Święto Wojska Polskiego w przededniu przemian. „Sprzęt, Obrona Terytorialna, współpraca w NATO”

Obecny stan polskich Sił Zbrojnych jest wynikiem działań restrukturyzacyjnych, podjętych po 1989 roku oraz prób szeroko zakrojonej modernizacji technicznej. Na pierwszym planie należy tutaj wymienić programy modernizacyjne, rozpoczęte u progu XXI wieku, oraz proces profesjonalizacji SZ RP.

Zobacz więcej: Galeria: Defilada Wojska Polskiego 2016

Te pierwsze pozwoliły na wdrożenie do polskiej armii myśliwców F-16, KTO Rosomak i ppk Spike. Choć w trakcie ich realizacji nie obyło się bez niedociągnięć, których skutki częściowo odczuwalne są do dziś, to pozwoliły na wprowadzenie do Sił Zbrojnych znacznej ilości sprzętu zgodnego ze standardami NATO. Co ważniejsze, od tego czasu w zasadzie nie rozpoczęto realizacji zakrojonych na podobną skalę programów modernizacyjnych, pomimo przyjęcia w 2012 roku Planu Modernizacji Technicznej.

Czytaj więcej: Święto Wojska Polskiego razem z sojusznikami. Warszawska defilada [RELACJA] [FOTO]

Przełożyło się to na bardzo złą sytuację sprzętową w WP w wielu obszarach, w szczególności obrony powietrznej krótkiego/średniego zasięgu, czy gąsienicowych, bojowych wozów piechoty. Poprzedni rząd zrealizował natomiast proces profesjonalizacji armii, który – z braku odpowiedniego zwiększenia wydatków obronnych i przy spadku realnego (wykonanego) udziału nakładów obronnych w PKB – wiązał się ze znacznym spadkiem liczebności SZ RP (do maksymalnie 100 tys. żołnierzy zawodowych i kandydatów na żołnierzy zawodowych w 2013 roku). Zmniejszono liczbę jednostek, jednak znaczna część istniejących formacji pozostała na niskim poziomie ukompletowania (w tym te rozmieszczone przy granicy wschodniej) i dysponuje przestarzałym sprzętem. Oczywiście, poziom wyszkolenia żołnierzy szeregowych zdecydowanie wzrósł. Tylko że wielu z nich tworzyło/tworzy jednostki o niskim stopniu ukompletowania, w dodatku w standardzie wyposażenia odbiegającym w wielu obszarach od pierwszorzutowych jednostek armii radzieckiej z końca lat 80. XX wieku – z uwagi na specyfikę polityki sprzętowej Układu Warszawskiego i brak wystarczającego odwrócenia jej skutków po 1989 roku. Z procesem profesjonalizacji wiąże się też zahamowanie szkolenia rezerw (obecnie odbudowywanego).

Czytaj więcej: Armia u progu wyzwań modernizacyjnych. „Stagnacja, czy jakościowy skok”?

W 2014 roku rozpoczęto proces wzmacniania gotowości obronnej państwa w związku  kryzysem na Ukrainie. W jego efekcie przyjęto – podpisaną przez prezydenta Bronisława Komorowskiego – ustawę zakładającą zwiększenie wydatków obronnych do 2% PKB. W ramach planu wzmocnienia bezpieczeństwa państwa założono m.in. stopniowe wzmacnianie ukompletowania jednostek na wschodzie kraju, pod uwagę brano też pewne zmiany w kolejności dostaw w ramach programu modernizacji.

Wreszcie, zdecydowanie zwiększyła się aktywność NATO w Polsce i Polski w ramach międzynarodowych struktur wojskowych. Przykładem są ćwiczenia prowadzone w naszym kraju (kulminacją była niedawna Anakonda 2016), ale też udział Wojska Polskiego w Siłach Odpowiedzi NATO (w tym w siłach natychmiastowego reagowania – tzw. szpicy).

