Rosja w Syrii: teatr czy gra na saudyjsko-irański kompromis w sprawie podziału?

W ostatnich dniach Bułgaria i Grecja zamknęły przestrzeń powietrzną dla rosyjskich samolotów transportowych lecących do Syrii ze względu na uzasadnione podejrzenie, iż ładunkiem jest broń i sprzęt militarny. Obecnie rosyjskie zaopatrzenie odbywa się drogą powietrzną poprzez Armenię, Iran i Irak, a także drogą morską przez Bosfor. Tydzień temu do Syrii przypłynęły tez dwa kolejne rosyjskie okręty desantowe (wcześniej dotarł tam już „Nikołaj Filczenkow”) i pod Latakią rozmieszczono siedem czołgów T-90, a także najnowsze transportery BTR-82A.

W amerykańskich mediach pojawiły się również doniesienia o rozpoczęciu budowy przez Rosję nowej superbazy lotniczej pod Latakią. Rosja zaprzeczyła tym doniesieniom, jednak zrobiła to z opóźnieniem i w sposób mało przekonujący i wskazujący raczej na to, iż nie chce ukrywać zarówno zwiększania dozbrajania Assada jak i obecności swoich żołnierzy w Syrii. Zaprzeczyły również władze w Damaszku, co jest całkowicie naturalne. Niemniej Rosja nie musi obawiać się reakcji Zachodu sparaliżowanego kryzysem migracyjnym. Wręcz przeciwnie, wszystko wskazuje na to, iż zamierza wykorzystać sytuację.

Te informacje same w sobie nie wskazują na to, by w syryjskiej wojnie domowej doszło do jakiegoś przełomu. Rosja wprawdzie wezwała do tworzenia wielkiej koalicji przeciw Państwu Islamskiemu z udziałem Assada, ale zostało to zignorowane. Warto przypomnieć, iż w styczniu Rosja organizowała w Moskwie negocjacje między rządem syryjskim a częścią opozycji, które były jednak przedsięwzięciem czysto propagandowym. Chodziło tylko o pokazanie iż Rosja też jest graczem na Bliskim Wschodzie i partnerem do rozmów nad politycznym rozwiązaniem. Tymczasem jeszcze rok temu wpływy na Bliskim Wschodzie były zminimalizowane niemal do zera. Dopiero błędy polityki amerykańskiej, takie jak ochłodzenie relacji z Egiptem, otworzyły Rosji drogę do dyplomatycznej ofensywy. 

W styczniu, gdy sytuacja Assada wydawała się dość dobra, jakiekolwiek rozwiązanie, które zakładałoby odsunięcie go od władzy było całkowicie wykluczone. Od tamtego czasu dużo się jednak zmieniło. Chodzi, przede wszystkim, o ofensywę Nusry i Frontu Islamskiego w prowincji Aleppo, prawie całkowite (z wyjątkiem małej enklawy) opanowanie prowincji Idlib i zajęcie pólnocnej części prowincji Latakia i Hama. Drugim, być może jeszcze potężniejszym ciosem, było opanowanie przez Państwo Islamskie wschodniej części prowincji Homs, zdobycie Palmyry, a następnie miasta Qaryatayn.

Dalsza ofensywa na zachód może grozić Assadowi odcięciem Damaszku od alawickiego centrum Syrii – Tartus i Latakii. Natomiast operacje Frontu Islamskiego i Nusry na północy mogą doprowadzić do odcięcia, a następnie utraty, Aleppo. Lepiej wiedzie się Assadowi na południu, gdzie powstrzymana została ofensywa Frontu Południowego na Daraa (dowódca Frontu Południowego oświadczył natomiast, iż chce rozwiązania politycznego, co można odczytać jako otwartość na rozmowy z Assadem). W druzyjskiej Suwajdzie wybuchły ostatnio jednak protesty antyassadowskie.

Druzowie jako mniejszość podatna na prześladowania ze strony dżihadystów dotąd wiernie wspierali Assada. Warto dodać, iż prezydent Syrii stracił niemal całkowicie kontrolę nad wschodnimi obszarami państwa. Los rządowych enklaw w Qamiszlo czy Hasace zależy od Kurdów, a poza nimi Assad kontroluje jeszcze tylko część Deir Ezzor, w tym większość centrum i lotnisko. Ciekawe jest jednak to, iż ostatnia ofensywa Państwa Islamskiego w Deir Ezzor została odparta przez siły rządowe. Nie miało to jednak żadnego związku z Rosjanami.

Nie wydaje się możliwe, by Rosjanie chcieli się zaangażować głęboko w Syrii, tj. przejść do działań ofensywnych na terenie prowincji Aleppo, czy też znacząco wesprzeć jakąś ofensywę przeciw Państwu Islamskiemu. Deklaracje Rosji o zamiarze budowania wielkiej koalicji przeciw IS z udziałem Assada można raczej uznać za propagandę. Pytanie pozostaje, czy pozostałe działania również są pokazówką obliczoną na podkreślenie rosyjskiej roli, czy też Rosja rzeczywiście może odegrać znaczniejszą rolę w tym regionie.

