Do lutego 2022 roku Siły Zbrojne Ukrainy miały mieszany system kierowania i dowodzenia. Na terenie kraju funkcjonował jako pokojowy, a na linii frontu z samozwańczymi republikami doniecką i ługańską jako wojenny. Ukraina od 2014 roku prowadziła tam „operację antyterrorystyczną”. Z dniem 30 kwietnia 2018 roku utworzono tam Dowództwo Sił Połączonych, któremu podporządkowano jednostki Sił Zbrojnych, Gwardii Narodowej i Policji działające na froncie. W tym miejscu należy zwrócić uwagę, iż to dowództwo było częścią Aparatu Głównego Dowódcy Sił Zbrojnych Ukrainy i nie było tożsame z Dowództwem Sił Połączonych Sił Zbrojnych Ukrainy, stanowiącym ogólnokrajowy element ukraińskiego systemu kierowania i dowodzenia.

Od lutego 2022 roku ukraiński front obronny rozszerzył się na inne regiony kraju, gdzie ofensywę przypuścili Rosjanie. W związku z tym obok nadal funkcjonującego systemu pokojowego, rozpoczęto tworzyć nowy system dowodzenia frontowego. Jego elementami były różne dowództwa (w kolejności od największego do najmniejszego):

• Dowództwo Operacyjno-Strategicznego Zgrupowania Wojsk;
• Dowództwo Operacyjno-Taktycznego Zgrupowania Wojsk;
• Dowództwo Operacyjnego Zgrupowania Wojsk;
• Dowództwo Zgrupowania Wojsk;
• Dowództwo Grupy Taktycznej.

Dowództwa te wraz z rozwojem działań wojennych ulegały różnym zmianom podporządkowania. Zmieniała się również ich liczba oraz nawet nazwy. Obecnie jeszcze za wcześnie aby pokusić się o szczegółowe opisanie tych zmian na froncie.

Niemniej system ten był krytykowany przez ukraińskich żołnierzy. Prawdziwe powody tej krytyki nie są na razie dokładnie wyartykułowane, ale wskazywano m.in. na bezpośrednie podporządkowanie poszczególnym dowódcom przypadkowych jednostek akurat wprowadzanych w ich rejonie odpowiedzialności, brak wystarczających odwodów w rękach tych dowódców, brak koordynacji pomiędzy sąsiednimi dowódcami, ale również w linii dowódca nadrzędny – dowódca podrzędny. Najbardziej wskazywano na to, że ich te frontowe dowództwa organizowane są ad hoc, kadra dowódcza kierowana jest do nich w przypadkowy sposób i to nie z frontu, ale z różnych instytucji i jednostek z całych sił zbrojnych, a przede wszystkim, iż zaledwie po kilku miesiącach dowodzenia wracają oni do swoich macierzystych jednostek i na ich miejsce przychodzą inni, mniej doświadczeni oficerowie. Dodatkowo szczególnie na najwyższym szczeblu operacyjno-strategicznym, ich dowódcy często równolegle zajmowali swoje stanowiska w funkcjonującym pokojowym systemie dowodzenia.

Jedno jest natomiast pewne - system ten po ukraińskiej stronie frontu nie zdał egzaminu i w 2025 roku postanowiono go zmienić, nie bacząc na prowadzone działania wojenne.

Z dniem 30 września 2025 roku rozformowano ostatnie z dowództw frontowych. Proces ten rozpoczął się wcześniej, ale tego dnia rozformowano ostatnie, i to do niedawna bardzo istotne, jak:

• Dowództwo Operacyjno-Strategicznego Zgrupowania Wojsk „Chortyca";
• Dowództwo Operacyjno-Taktycznego Zgrupowania Wojsk „Charków";
• Dowództwo Operacyjno-Taktycznego Zgrupowania Wojsk „Siewiersk";
• Dowództwo Operacyjno-Taktycznego Zgrupowania Wojsk „Starobielsk";
• Dowództwo Operacyjno-Taktycznego Zgrupowania Wojsk „Odessa".

Już w lipcu 2025 roku rozformowaniu uległy m.in.:

• Dowództwo Operacyjno-Taktycznego Zgrupowania Wojsk „Donieck";
• Dowództwo Operacyjno-Taktycznego Zgrupowania Wojsk „Ługańsk".

Oczywiście ich rozformowanie było możliwe, dlatego iż równolegle zbudowano nowy system dowodzenia. Jego główną zmianą jest oparcie go o dwa szczeble. Pierwszy stanowią istniejące struktury Wojsk Lądowych w postaci czterech Dowództw Operacyjnych. Drugi to nowo sformowane Dowództwa Korpusów Armijnych Wojsk Lądowych.

