W związku  z agresywnymi działaniami rosyjskiego lotnictwa w rejonie Morza Bałtyckiego i Arktyki, jednym z najważniejszych obszarów współpracy Skandynawów jest obrona powietrzna. Już na przełomie maja i czerwca br. w organizowanych przez NORDEFCO ćwiczeniach lotniczych Arctic Challenge weźmie udział kilkadziesiąt samolotów nie tylko ze Skandynawii, ale również należących do kluczowych członków NATO, takich jak USA czy Wielka Brytania.

Jednym z elementów zapowiedzianej współpracy ma być dzielenie  się informacjami na temat przestrzeni powietrznej w celu zapewnienia możliwości wczesnego ostrzegania i ograniczenia ryzyka nieoczekiwanych ”zdarzeń”.  Celem tych działań ma być, przede wszystkim, ochrona przed coraz bardziej agresywnymi działaniami Moskwy w bezpośrednim sąsiedztwie krajów skandynawskich.

Współpraca pomiędzy bliskimi kulturowo i geograficznie krajami jest realizowana mimo wyboru przez nie innych sposobów ochrony swojego bezpieczeństwa na arenie międzynarodowej. Norwegia, Dania i Islandia są członkami Paktu Północnoatlantyckiego od jego utworzenia w 1949 roku, z kolei Szwecja oraz Finlandia zdecydowały się na neutralność w okresie Zimnej Wojny i kontynuują obraną drogę w okresie po upadku komunizmu.

Różna polityka wobec NATO nigdy nie stała jednak na przeszkodzie w prowadzeniu wspólnych projektów o charakterze obronnym. Realizowano je od lat 50. XX wieku, skupiały się one - początkowo  - na wsparciu misji pokojowych ONZ. Najnowszą platformą do realizacji wspólnych działań w dziedzinie obronności jest NORDEFCO (Nordycka Współpraca Obronna), która powstała 4 listopada 2009 r., jako połączenie wielu różnych wspólnych projektów. Organizacja często nazywana jest skandynawskim NATO, co jednak jest porównaniem błędnym, ponieważ kraje członkowskie nie zapewniają sobie wzajemnej obrony w razie zewnętrznej agresji lub niepokojów wewnętrznych, np. wywołanych działaniami o charakterze wojny hybrydowej.

Dodatkowo poszczególne państwa mogą decydować o tym w jakim stopniu chcą uczestniczyć w określonych wymiarach współpracy zarówno na płaszczyźnie politycznej jak i wojskowej. Mają pełną wolność w podejmowaniu decyzji o zakresie w jakim włączają się w poszczególne projekty, ale nie mogą wetować inicjatyw pozostałych partnerów. W związku z tym niewiele jest działań, w które angażują się wszystkie kraje członkowskie. Dotyczy to zwłaszcza nie posiadającej własnych sił zbrojnych Islandii. Z drugiej strony, praktycznie we wszystkich najważniejszych projektach uczestniczą Szwecja i Finlandia.

NORDEFCO nie ma kwatery głównej, ani nawet własnego biura. System dowodzenia opiera się w pełni na strukturach krajów członkowskich, a współpraca jest rozwijana poprzez niezbiurokratyzowany cykl spotkań, aż po płaszczyznę ministerialną.  Z drugiej strony ten bardzo elastyczny instrument często postrzegany jest jako doskonały przykład realizacji zasad „Inteligentnej Obrony” łączącej w sobie wspólne osiąganie zdolności obronnych przy zapewnianiu oszczędności w stosunkowo niewielkich budżetach obronnych krajów skandynawskich. Należy jednak pamiętać, że międzynarodowa kooperacja nie jest alternatywą dla utrzymywania prawidłowego poziomu finansowania obronności.

Obrona powietrzna i wzmocnienie zdolności operacyjnych

Główne cele NORDEFCO skupiają się wokół zwiększania możliwości militarnych krajów członkowskich. Przejawia się to m.in. poprzez kompleksowe i długoterminowe zdefiniowanie problemów związanych z obronnością, jak również dzięki identyfikacji strategicznych oraz politycznych tematów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania. W  bardziej praktycznej formie ma to być realizowane poprzez współpracę przemysłową,  działania na rzecz zwiększania jakości sił zbrojnych oraz optymalnej alokacji kadr i funduszy w sektorze obronnym. NORDEFCO stawia sobie wśród celów także organizowanie wspólnych ćwiczeń, które mają umożliwić skuteczne współdziałanie wojsk krajów członkowskich m.in. podczas operacji międzynarodowych, takich jak działania ISAF w Afganistanie czy misja ONZ w Mali.  

