System Pilica powstał w odpowiedzi na zapotrzebowanie Szefostwa OPL Sił Powietrznych w zakresie systemu obrony przeciwlotniczej bardzo krótkiego (bliskiego) zasięgu (ang.: V-SHORAD). W założeniach ma to być autonomiczny zestaw (samodzielna bateria), który będzie w stanie osłaniać pojedynczy obiekt/rejon  np. bazę lotniczą czy logistyczną, stanowisko dowodzenia lub pododdział.

Baterię tworzy w standardowej konfiguracji: sześć (Przeciwlotniczych Zestawów Rakietowo Artyleryjskich) PZRA ZUR-23-2SP Jodek, skomputeryzowane stanowisko dowodzenia, mobilna trójwspółrzędna stacja radiolokacyjna Soła, punkt obserwacji wzrokowej oraz system łączności przewodowej i radiowej, zapewniający komunikację pomiędzy poszczególnymi komponentami baterii i systemem dowodzenia OPL.

Do podstawowej konfiguracji można dodać kolejne moduły pozwalające  całość włączyć w szerszy system obrony i dowodzenia (np. REGA). Pilica jest integralnym elementem zintegrowanej, wielowarstwowej obrony przeciwlotniczej.

Koń roboczy systemu - ZUR-23-2SP Jodek

Kluczowym elementem systemy Pilica jest jego uzbrojenie, a więc Przeciwlotniczy Zestaw Rakietowo Artyleryjski PZRA -ZUR-23-2SP Jodek. Jest on modyfikacją popularnego w Wojsku Polskim 23mm artyleryjskiego ciągnionego zestawu przeciwlotniczego ZU-23-2. Prace nad nowoczesnym zestawem artyleryjsko-rakietowym tego typu, stanowiącym element zintegrowanego systemu przeciwlotniczego, rozpoczęto już w 2006 roku. W latach 2010-2013 były one współfinansowane  ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, a realizowane przez konsorcjum składającego się z: Wojskowej Akademii Technicznej (Lider), Zakładów Mechanicznych Tarnów S.A.i BUMAR sp. z o. o. (obecnie Polski Holding Obronny sp. z o. o.).

Uzbrojenie zestawu to podwójne działko kalibru 23mm o szybkostrzelności teoretycznej 2000 strz./min i zasięgu skutecznym ognia do 3 km oraz 2 przeciwlotnicze pociski rakietowe GROM o zasięgu 5,5 km. Dzięki zwiększonej szybkości i precyzji śledzenia, zestaw zdolny jest nie tylko niszczyć samoloty i śmigłowce bojowe, ale również bezzałogowe środki latające. Możliwe jest też niszczenie celów lekko opancerzonych zarówno lądowych jak i nawodnych.  

Sterowanie uzbrojeniem odbywa się automatycznie w pełnym zakresie, z użyciem skomputeryzowanego układu naprowadzania o wysokiej dokładności. Działa on w układzie półautomatycznym, namierzając cele i niszcząc je po potwierdzeniu przez operatora. System celowniczy jest zintegrowany  z układem śledzącym i identyfikatorem IFF, który jest w stanie zablokować uzbrojenie, gdy namierzonym celem będzie zidentyfikowany przez IFF własny środek latający. PZRA- ZUR-23-2SP może być obsługiwany zdalnie, a w wypadku awarii zasilania możliwe jest też działanie efektora ogniowego w trybie całkowicie manualnym.

Zestaw wyposażony jest w stabilizowaną optoelektryczną głowicę dzienno-nocną, mogącą pracować niezależnie od uzbrojenia w zakresie obserwacji oraz wykrywania i identyfikacji celów.  Stanowi ona nie tylko element systemu naprowadzania, ale też źródło informacji dla całego systemu, gdyż dane o wykrytych i obserwowanych obiektach są wymienianie w całej sieci dowodzenia. Każdy zestaw jest też wyposażony w system ostrzegający przed promieniowaniem lasera.