Dowództwa Operacyjne są ukraińskimi okręgami wojskowymi. Podlegają im jednostki bojowe Wojsk Lądowych stacjonujące na ich terytoriach, ale również szereg innych instytucji, jak administracja wojskowa w postaci Terytorialnych Centrów Rekrutacji i Wsparcia Społecznego (ukr. Територіальний центр комплектування та соціальної підтримки). Centra te w 2022 roku zastąpiły system Komisariatów Wojskowych. Dowództwa Operacyjne do tej pory wydzielały poszczególne jednostki bojowe do walki na froncie, gdzie przejmowały nad nimi dowodzenie wcześniej opisane dowództwa frontowe. Tym samym nie walczyły one wspólnie, ale w zależności od sytuacji i czasu trafiały w różne miejsca i, co za tym idzie, różne podległości. Dowództwo Operacyjne traciło wtedy nad nimi kontrolę.

Obecnie jednostki jednego Dowództwa Operacyjnego stanowią jedno Ugrupowanie Wojsk. Przypuszczalnie obecny system dowodzenia wygląda tak:

Dowództwo Operacyjne „Północ” z podległymi:

• Dowództwem 10.Korpusu Armijnego;
• Dowództwem 16.Korpusu Armijnego;
• Dowództwem 21.Korpusu Armijnego.

Dowództwo Operacyjne „Południe” z podległym:

• Dowództwem 19.Korpusu Armijnego.

Dowództwo Operacyjne „Zachód” z podległymi:

• Dowództwem 15.Korpusu Armijnego;
• Dowództwem 18.Korpusu Armijnego.

Dowództwo Operacyjne „Wschód” z podległymi:

• Dowództwem 3.Korpusu Armijnego;
• Dowództwem 9.Korpusu Armijnego;
• Dowództwem 11.Korpusu Armijnego;
• Dowództwem 17.Korpusu Armijnego;
• Dowództwem 20.Korpusu Armijnego.

Na razie niejasna jest podległość 12.Korpusu Armijnego i 14.Korpusu Armijnego. Albo są jeszcze podporządkowane Dowództwu Wojsk Lądowych, albo przeniesiono je już do właściwych Dowództw Operacyjnych.

Poza wyżej wymienionymi Zgrupowaniami Wojsk poszczególnych Dowództw Operacyjnych funkcjonuje jeszcze (lub funkcjonowało do niedawna) dodatkowe Zgrupowanie Wojsk „Kursk”. Składa się ono z wydzielonych brygad i pułków zaangażowanych początkowo w akcję wkroczenia na terytorium Rosji w rejonie Kurska, a później w działania obronne gdy armia rosyjska wypierała je z zajętych obszarów Rosji.

Największe znaczenie w obecnej reformie systemu kierowania i dowodzenia ma nowy korpuśny szczebel dowodzenia. Poszczególne korpusy mają swoją stałą strukturę organizacyjną, składającą się z jednostek Wojsk Lądowych oraz czasowo przydzielonych jednostek, np. Gwardii Narodowej czy też Sił Obrony Terytorialnej.

Trzeba przyznać, iż pomimo wprowadzenia poważnych zmian w systemie dowodzenia na froncie Ukraina zachowuje niezmiernie rozbudowany system całościowej organizacji formacji dysponującej bronią i walczących z Rosją. Obok Sił Zbrojnych Ukrainy podległych Ministerstwu Obrony Ukrainy jako osobne funkcjonują np.:

• Gwardia Narodowa Ukrainy;
• Państwowa Służba Graniczna Ukrainy;
• Służba Bezpieczeństwa Ukrainy.

Ministerstwu Obrony Narodowej, oprócz wspomnianych Sił Zbrojnych Ukrainy, podlegają również Główny Zarząd Rozpoznania i Państwowa Specjalna Służba Transportu. Również same Siły Zbrojne Ukrainy są mocno poszatkowane. Po zmianach z 2024 roku składają się one z:

trzech rodzajów sił zbrojnych:

• Wojska Lądowe;
• Siły Powietrzne;
• Siły Wojenno-Morskie.

dwóch rodzajów wojsk:

• Wojska Desantowo-Szturmowe;
• Wojska Łączności i Cyberbezpieczeństwa.

sześciu rodzajów sił:

• Siły Operacji Specjalnych;
• Siły Systemów Bezzałogowych;
• Siły Obrony Terytorialnej;
• Siły Logistyki;
• Siły Wsparcia;
• Siły Medyczne.

 Aby wszystko to było jeszcze bardziej skomplikowane, korpuśny szczebel dowodzenia wprowadzono nie tylko w Wojskach Lądowych.

W Wojskach Desantowo-Szturmowych sformowano:

• 7.Korpus Szybkiego Reagowania;
• 8.Korpus Wojsk Desantowo-Szturmowych.