Pomimo tego, Siły Zbrojne RP potrzebują szybkiego, strukturalnego dostosowania do obecnych realiów. Wśród najpilniejszych zadań można wymienić trzy:

1)    Przyśpieszenie modernizacji armii. Przyjęty w 2012 roku Plan Modernizacji Technicznej jak na razie nie zaowocował rozpoczęciem realizacji najważniejszych programów. Wskazania poprzedniego kierownictwa MON, dotyczące wyboru zestawów przeciwlotniczych Patriot i śmigłowców wielozadaniowych wzbudziły wiele kontrowersji. Obecnie najistoniejsze jest podjęcie szybkich decyzji kierunkowych w głównych programach (w tym warstwowej obrony powietrznej średniego i krótkiego zasięgu, absolutnie niezbędnej w obecnej sytuacji Polski), aby można było rozpocząć „generacyjny skok” w Siłach Zbrojnych. Kolejną ważną kwestią jest dostosowanie (wzmocnienie, uporządkowanie i usprawnienie, a w dalszej perspektywie być może też głębsza restrukturyzacja) systemu pozyskiwania sprzętu. Wreszcie, w perspektywie 1-2 lat, po rozpoczęciu realizacji programów niezbędne będzie rozpoczęcie stopniowego zwiększania wydatków obronnych powyżej 2% PKB, zarówno z uwagi na zakres potrzeb, jak i plany zwiększania liczebności armii i rozbudowy OT. Nakłada to na przedstawicieli władz szczególne obowiązki – również w związku z utrzymaniem odpowiedniej kondycji systemu finansów publicznych i odporności na sytuacji gospodarczej.

2)    Budowa Obrony Terytorialnej i zwiększenie ukompletowania wojsk. Nowe kierownictwo MON zadeklarowało jako jeden z priorytetów budowę struktur Obrony Terytorialnej w czasie pokoju. Taka formacja, jeżeli zostanie prawidłowo wyszkolona i wyposażona, będzie stanowić istotną część systemu obronnego, pełniąc zarówno funkcje ochronno-zabezpieczające, jak i obronne – utrudniając potencjalnemu przeciwnikowi podejmowanie agresywnych działań i zwiększając ich koszt. Wiąże się to jednak z koniecznością poniesienia znacznych nakładów finansowych. Standard wyposażenia jednostek OT o przeznaczeniu obronnym musi być porównywalny z jednostkami lekkiej piechoty krajów NATO, czy polskimi pododdziałami powietrznodesantowymi. Stanowi to też bardzo duże wyzwanie organizacyjne, gdyż w ciągu kilku lat ma zostać sformowanych 17 nowych związków taktycznych, i to w momencie gdy trwa (zaplanowane i rozpoczęte w pewnym stopniu już przez poprzedni rząd po wybuchu kryzysu na Ukrainie) wzmacnianie ukompletowania jednostek Wojska Polskiego, zwłaszcza w rejonie granicy wschodniej.

3)    Współpraca międzynarodowa. Trzecim obszarem, w którym Siły Zbrojne RP muszą rozwijać swoje kompetencje, jest współpraca międzynarodowa. Od 2014 roku podwyższono gotowość sił Sojuszu Północnoatlantyckiego, zwiększono intensywność ćwiczeń, a w przyszłym roku w naszym kraju ma być rozmieszczona batalionowa grupa bojowa NATO. Poszczególne państwa Sojuszu pomimo wspólnych szkoleń nadal zmagają się z koniecznością zapewnienia odpowiedniego poziomu interoperacyjności, czyli zdolności współdziałania wojsk różnych państw. Dotyczy to zarówno działań „w polu”, w różnych rodzajach Sił Zbrojnych i na różnych szczeblach (w tym pododdziałów), jak i np. pełnienia funkcji państwa przyjmującego/państwa gospodarza, koordynacji krajowego i sojuszniczego planowania obronnego czy harmonizacji regulacji prawnych. Pewne bardzo istotne kroki w tym zakresie zostały już podjęte, włącznie z wdrożeniem ustawy znacznie ułatwiającej przyjęcie bojowych jednostek NATO w czasie pokoju ale obszar ten jeszcze przez długi czas będzie wymagał pracy. Dodatkowo Polska zwiększyła zaangażowanie w misje zagraniczne (działania koalicji przeciwko Daesh w tym m.in. rozmieszczenie myśliwców F-16 w Kuwejcie).

