Carl-Gustaf - Wielozadaniowy granatnik od Saab

Wielozadaniowy system uzbrojenia Carl-Gustaf jest produkowany przez firmę Saab Bofors Dynamics i wywodzi się w prostej linii z granatnika przeciwpancernego, który opracowano już w 1946 r. Od tego czasu przechodził on ciągłą metamorfozę zarówno pod względem ergonomii, zastosowanych materiałów jak i wykorzystywanej amunicji.

Granatnik czy działo bezodrzutowe Carl-Gustaf?

W odróżnieniu od granatnika AT4 (również proponowanego przez Saab), który jest lekkim systemem przeciwpancernym jednorazowego użytku, Carl-Gustaf można wykorzystywać wielokrotnie, ładując go klasyczną i specjalistyczną amunicją w sposób charakterystyczny dla wcześniej stosowanych dział bezodrzutowych.

System Carl-Gustaf może oczywiście spełniać rolę granatnika przeciwpancernego, ale dzięki szerokiemu spektrum wykorzystywanej amunicji może być wykorzystywany do wielu innych zadań, w tym do wsparcia własnej piechoty, niszczenia umocnień, murów, bunkrów, siły żywej przeciwnika, niewielkich jednostek nawodnych – w tym desantowych,  stawania zasłon dymnych czy oświetlania pola walki.

Jest to więc uzbrojenie, które w starciu bezpośrednim zapewnia w dużym stopniu samowystarczalność bez konieczności ciągłego wspierania się własna artylerią (co przy niewielkich odległościach, zmieniających się ciągle pozycjach, walce w terenie zurbanizowanym jest bardzo niebezpieczne i często niemożliwe).

Łatwy w obsłudze i skuteczny

System jest nieskomplikowany i łatwy w obsłudze. Jest również tani w szkoleniu poprzez zastosowanie specjalnej amunicji treningowej. W wersji M3, jego najważniejszą częścią jest zakładana na ramię, gwintowana wyrzutnia rurowa kalibru 84 mm, ładowana odtytylcowo po otworzeniu na bok odchylanej przegubowo dyszy Venturiego. Spełnia ona zarówno rolę zamka (pozwalającego na ryglowanie i wyrzucanie łusek lub niewypałów), redukuje odrzut, jak i chroni obsługę przed podmuchem odpowiednio go nakierowując do tyłu.

Sam granatnik w wersji M3 ma długość 1,065 m i waży tylko 8,5 kg (bez amunicji). W przypadku systemów starszych (Carl-Gustaf M2) wyrzutnia ważyła 14 kg będąc wyposażona dodatkowo m.in. w specjalny dwójnóg pozwalający na postawienie systemu na ziemi. Prowadnica rurowa w wersji M2 (M/48) była wykonana ze stali. Dla zmniejszenia ciężaru w wersji M3 zastosowano do jej wykonania już cieńszą blachę stalową (wyrzutnia M/86) z zewnątrz pokrytą tworzywem sztucznym, które ma dodatkowo chronić strzelca przed wysoką temperaturą.

Zasadniczo celowanie odbywa się za pomocą standardowo montowanych na wyrzutni przeziernych, mechanicznych przyrządów celowniczych, rozkładanych jednym ruchem tuż przed strzelaniem (podobnie jak na typowych granatnikach przeciwpancernych).

W działach Carl-Gustaf istnieje jednak możliwość zwiększenia precyzji strzelania – szczególnie przy zwalczaniu celów na większych odległościach oraz w trudnych warunkach atmosferycznych i w nocy. Na wyrzutni zastosowano bowiem szynę montażową w standardzie Picatinny (MIL-STD-1913), która pozwala na montaż całej gamy przyrządów optycznych w tym systemów termowizyjnych.

Załogę stanowią standardowo dwie osoby (celowniczy i ładowniczy), którzy mogą wystrzelić do sześciu razy na minutę. Zadaniem ładowniczego jest wybrać odpowiednią amunicję, załadować ją do wyrzutni znajdującej się na ramieniu celowniczego oraz powiadomić strzelca o zamknięciu zamka (najczęściej klepnięciem w ramię). Strzelanie może się odbywać z pozycji stojąc, klęcząc i leżąc z ramienia lub z wykorzystaniem doczepianego dwójnogu.