Jednym z kluczowych obszarów współpracy w ramach NORDEFCO jest obrona powietrzna. Najważniejszym projektem realizowanym w ramach tych działań są doroczne manewry lotnicze Arctic Challenge, realizowanie na pograniczu Szwecji, Norwegii i Finlandii. W tym roku planowane są przełomie maja i czerwca, a Norwegia będzie w nich odgrywać przewodnią rolę. Arctic Challenge jest również okazją do przećwiczenia wspólnych działań w dziedzinie obrony powietrznej z krajami NATO, ponieważ w szkoleniu od 2013 r. biorą również udział samoloty należące do US Air Force in Europe, jak F-15 czy KC-135, brytyjskie Eurofightery czy samoloty wczesnego ostrzegania NATO E-3 Sentry. W 2015 roku współpraca ma zostać dodatkowo poszerzona o Francję, która zapowiada wysłanie za koło podbiegunowe myśliwców Mirage 2000. Podczas Arctic Challenge samoloty operują z trzech głównych baz: Bodø w Norwegii, Kallax w Szwecji i Rovaniemi w Finlandii. 

Kraje należące do Nordyckiej Współpracy Obronnej prowadzą też inne wspólne ćwiczenia, takie jak np. Iceland Air Meet. W 2014 roku brało w nich udział 12 myśliwców ze Szwecji, Norwegii i Finlandii oraz 2 śmigłowce NH-90 szwedzkich sił zbrojnych, które współdziałały nad nieposiadającą własnej armii Islandią z myśliwcami amerykańskimi oraz holenderskimi i należącym do NATO  E-3 Sentry.

W obliczu bezprecedensowego wzrostu liczby prowokacyjnych lotów samolotów należących do Federacji Rosyjskiej, które w 2014 roku trenowały m.in. wykonywanie uderzeń z użyciem broni jądrowej na Szwecję i należącą do Danii wyspę Bornholm, obrona powietrzna staje się najważniejszym ogniwem skandynawskich zdolności obronnych. W najcięższej sytuacji są nienależące do NATO Szwecja i Finlandia, które w razie konfliktu z Rosją prawdopodobnie nie będą mogły liczyć na wsparcie ze strony lotnictwa krajów Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Finlandia posiada obecnie 61 myśliwców F/A-18C/D Hornet, które są dostosowywane także do wykonywania uderzeń na cele naziemne z użyciem pocisków samosterujących JASSM. Następca tych maszyn ma zostać wybrany za ok. 10 lat, a wśród kandydatów wymienia się F-35, F/A-18E/F i JAS-39E. Szwecja – jedyny kraj skandynawski produkujący własne samoloty - posiada na wyposażeniu ponad 90 Gripenów w wersjach C i D, a od 2018 roku do służby mają zacząć wchodzić pierwsze z 60 zamówionych JAS-39E. Szwecja intensywnie promowała zresztą wśród partnerów z NORDEFCO swój sztandarowy produkt lotniczy ale na razie bez sukcesów.

W 2008 roku Oslo zdecydowało o zastąpieniu 57 F-16AM/BM przez 52 amerykańskie myśliwce F-35A. Również siły powietrzne Danii dążą do wyboru nowego samolotu wielozadaniowego. Ostateczna decyzja w tej sprawie ma zostać podjęta w czerwcu br. Zamówienie na nowe myśliwce ma opiewać na, co najmniej, 24 egzemplarze, a konkurentami F-35 są F/A-18 Super Hornet i Eurofighter. Za obronę powietrzną Islandii odpowiada, z kolei, natowska misja Icelandic Air Policing, w ramach której 4-6 myśliwców Sojuszu operuje z bazy w Keflaviku.

Przyszłość działań podejmowanych w ramach NORDEFCO nie jest oczywista. Z jednej strony działania Rosji na Ukrainie wzmocniły w Skandynawii poczucie zagrożenia oraz potrzebę zacieśnienia współpracy obronnej. Dodatkowo dla Szwecji i Finlandii działania w tej platformie i udział ćwiczeniach lotniczych takich jak Arctic Challenge umożliwiają zbliżenie do NATO i przećwiczenie wspólnych działań z siłami zbrojnymi najsilniejszych krajów członkowskich Sojuszu. NORDEFCO rozwija też współpracę z innymi regionalnymi partnerami, jak przede wszystkim kraje bałtyckie.

Z drugiej jednak strony elastyczna formuła NORDEFCO i różne doktryny wojskowe krajów członkowskich nie pozwalają na stworzenie wspólnych planów obronnych oraz stawiają pod znakiem zapytania projekty wyspecjalizowania się poszczególnych państw w wybranych dziedzinach. Według tego pomysłu Dania i Norwegia miałyby się skupić na rozwoju marynarki wojennej podczas, gdy lotnictwo i siły lądowe byłyby domeną Szwecji i Finlandii. Jednym z pomysłów jest również stworzenie jednej, wspólnej akademii obronnej. Realizacja tych planów byłaby jednak bardziej prawdopodobna jeśli Finlandia i Szwecja zdecydują się w przyszłości na członkostwo w NATO.

Andrzej Hładij