W piechocie morskiej będącej częścią Sił Wojenno-Morskich sformowano 30.Korpus Piechoty Morskiej.

Poza Ministerstwem Obrony sformowano:

• 1.Korpus Gwardii Narodowej Ukrainy „Azow";
• 2.Korpus Gwardii Narodowej Ukrainy „Chartija".

Wszystkie ukraińskie korpusy, bez względu na przynależność, łączy jednak stosunkowo podobna organizacja. Od wielu lat na Ukrainie nie ma dywizji, a wojsko zorganizowane jest w brygady, pułki i bataliony. Poszczególnym dowództwom korpusów podlegają brygady i pułki bojowe, uzupełniane przez pułki i bataliony wsparcia. Dzięki temu teraz walczący korpus na swoim odcinku odpowiedzialności ma swoje jednostki pierwszego szeregu i jednostki wsparcia. Dowódca korpusu ma możliwość, w ramach jego sił, swobodnie luzować i wprowadzać do walki pododdziały wielkości batalionu lub grupy taktycznej, czy nawet w wyjątkowych sytuacjach wielkości kompanii. Dodatkowo już na szczeblu korpusu przydzielane są jednostki spoza Wojsk Lądowych, czyli np. Gwardii Narodowej oraz Sił Obrony Terytorialnej. Na wyższym szczeblu dowodzenia, czyli Dowództwom Operacyjnym, poza korpusami podporządkowane są oczywiście jeszcze odrębne jednostki wsparcia (większe organizacyjnie od tych w korpusach).

Zakończenie

Analizując szczegółowo całą strukturę militarną Ukrainy nie można się oprzeć wrażeniu, iż jest ona niepotrzebnie tak zagmatwana. Od razu należy wspomnieć o tym, iż jej analiza jest mocno utrudniona za względu na cenzurę, którą są objęte działania wojenne. O ile Ukraińcy zalewają świat doniesieniami o poszczególnych walkach, bojach i akcjach, to brak szczegółowych i pewnych informacji o bieżącym podporządkowaniu jednostek oraz o poszczególnych elementach systemu kierowania i dowodzenia. Jest to zrozumiałe ze względu na trwającą wojnę z Rosją. Zawsze elementy systemu dowodzenia, łączności czy rozpoznania są wtedy najbardziej chronione przed rozpracowaniem wroga.

Cały system organizacji militarnej i paramilitarnej na Ukrainie jest obecnie bardziej skomplikowany od systemu rosyjskiego. Natomiast tegoroczne zmiany systemu kierowania i dowodzenia na froncie bardzo upodobniły system ukraiński do rosyjskiego.

W Rosji każdy z pięciu okręgów wojskowych wystawia na front swoje Zgrupowanie Wojsk (Sił). Są im podporządkowane rosyjskie armie ogólnowojskowe i równorzędne im korpusy armijne. Dodatkowo każde takie zgrupowanie ma jednostki bezpośredniego podporządkowania (nie wchodzące w skład armii, ani korpusów). Obecnie rosyjskie armie (większe) różnią się od korpusów (mniejsze) tylko wielkością. Wraz z rozrostem organizacyjnym rosyjskich korpusów armijnych są one przeformowywane w armie ogólnowojskowe.

Dodatkowe zakończenie czyli sprawa polska

Ewentualna wojna prowadzona przez Polskę na pewno będzie inna od wojny na Ukrainie. Ale właśnie wojnę na Ukrainie musimy obserwować z różnych stron. Jedną z nich jest spojrzenie na pokojowy i wojenny system kierowania i dowodzenia.

Obecny System Kierowania i Dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP na pewno nie jest dobry. Publicznie mówią już o tym nie tylko analitycy i publicyści, ale już i generałowie, i politycy. Wydaje się, iż jest już konsensus dotyczący konieczności jego zmiany. Lecz nie jest zmieniany. A wytłumaczeniem tego jest obecnie tocząca się wojna na Ukrainie i wiążące się z nią zagrożenia dla Polski.

Tłumaczenie to jednak wydaje się nonsensowne. To kiedy Polska zmieni ten system? Wtedy gdy zacznie się wojna z naszym udziałem? Jak zawsze u nas będziemy ratować sytuację gdy już będzie źle?

Właśnie dlatego, iż teraz nie prowadzimy wojny, nasz System Dowodzenia i Kierowania Siłami Zbrojnymi RP musi być pilnie zreformowany i zmieniony. A najważniejszym wnioskiem z dotychczasowych działań zbrojnych na Ukrainie jest chyba to, iż system pokojowy i system wojenny muszą być maksymalnie zbliżone do siebie. Zapewne nie może być on identyczny, ale do minimum należy zmniejszyć potrzebne jego zmiany w czasie mobilizacji.