System spustowy składa się z uchwytu pistoletowego wyposażonego w mechaniczny bezpiecznik, który jest połączony ze znajdującym się z tyłu modułem inicjującym przez specjalną tubę biegnącą w dolnej prawej części wyrzutni. Pod samą „lufą” znajduje się jeszcze z przodu specjalny chwytak oraz podpora do trzymania i blokowania przy ramieniu wyrzutni, która na lewej stronie posiada dodatkową osłonę z tworzywa sztucznego, chroniącą strzelca przed wysoką temperaturą.

Duży wybór amunicji, czyli wielozadaniowość systemu

Największą zaletą systemu Carl-Gustaf jest jego bardzo skuteczna, wielozadaniowa amunicja kalibru 84 mm, która po jej odpowiednim dobraniu zapewnia wsparcie dla większości zadań, jakie są stawiane pododdziałom zmotoryzowanym. Standardowo wykorzystuje się pięć typów amunicji: przeciwpancerną, przeciwpancerno–odłamkową, odłamkowo burzącą, oświetlającą i dymną. Większość pocisków jest stabilizowana w locie za pomocą brzechw rozkładających się po odpaleniu i zapewnia skutecznie rażenie czołgów do odległości 150 m oraz celów stacjonarnych do 1000 m.

Zapłonnik inicjowany mechanicznie przez system spustowy i powodujący zapłon ładunku miotającego znajduje się z boku naboju stąd konieczne jest jego odpowiednie ułożenie w wyrzutni. Pomagają w tym specjalne wyżłobienia w amunicji dopasowane do odpowiedniego zaczepu w lufie. Sama amunicja składa się najczęściej z ładunku miotającego oraz właściwego pocisku, jednak w najnowszych wersjach stosuje się również specjalne przyśpieszacze rakietowe, których działanie jest inicjowane w bezpiecznej odległości od strzelca, a które zwiększają prędkość i zasięg pocisku.

Największą przebijalność ma amunicja przeciwpancerna HEAT 751 (High Explosive Anti-Tank). Posiada ona głowicę tandemową dzięki czemu można nią przebić pancerz o grubości 500 mm i to ukryty za osłoną reaktywną ERA (Explosive Reactive Armour). Wyrzutnia Carl-Gustaf pozwala więc na zwalczanie z boku większości obecnie wykorzystywanych czołgów podstawowych.

Jednym z najnowszych rozwiązań proponowanych dla systemu Carl-Gustaf jest przeciwpancerny nabój HEAT 655 CS, który pozwala na jego odpalenie z zamkniętych pomieszczeń, a więc doskonale nadaje się do walk w terenie zurbanizowanym.

Pociskiem bardziej wszechstronnym, choć również przeciwpancernym jest HEAT 551C RS, który może niszczyć nie tylko pojazdy opancerzone, ale również inne systemy umocnione, takie jak np. bunkry. Jest ona już jednak mniej skuteczna przeciwko nowoczesnym czołgom z ERA, ponieważ nie posiada głowicy tandemowej.

Amunicją specjalnie predysponowaną dla sił szybkiego reagowania jest HEDP 502 (High Explosive Dual Purpose), ponieważ pozwala ona na niszczenie bardzo dużej liczby różnego typu celów w tym lekko opancerzonych pojazdów, umocnień polowych, lekkich bunkrów, schronów, ścian ceglanych i betonowych.

Obsługa wyrzutni Carl-Gustaf ma również do wyboru pocisk MT 756 (Multi Target) – bardzo skuteczny w starciach na terenie zabudowanym. Pozwala on na niszczenie siły żywej przeciwnika wewnątrz budynków lub pomieszczeń, ale nie poprzez drzwi lub okno, ale dzięki otworowi, który zostaje wybity pierwszym ładunkiem, jaki znajduje się w głowicy tandemowej MT 756.

Przydatnym w działaniach miejskich jest również pocisk ASM 509 (Anti-Structure Munition) specjalnie przygotowany do niszczenia różnego rodzaju konstrukcji budowlanych w tym całych budynków. Przy czym obsługa ma możliwość wyboru dwóch modów pracy: wybuchu wyzwalanego uderzeniem i inicjowanego z opóźnieniem.

