w przedniej części pojazdu). Niewątpliwym problemem jest ograniczanie widoczności członkom załogi w wieży oraz utrudnienia w wykorzystaniu uzbrojenia dodatkowego takiego jak karabiny maszynowe umieszczone na jej stropie.

W Izraelu daszki tego typu nie są powszechnie stosowane, choć można zaobserwować przynajmniej dwa ich typy. Wariant bardziej improwizowany, wykonany z dostępnych pod ręką materiałów, jest montowany na Merkawach Mk3. Natomiast drugi typ wydaje się bardziej ustandaryzowany. Jest montowany na Merkawach Mk4. Być może został opracowany i jest wykonywany siłami warsztatów konkretnej jednostki wojskowej wykorzystującej te maszyny.

W Merkawie Mk4 zastosowanie tego rozwiązania może mieć na celu głównie ochronę przed uszkodzeniem elementów wyposażenia znajdujących się na wieży (np. celowników dowódcy i działonowego) poprzez uniemożliwienie zrzucenia na strop granatów z małego bezzałogowca.

Czy tego typu osłony są skuteczne? Cytując klasyka, to zależy. Największe znaczenie mają środki rażenia, z którymi tego typu osłony muszą się mierzyć. Jednak należy pamiętać, że znane z historii improwizowane osłony częściej szkodziły, niż pomagają, co warto mieć na uwadze. Z tej przyczyny projektowaniem osłon balistycznych powinni zajmować się inżynierowie mający w tym kierunku odpowiednie wykształcenie i doświadczenie, a nie żołnierze kierujący się czystą intuicją.

Poza tym, w perspektywie długoterminowej lepszym rozwiązaniem będą aktywne systemy obrony oraz rozwiązania zakłócające pracę amunicji krążącej i innych bezzałogowców. Warto także uwzględnić tego typu zagrożenia przy projektowaniu nowych wzorów opancerzonych wozów bojowych. Zresztą to już się dzieje, na przykład w nowym czołgu podstawowym dla U.S. Army, który obecnie nosi nazwę M1E3.