System Pilica w działaniu – ochrona obiektowa

O ile uzbrojenie jest kluczowe dla zniszczenia celu, to na skuteczność obrony przeciwlotniczej składa się działanie całego systemu i jego właściwe rozmieszczenie. Przy symetrycznym rozmieszczeniu, bateria jest w stanie osłonić przed atakiem z powietrza prowadzonym z dowolnego kierunku teren o powierzchni 350 km². Ponieważ zasięg skutecznego ognia komponentów bojowych dochodzi do 5,5 km, to standardowe rozlokowanie zakłada, że odległość miedzy efektorami ogniowymi nie przekroczy 8 km. Nakładające się zasięgi rakiet i armatnie nie pozwalają na bezkarne wtargnięcia w obszar ochraniany i zwiększają prawdopodobieństwo zniszczenia celów.

 Dzięki temu, że każdy z elementów ugrupowania posiada własną autonomiczną głowicę śledząco-celującą, możliwe jest wyodrębnienie 6 kanałów celowania. Ich właściwe rozmieszczenie umożliwia optymalne przydzielanie celów pomiędzy kanałami i zwalczanie wielu z nich jednocześnie.

System jest w stanie określić na podstawie uzyskiwanych danych, który z efektorów ogniowych  PZRA ma największe szanse na eliminację zagrożenia i w jakiej kolejności należy atakować cele. Może też ustalić status każdego ze śledzonych lub atakowanych celów. Proces ten przebiega w trybie ręcznym lub półautomatycznym, przy zatwierdzaniu przez operatora. Możliwe jest też łączenie dowolnej ilości baterii w większe struktury obronne. Dzięki zgodności ze standardem transmisji danych Link-11oraz możliwością wprowadzenia Link-16, system jest kompatybilny z układami dowodzenia i obrony przeciwlotniczej NATO. Może zostać z łatwością włączony do wielowarstwowych systemów obrony przeciwlotniczej.

Pilica – rozwiązanie mobilne, skutecznie i ekonomiczne

System Pilica powstał w wyniku ewolucji, korzystając z dużego doświadczenia przy tworzeniu wcześniejszych rozwiązań. Wykorzystanie nowych zdobyczy techniki i technologii pozwoliły znacząco poprawić efektywność ogniową i kompatybilność proponowanego rozwiązania z NATO. Małe gabaryty, niewielka masa tego systemu. Jest odpowiedzią na zapotrzebowanie Sił Powietrznych, które życzyły sobie systemu do osłony baz lotniczych, możliwego do przerzutu drogą powietrzną przy wykorzystaniu własnych środków transportu. Cechy te w pełni pokrywają się z wymaganiami dotyczącymi zabezpieczenia jednostek Wojsk Lądowych zdolnych do przerzutu.

Część specjalistów krytykuje kaliber 23 mm jako mało perspektywiczny choć najbardziej rozpowszechniony (co pokazują relacje z rejonów zapalnych i konfliktów) i wskazuje na armaty  kalibru 35 mm z programowalną amunicją oraz większym zasięgiem. Jednak większy kaliber oznacza też znacznie większa masę, mniejszą mobilność i  wyższy koszt zakupu oraz eksploatacji, zwłaszcza przy użyciu drogiej amunicji programowalnej. Zamiast zwiększać masę oraz skomplikowanie, konstruktorzy Pilicy postawili na zwiększenie precyzji systemu naprowadzania i maksymalna automatyzację obsługi, a co za tym idzie redukcję liczby żołnierzy, niezbędnych do zabezpieczenia funkcjonowania zestawu. 

Poza tym popularność uzbrojenia 23 mm na świecie daje duże możliwości eksportowe. Zarówno to zarówno tego systemu, jak też pochodnych rozwiązań, korzystających z części jego możliwości.

O ile system przeciwlotniczy  bardzo bliskiego zasięgu Pilica stanowi pewną całość w zakresie systemu uzbrojenia, naprowadzania i zarządzania, to zastosowane w nim rozwiązania mogą być z łatwością zaadaptowane do systemów artyleryjsko-rakietowych bliskiego zasięgu, wykorzystujących uzbrojenie dowolnego kalibru (np.35mm, 57mm). Nie jest to rozwiązanie rewolucyjne, lecz podlegające stałej i przemyślanej ewolucji. Co istotne posiada ono nadal znaczne możliwości rozwoju.