Carl-Gustaf może wykorzystywać również specjalną amunicję przeciwpiechotną (zawierający 800 prefabrykowanych odłamków). Pocisk HE 441D (High Explosive) pozwala zarówno na zwalczanie siły żywej znajdującej się na terenie otwartym, jak również pozostającą za ukryciem w okopach lub nieopancerzonych pojazdach. Pozwala na to m.in. możliwość wyboru sposobu wyzwalania (po uderzeniu lub po określonym czasie – wybuch powietrzny).

Kolejną amunicją do działań w terenie zamkniętym, a na małych przestrzeniach jest ADM 401 (Area Defence Munition). Może być on wykorzystywany np. podczas walki w dżungli lub w lesie.

Za amunicję wsparcia uznaje się dwa typy pocisków: przeznaczony do stawiania zasłon dymnych (SMOKE 469C) oraz do szybkiego oświetlenia pola walki lub celu ataku (ILLUM 545C).

Amunicja ćwiczebna i treningowa

Jedną z kolejnych zalet wyrzutni Carl-Gustaf jest możliwość zastosowania podczas szkolenia różnego rodzaju amunicji treningowej. Praktyka wykazała bowiem, że koszt bojowej amunicji w systemach tej klasy jest na tyle duży, że praktycznie nie pozwala na jej wykorzystanie w czasie treningów. Szkolenie wymaga jednak zarówno zgrania dwuosobowej obsługi działa, jak i szkolenie strzelca w celowaniu i taktyce wykorzystania przy zachowaniu warunków jak najbardziej zbliżonych do rzeczywistych.

Konstruktorzy zestawu Carl-Gustaf proponują dwa rozwiązania: system laserowy oraz amunicję zastępczą. System laserowy (Carl-Gustaf Anti-Tank Simulator) pozwala na wirtualne otwarcie ognia do przeciwnika z wykorzystaniem symulatora laserowego. Strzał w tym przypadku oznacza wysłanie „impulsu laserowego” odbieranego po trafieniu przez systemy czujników rozwieszone na ewentualnych celach.

Wystarcza to przy szkoleniu taktycznym, jednak przy zgrywaniu obsady o wiele bardziej realistyczna jest amunicja treningowa. Proponowane są tutaj głównie cztery typy pocisków „szkolnych”: podkalibrowy pocisk 7,62 mm (Sub-Calibre 553B), podkalibrowy system treningowy 20 mm (Sub-Calibre 20 mm) - oba wykorzystujące specjalne adaptery do kalibru 84 mm, pocisk TPT 141 (Training Practice Tracer) dokładnie symulujący odczucia obsady podczas strzelania przy stosunkowo niewielkich kosztach oraz pocisk TP 552 (Training Practice) przygotowany do treningu strzelania pociskami przeciwpancernymi klasy HEAT.

Ciężar, czy rzeczywista pomoc?

Prostota i skuteczność systemu Carl-Gustaf spowodowały, że ponad 40 państw zdecydowało się na zakup tego systemu uzbrojenia. Aż 13 z nich należy do NATO, co bardzo pomaga w zabezpieczeniu logistycznym, szczególnie w czasie działań ekspedycyjnych w ugrupowaniach międzynarodowych.

W Polsce pierwszych 27 zestawów Carl-Gustaf M2 kupiono na początku lat 1990 dla Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych MSW. Uzbrojenie to później zostało przejęte przez Jednostkę Wojskową Grom, by późnej poprzez dalsze zakupy wprowadzać je np. do kolejnej, należącej do Wojsk Specjalnych jednostki wojskowej Formoza.

System ten jest nadal oferowany naszej armii i to również jako wyposażenie wsparcia dla niewielkich pododdziałów piechoty. Tak właśnie zrobili Amerykanie uznając, że granatniki AT4 ze względu na zasięg około 300 metrów często były zbyt mało skuteczne w walce ogniowej z Talibami. System Carl-Gustaf M3 (w USA wykorzystywany jaki M3 MAAWS - Multi-Role Anti-Armor Anti-Personnel Weapon System) dawał o wiele większe możliwości zarówno jeżeli chodzi o zasięg (do 1000 m) jak i wybór amunicji, potrzebnej do wykonania zadania.

Pamiętać przy tym należy, że Saab nie oferuje jedynie zakupu, ale możliwość współpracy technicznej. Przykładowo amunicja do systemu jest rozwijana i produkowana w kilku miejscach na świecie – w tym w Belgii i Indiach.