Wojska Specjalne a wojna hybrydowa cz. 2. Możliwości użycia polskich specjalsów w odparciu agresji [RAPORT]

Z analizy przedstawionych przez autora rodzajów zagrożeń hybrydowych jasno wynika, że wojska specjalne naszego kraju będą mogły być wykorzystane przede wszystkim do przeciwdziałania zagrożeniom regularnym i nieregularnym. Wynika to zarówno z obecnych poglądów miejsca, roli i zadań wojsk specjalnych na współczesnym polu walki wyrażonych w narodowych i sojuszniczych dokumentach doktrynalnych, a także przepisach prawnych obowiązujących w naszym kraju.

W przypadku tych pierwszych tj. narodowej doktrynie Operacje specjalne DD-3.5 (A)[11] oraz sojuszniczej Special Operations AJP-3.5 (B)[12] wyraźnie wskazuje się, że jednym z zadań komandosów jest udział w działaniach przeciwrebelianckich (COIN)[13], a także udział lub samodzielne zwalczanie terroryzmu (działań kontrterrorystycznych (CT)[14]. Z kolei te drugie umożliwiają użycie sił zbrojnych (a w tym wojsk specjalnych) do wsparcia porządku i bezpieczeństwa wewnętrznego państwa zarówno w ramach bieżącego jego funkcjonowania jak i po wprowadzeniu stanów nadzwyczajnych.

W przypadku użycia wojsk specjalnych do wsparcia bezpieczeństwa wewnętrznego państwa bez wprowadzania jednego ze stanów nadzwyczajnych jest to możliwe na mocy zapisów następujących aktów prawnych:

• Ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych (Dz.U.2016.904)
• Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U.2015.355 z późniejszymi zmianami)
• Ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośrednie-go i broni palnej (Dz.U.2013.628 z późniejszymi zmianami)
• Ustawy z dnia 4 września 2008 r. o ochronie żeglugi i portów morskich (Dz.U.2016.49).
• Ustawy z dnia 12 października 1990r. o Straży Granicznej (Dz.U. 1990.78.462 z późniejszymi zmianami).
• Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu organizacji współdziałania od-działów i pododdziałów Policji z oddziałami i pododdziałami Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w przypadku wprowadzenia trzeciego lub czwartego stopnia alarmowego (Dz.U.2016.1087).
• Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie użycia oddziałów i pododdziałów Policji oraz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w razie zagrożenia bezpieczeństwa publicznego lub zakłócenia porządku publicznego (Dz.U.2016.1090).
• Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2010 r. w sprawie trybu postępowania i sposobu współdziałania organów w celu zapobieżenia niebezpieczeństwu grożącemu statkom, obiektom portowym i portom oraz związanej z nimi infrastrukturze, powstałego na skutek użycia statku lub obiektu pływającego jako środka ataku terrorystycznego (Dz.U.2015.1139).

Z punktu widzenia problemu podjętego na łamach artykułu istotne znaczenie ma pełnienie przez siły zbrojne funkcji wspierającej w stosunku do Policji czy Straży Granicznej, co wynika z zapisów w ww. aktach prawnych. Oznacza to, że pierwszoplanową rolę w przeciwdziałaniu zagrożeniom dla bezpieczeństwa wewnętrznego państwa nadal odgrywają właśnie ww. służby, natomiast siły zbrojne udzielają im pomocy. Kierowanie działaniami nadal pozostaje w kompetencjach funkcjonariuszy ww. służb. Dla wojsk specjalnych szczególnie istotna jest Ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych (zwanej dalej ustawą AT).

Znajduje ona zastosowanie w przeciwdziałaniu zagrożeniom regularnym (np. pododdziałom specjalnym agresora, najemnikom) i nieregularnym (bojówkom, milicjom, organizacjom terrorystycznym), które prowadząc działania zbrojne lub destabilizujące przeciwko naszemu państwu mogą być uznane w świetle prawa za mające charakter terrorystyczny. Nadaje ona także uprawnienia wojskom specjalnym podczas prowadzenia działań kontrterrorystycznych do użycia broni na zasadach wynikających z art. 3 ust. 2a Ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (art. 22 p.7), co oznacza możliwość jej użycia na takich samych zasadach jak w przypadku udziału w konflikcie zbrojnym (uprawnienia żołnierzy wojsk specjalnych na podstawie poszczególnych aktów prawnych pokazuje tabela nr 2).