Za ta pierwsza opcją przemawiać może to, że los Assada wciąż bardziej zależy od Iranu aniżeli od Rosji. Rosja nie skłoni prezydenta Syrii do ustąpienia, jeśli ten będzie miał gwarancje, iż Iran dokona interwencji na pełną skalę, jeśli reżimowi grozić będzie całkowita klęska – dotychczas bowiem Iran nie uruchomił w pełni swoich możliwości. W obecnej sytuacji międzynarodowej taki krok Teheranu nie wiązałby się z przesadnym ryzykiem przeciwdziałania ze strony Zachodu. To samo, oczywiście, dotyczy Rosji, jednak dla niej stawka jest mimo wszystko mniejsza niż dla Iranu. Niekontrolowany upadek Assada pogrzebałby irańskie plany odgrywania roli regionalnego mocarstwa. Dla Rosji natomiast istotne jest, by ewentualny polityczny deal zabezpieczył rosyjskie wpływy w Syrii, ale rola alawitów i Assada w powojennej Syrii jest już nieistotna. Tymczasem niektórzy politycy europejscy (ostatnio szef niemieckiego CSU) wierzą, że kluczem do rozwiązania problemu uchodźców jest zniszczenie Państwa Islamskiego (co jest tylko częściowo prawdą) i Rosja może w tym pomóc (co już zupełnie nie jest prawdą, choć Rosja ma w tym również interes z uwagi na radykalizację muzułmanów w Rosji i Azji Centralnej).

Całkowite odsunięcie od władzy Assada jako efekt politycznego dealu byłoby teoretycznie możliwe, ale niewiele wnosi do całej sytuacji. To bowiem nie sam Baszar Assad jest odpowiedzialny za zbrodnie popełnione przez reżim, lecz stojący za nim „wąski krąg” popleczników. Ponadto w obecnej sytuacji ta odpowiedzialność straciła znaczenie, gdyż podobną można przypisać innym podmiotom uczestniczącym w tym konflikcie, i to nie tylko Państwu Islamskiemu.

Znacznie istotniejsze z punktu widzenia humanitarnego jest zabezpieczenie praw mniejszości: alawitów, chrześcijan i druzów (Kurdowie to zupełnie odrębny temat), tak by uchronić ich przed planowanym już przez sunnitów ludobójstwem. Natomiast z punktu widzenia politycznego ewentualny układ (przy założeniu iż doprowadza do niego Rosja) musiałby uwzględniać interesy Iranu i Arabii Saudyjskiej. No i - oczywiście - samej Rosji.

Na ten ten drugi scenariusz może wskazywać ofensywa dyplomatyczna Rosji w regionie, a w szczególności ocieplenie jej relacji z Arabią Saudyjską przy jednoczesnych staraniach zniwelowania szkód, jakie może spowodować dla niej kompromis nuklearny i otwarcie się Iranu na Zachód (przez zacieśnianie współpracy gospodarczej). Zresztą, rozkręcająca się wojna domowa w Turcji może zablokować plany tranzytowe irańsko-europejskie z pożytkiem dla Rosji.

Nie wydaje się jednak, by było możliwe doprowadzenie do saudyjsko-irańskiego kompromisu w sprawie Syrii bez jej podziału (o ile w ogóle taki kompromis jest realn,y bo pól konfliktu jest znacznie więcej- np. Jemen). W takim układzie kwestia otwartą byłoby albo usankcjonowanie status quo przy rezygnacji Assada z Aleppo, czyli pozostawienie władzy nad Damaszkiem połączonym przez prowincję Homs z Latakią i Tartus, albo całkowite wycofanie się do reaktywowanego państwa alawickiego zbudowanego w oparciu o te dwie nadmorskie prowincje. To dostatecznie zabezpieczyłoby interesy Rosji i - być może - też Teheranu, a w saudyjskiej strefie wpływów pozostałaby reszta Syrii. Jednak podział Syrii prawdopodobnie spowodowałby podobny scenariusz w Iraku.

Realizacja tej opcji nie wymagałaby zgody USA czy Europy, co byłoby największym triumfem dla Rosji. Ponadto ocieplenie relacji saudyjsko-rosyjskich spowodowałoby wzrost cen ropy, a także zmniejszenie wahabickiego zagrożenia w Rosji ze stron sił finansowanych przez Saudów. W grze teoretycznie pozostawałaby Turcja, jednak ta może się szybko pogrążyć w wojnie domowej. Takie rozwiązanie nie wyeliminuje też od razu Państwa Islamskiego, ale to już pozostanie problemem Arabii Saudyjskiej. Pozostanie też otwarta kwestia kurdyjska.

Ponieważ taki scenariusz jest bardzo niekorzystny dla Europy, to powinna ona mu przeciwdziałać. Możliwe to byłoby poprzez zwiększenie wsparcia militarnego dla sił niedżihadystycznych, zwłaszcza kurdyjskiej YPG i stworzonej wokół niej koalicji Burkan al Firat, a także negocjacjach, w których stroną byłby zarówno Iran i Assad, jak i Kurdowie i nieislamistyczna opozycja. W ten sposób Rosja zostałaby wyeliminowana.

Witold Repetowicz