W Siłach Zbrojnych przeprowadzono też kontrowersyjną reformę systemu kierowania i dowodzenia, w ramach której rola Sztabu Generalnego została ograniczona, stworzono Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych i Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych odpowiedzialne co do zasady odpowiednio za przygotowanie podległych jednostek do działań oraz dowodzenie nimi po wydzieleniu do operacji. Według deklaracji obecnego kierownictwa MON system dowodzenia ma być zreformowany, ale obecnie brak jest szczegółowych informacji w tym zakresie.

Czytaj więcej: Dlaczego Polska potrzebuje Marynarki Wojennej?

Jak widać Wojsko Polskie musi przejść dynamiczny i szeroko zakrojony proces dostosowywania do obecnego otoczenia bezpieczeństwa. Niestety, „pauza modernizacyjna” lat 90. XX wieku czy proces profesjonalizacji połączony z obniżeniem udziału wydatków obronnych w PKB (i niższą dynamiką nowych projektów, niż w pierwszych kilku latach obecnego wieku) spowodowały, że zakres potrzeb jest bardzo szeroki, a ich wypełnienie będzie czasochłonne i będzie wymagać alokacji znacznych zasobów (wydatki obronne powyżej 2% PKB).

Należy też zwrócić uwagę na otoczenie międzynarodowe, w którym znajduje się Polska. W czasie szczytu NATO zdołano uzyskać obecność bojowych jednostek Sojuszu Północnoatlantyckiego na terenie naszego kraju, co jest dużym sukcesem. Istnieje jednak ryzyko, że sytuacja polityczna w USA czy w wielu krajach europejskich może doprowadzić do zakwestionowania z tych ustaleń (choć będzie to znacznie trudniejsze, niż gdyby nie przyjęto na warszawskim szczycie tak jednoznacznych ustaleń, stanowiących oczywistą demonstrację wciąż utrzymywanej spójności Zachodu).

Ponadto, armie państw zachodnich uległy w ciągu kryzysu gospodarczego znacznym redukcjom w zakresie sił konwencjonalnych, Dysponujące trzema dywizjami z pododdziałami artylerii i OPL na szczeblu dywizji i brygady Wojska Lądowe odgrywają bardziej istotną rolę w potencjale Sojuszu niż wcześniej – przed kryzysem gospodarczym, gdy konwencjonalnymi formacjami z liczniejszymi pododdziałami wsparcia dysponowała np. Bundeswehra, znacznie liczniejsza była również np. British Army.

Nie da się ukryć, że bezpieczeństwo militarne Polski będzie zależeć zarówno od działań podejmowanych przez Warszawę, jak i otoczenia międzynarodowego. Trzeba jednak pamiętać, że podstawową rolę w systemie bezpieczeństwa odgrywają własne Siły Zbrojne. A jednym z niewielu instrumentów oddziaływania na sojuszników aby zwiększyli swoje zdolności obronne jest rozbudowa własnych, stanowiąca demonstrację zaangażowania, ale też zwiększająca realne szanse udzielenia pomocy, zarówno z uwagi na jej skuteczność, jak i „opłacalność” wsparcia z punktu widzenia sojusznika.

Dlatego w dniu Święta Wojska Polskiego trzeba wyraźnie wskazać, że rozbudowa Sił Zbrojnych wymaga zdecydowania i znacznych zasobów (większych niż w poprzednich latach). Jest to jedyny środek, jaki może zapewnić Polsce bezpieczeństwo w zmienionym środowisku międzynarodowym.