W porównaniu z Ustawą o Policji znacznemu uproszczeniu uległ też proces aktywacji pododdziałów i oddziałów wojska wydzielanych do wsparcia Policji co jest uwidocznione na rysunku nr 2. Dla użycia wojsk specjalnych ma to kapitalne znaczenie z uwagi na możliwość dość wczesnego ich użycia[15], co umożliwia szybkie wsparcie Policji, w szczególności Centralnego Pododdziału Kontrterrorystycznego „BOA” oraz pododdziałów kontrterrorystycznych Policji. Pozwala to szybko nadać znaczny rozmach działaniom ukierunkowanym na neutralizację zagrożenia ze strony regularnych (pododdziały specjalne agresora) i nieregularnych ugrupowań zbrojnych (najemnicy, grupy przestępcze, organizacje terrorystyczne, milicje), a także na ujęcie osób sprawujących kluczowe funkcje w organizacjach wywrotowych. W opinii autora wybór ww. rodzajów zagrożeń wydaje się najsensowniejszy z uwagi na duże ryzyko ponoszone podczas przeprowadzanych akcji. Samo zaś użycie wojskowych pododdziałów specjalnych powinno mieć charakter selektywny i uderzeniowy koncentrując się na terenach, obiektach lub celach o kluczowych dla przeciwnika znaczeniu.

W przypadku użycia wojsk specjalnych do wsparcia Policji lub Straży Granicznej należy założyć dwa zasadnicze sposoby: pośredni oraz bezpośredni. Zaangażowanie pośrednie oznaczać może m.in. wydzielenie na rzecz służb doradców, udostępnienie sprzętu wojskowego lub obiektów niezbędnych do realizacji zadań, a także prowadzenie szkoleń z wykorzystania sprzętu lub technik stosowanych w wojskach specjalnych, a nie w Policji czy Straży Granicznej. Sposób ten może być zastosowany wtedy, kiedy Policja lub Straż Graniczna są praktycznie w stanie same poradzić sobie z pojawiającymi się zagrożeniami przy minimalnej pomocy ze strony wojsk specjalnych. Zaletą takiego rozwiązania będzie możliwość jego realizacji przede wszystkim w ramach bilateralnej współpracy w ramach podpisanych umów dwustronnych pomiędzy MON a MSWiA bez konieczności wydawania dodatkowych aktów prawnych, tj. postanowienia Prezydenta RP czy decyzji Ministra Obrony Narodowej.

W przypadku jednak, gdy posiadane przez Policję oraz Straż Graniczną siły i środki są nie wystarczające możliwym jest zaangażowanie wojsk specjalnych w sposób bezpośredni.  Skala takowego zaangażowania może być zróżnicowana i obejmować:

• wzmocnienie (wg. potrzeb) samodzielnych pododdziałów kontrterrorystycznych policji, Centralnego Pododdziału Kontrterrorystycznego „BOA” Policji[16] oraz wydziałów zabezpieczenia działań w Straży Granicznej za pomocą żołnierzy wojsk specjalnych wyposażonych w stosowny sprzęt lub umiejętności (np. snajperów, pirotechników, obsług wraz z bezzałogowymi aparatami latającymi etc.);
• wzmocnienie Straży Granicznej pododdziałami wojsk specjalnych z zadaniem wsparcia ochrony szczególnie niebezpiecznych odcinków granicy państwa (lądowej i morskiej), w tym prowadzenie przez nie rozpoznania specjalnego i dozorowania, patrolowania, rozpoznania obrazowego, rozpoznania radioelektronicznego czy osobowego, a także organizacji i prowadzenia akcji bezpośrednich prowadzonych na rzecz placówek i oddziałów Straży Granicznej;
• wykonanie zadań wspierających na rzecz prowadzonych przez Policję lub Straż Graniczną działań na terenie całego kraju poprzez np. prowadzenie rozpoznania obrazowego, radioelektronicznego czy osobowego wskazanych obiektów lub osób na terenie całego kraju, użycie środków przeciwdziałania IED, przerzut pododdziałów Policji czy Straży Granicznej z wykorzystaniem środków transportowych wojsk specjalnych, bądź też przeprowadzenie akcji mających za zadanie odciągnięcie uwagi od działań podejmowanych przez Policję czy Straż Graniczną;
• wspólne z pododdziałami kontrterrorystycznymi Policji czy wydziałami zabezpieczenia działań Straży Granicznej prowadzenie akcji bezpośrednich (na jeden lub kilka obiektów jednocześnie) według wspólnie opracowanych planów przy zachowaniu zasady, że całością takich działań (operacji) dowodzą funkcjonariusze Policji lub Straży Granicznej;
• wykonanie samodzielnych akcji bezpośrednich (przy ewentualnym wsparciu ze strony Policji czy Straży Granicznej) przez pododdziały wojsk specjalnych w sytuacji, gdy zaistniała sytuacja wyczerpała możliwości sił i środków Policji bądź Straży Granicznej (np. ze względu na ich zaangażowanie w innych miejscach). Zdaniem autora w przypadku prowadzenia samodzielnych działań osobami odpowiedzialnymi za planowanie, zorganizowanie i przeprowadzenie tychże akcji powinni być dowódcy z wojsk specjalnych, gdyż w tym przypadku to pododdziały wojsk specjalnych będą głównymi realizatorami prowadzonych akcji, a co się z tym wiąże będą ponosić główną odpowiedzialność za ich skutki.

Samo wsparcie Straży Granicznej czy Policji ze strony wojsk specjalnych powinno być prowadzone w sposób jak najbardziej dyskretny, przy maksymalnym wykorzystaniu maskowania operacyjnego. Takie użycie sprzyjać będzie bowiem skuteczności działań oraz bezpieczeństwu operacji. Brak świadomości zagrożenia ze strony wojskowych pododdziałów specjalnych oraz duża dynamika i dobra synchronizacja poszczególnych akcji powinna pozwolić na uzyskanie zaskoczenia oraz uniemożliwić stronie przeciwnej jakąkolwiek skuteczną reakcję (co oznacza przejęcie inicjatywy na poziomie operacyjnym). Należy zaznaczyć, że zaangażowanie wojsk specjalnych dotyczyć będzie najprawdopodobniej tylko części ich sił i środków, z uwagi na potrzeby utrzymania gotowości do realizacji zadań w przypadku pogorszenia się sytuacji i konieczności wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych (ekonomia sił).

Wyżej opisane wsparcie działań Policji i Straży Granicznej odnosi się do realizacji zadań na terenie obiektów i terenów cywilnych. W przypadku wystąpienia zagrożeń regularnych lub nieregularnych na obiektach wojskowych zgodnie z ustawą AT dowodzenie działaniami zmierzającymi do przeciwdziałania im przejmuje Żandarmeria Wojskowa. Formacja ta posiada w swoim składzie Oddział Specjalny w Warszawie, posiadający zdolność do realizacji działań kontrterrorystycznych, a także Oddział Specjalny w Mińsku Mazowieckim posiadający zdolność do wsparcia tego pierwszego. W przypadku wyczerpania ich możliwości istnieje możliwość udzielenia im wsparcia lub wzmocnienia analogicznie do wskazanego powyżej na rzecz Policji i Straży Granicznej.

W przypadku wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych rola i znaczenie wojsk specjalnych w przeciwdziałaniu zagrożeniom hybrydowym znacznie wzrośnie. Teza ta znajduje potwierdzenie w zapisach najnowszej Strategii Bezpieczeństwa Narodowego z dnia 20 maja 2020r. Punkt 3.9 rzeczonego dokumentu mówi: Rozwijać zdolności operacyjne Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności Wojsk Specjalnych, do zwalczania zagrożeń, w tym o charakterze hybrydowym i działań kontrterrorystycznych, we wszystkich stanach nadzwyczajnych i stanach gotowości obronnej państwa[17]. W przypadku ich wprowadzenia można się spodziewać ich większego zaangażowania w przeciwdziałanie nielegalnym grupom zbrojnym stanowiącym zagrożenie dla porządku publicznego i bezpieczeństwa państwa.

O ile w przypadku wprowadzenia stanu wyjątkowego[18] wojska specjalne nadal będą wspierać służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo wewnętrzne państwa i możliwości ich wykorzystania zasadniczo się nie zmienią, to sytuacja ta ulegnie zmianie w przypadku wprowadzenia stanu wojennego[19] na części lub całości terytorium państwa. W takim bowiem wypadku to siły zbrojne pełnić będą funkcję pierwszoplanowego wykonawcy, zaś układ siły i środki układu niemilitarnego pełnić funkcję wspierającą. Ustawa o stanie wojennym przewiduje mianowanie Naczelnego Dowódcy SZ, któremu podporządkowywane są siły i środki Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej jak i spoza nich[20] w celu zapobieżenia dalszego pogarszania się sytuacji bezpieczeństwa i odparcia agresji zewnętrznej (a takowa może być stwierdzona podczas wcześniejszych działań Policji, Straży Granicznej i części wojska).

W takiej sytuacji wojska specjalne (bądź ich wydzielona część) będą stanowić zwarty komponent, stanowiący integralną część zgrupowania operacyjnego, któremu czasowo mogą zostać podporządkowane m.in. pododdziały kontrterrorystyczne Policji oraz wydziały zabezpieczenia działań Straży Granicznej. Oznaczać to będzie, że samo użycie komponentu wojsk specjalnych będzie koncentrować się głównie na udziale w działaniach kontrterrorystycznych oraz przeciwrebelianckich prowadzonych w formie rozpoznania specjalnego oraz akcji bezpośrednich.

Będą one realizowane w ramach operacji połączonej sił zbrojnych we współdziałaniu zarówno z pozostałymi komponentami rodzajów sił zbrojnych (tj. wojsk lądowych i obrony terytorialnej, sił powietrznych, marynarki wojennej) oraz silami układu niemilitarnego (służby specjalne, pozostałe siły Policji czy Straży Granicznej). Będą mogły być prowadzone zarówno na terenach naszego kraju znajdujących się nadal pod kontrolą naszych władz, jak i na terenach, gdzie taką kontrolę utracono. Te ostatnie powinny stać się szczególnie obszarem oddziaływania naszych wojsk specjalnych.

Wszystkie te działania będą kierowane w ramach systemu dowodzenia naszych sił zbrojnych. Niemniej jednak to dowódca komponentu operacji specjalnych oraz podlegli mu dowódcy odpowiadać będą za planowanie, organizowanie i dowodzenie akcjami zmierzającymi do rozbicia najbardziej niebezpiecznych nieregularnych i regularnych ugrupowań zbrojnych działających na naszym terytorium (prowadzonymi w ramach ww. operacji połączonej kierowanej przez Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych). Nie jest również wykluczonym prowadzenie operacji specjalnych przeciwko obiektom położonym poza terytorium naszego państwa, jeśli takowe będą aktywnie wykorzystywane przez agresora, a ich neutralizacja przez naszych komandosów warunkować będzie przywrócenie integralności terytorialnej i suwerenności naszego państwa (czyli osiągnięcie celu działania o znaczeniu strategicznym).

Z uwagi na znaczne ryzyko polityczne i militarne takich działań[21], a także możliwość wykorzystania innych narzędzi[22], ich prowadzenie wydaje się jednak najbardziej prawdopodobne w przypadku próby przeprowadzenia lub rozpoczęcia otwartej interwencji zbrojnej przez przeciwnika prowadzonej pod pretekstem operacji pokojowej. Ta ostatnia stanowić może powód do zaangażowania militarnego Sojuszu Północnoatlantyckiego wynikającego z zapisów art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego, a tym samym przekształcenie operacji narodowej w sojuszniczą. To ostatnie oznaczać będzie jednak zakończenie wojny hybrydowej i rozpoczęcie klasycznego konfliktu zbrojnego (wojny), co nie jest przedmiotem rozważań niniejszego artykułu.

Podsumowanie

Jak wskazują obserwacje konfliktów zbrojnych gdzie doszło do zastosowania wojny hybrydowej (Ukraina, Syria, Libia) bardzo istotnym jest jak najwcześniejsze podjęcie skutecznych działań ukierunkowanych na przeciwdziałanie próbom destabilizacji państwa przy pomocy lub inspiracji podmiotów zewnętrznych. Najwyraźniej zdali sobie z tego sprawę także nasi politycy wprowadzając stosowne zmiany legislacyjne przyspieszające użycie różnych narzędzi. Podjęte analizy zarówno w siłach zbrojnych jak i środowisku cywilnym wskazały także, że do skutecznego przeciwdziałaniu zagrożeniom hybrydowym jest konieczne użycie całego wachlarza sił i środków (militarnych i niemilitarnych).

Wojska specjalne są niewątpliwie jednym z takich narzędzi, lecz z racji specyfiki oraz ograniczeń nie mogą być traktowane jako narzędzie uniwersalne. Powinny być używane w sposób ofensywny stosownie do swojego przeznaczenia oraz wobec obiektów (osób, grup), które leżą poza możliwościami innych podmiotów. Niemniej jednak uwzględniając postęp techniczny oraz ciągły wzrost znaczenia informacji, zdaniem autora należy zwiększać kompetencje i zdolności wojsk specjalnych w dziedzinie pozyskiwania, gromadzenia, przetwarzania oraz wykorzystania informacji na potrzeby prowadzonych działań.
To bowiem od informacji zależeć będzie ocena poziomu zagrożenia, identyfikacja i zlokalizowanie nielegalnych grup mogących dążyć do destabilizacji państwa, a także dróg i sposobów wspierania ich z zewnątrz (zarówno materialnie, finansowo jak i za pomocą przysłanego personelu), a następnie podjęcie adekwatnych decyzji. Autorowi nie chodzi tu bynajmniej o nadanie komandosom kompetencji przyznanym służbom specjalnym (zarówno cywilnym jak wojskowym) prowadzącym działania wywiadowcze i operacyjno-rozpoznawcze we wszystkich stanach bezpieczeństwa państwa. Chodzi bardziej o zacieśnienie więzi informacyjnych pomiędzy służbami specjalnymi a wojskami specjalnymi, a także wyposażenie tych ostatnich w nowe narzędzia (np. dotyczące pozyskiwania informacji w cyberprzestrzeni) wraz ze stosownymi uprawnieniami.

Po podjęciu decyzji o użyciu wojsk specjalnych pozwoliłoby to na znacznie szybsze włączenie komandosów do dotychczas prowadzonych działań, a także zwiększenie możliwości ich użycia. Zwiększyłoby to również samodzielność i skuteczność prowadzonych przez nich działań. Albowiem to wiarygodna informacja uzyskana na czas będzie jednym z głównych czynników decydujących o skuteczności wysiłków podejmowanych z innymi podmiotami (tj. służbami specjalnymi, Policją, Strażą Graniczną, władzami różnego szczebla, innymi Rodzajami Sił Zbrojnych etc.). Warto, aby osoby na kluczowych stanowiskach w państwie i siłach zbrojnych pochyliły się nad tym problemem.

ppłk rez. dr Marek Gryga, były Szef Szkolenia Jednostki Wojskowej AGAT.

[11] Operacje specjalne DD-3.5 (A),  s.31

[12] Allied Joint Doctrine For Special Operations AJP-3.5 (B),NATO Standarization Agency (NSA), Bruksela 2015, s.2-4

[13] COIN należy rozumieć jako szeroko zakrojone działania wojskowe i cywilne podejmowane w celu stłumienia rebelii i likwidacji przyczyn jej powstania. Działania przeciwrebelianckie DD-3.4.4 (A), Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych,  Bydgoszcz 2018, s.74.

[14] CT to wszelkie działania ofensywne podejmowane w celu zneutralizowania terroryzmu przed i po przeprowadzeniu aktów wrogich, Operacje specjalne DD-3.5 (A), s. 120.

[15] Po ogłoszeniu trzeciego lub czwartego stopnia alarmowego (art. 15 ustawy) – przyp. autora

[16] Na mocy Ustawy z dnia 9 listopada 2018 r. o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw, powołana została powołana Służba Kontrterrorystyczna Policji – przyp. autora

[17] Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2020, s.19,
Internet: https://www.bbn.gov.pl/ftp/dokumenty/Strategia_Bezpieczenstwa_Narodowego_RP_2020.pdf (dostęp 12.06.2020)

[18] Stan taki może być wprowadzony na mocy Ustawy z dnia 21 czerwca 2002r o stanie wyjątkowym (Dz.U. 2002 Nr 117 poz. 985 z późniejszymi zmianami).

[19] Na mocy Ustawy z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej, której art. 2 ust. 1 stanowi: W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, w tym spowodowanego działaniami terrorystycznymi, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może, na wniosek Rady Ministrów, wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa.

[20] Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej, art. 16.

[21] Zdobycie dowodów na bezpośrednie użycie naszych komandosów poza granicami państwa z pogwałceniem prawa międzynarodowego wywołać może skandal międzynarodowy i stać się pretekstem do rozpoczęcia regularnych działań wojennych przez agresora pod pretekstem odparcia agresji ze strony naszego państwa – przyp. autora

[22] Przykładowo do zdobycia dowodów na prowadzenie wojny hybrydowej przez agresora bezpieczniejsze i efektywniejsze jest wykorzystanie np. rozpoznania obrazowego, radioelektronicznego, służb specjalnych czy zdobycie informacji z wykorzystaniem narzędzi cybernetycznych, zaś oddziaływanie niekinetyczne na obiekty może być prowadzone za pomocą systemów zakłócających oraz informacyjnych rozmieszczonych na własnym terytorium – przyp. autora