Zachodnioafrykańska Al-Kaida paraliżuje Sahel i Zatokę Gwinejską [WYWIAD]

Od 2021 roku, JNIM, czyli sahelska grupa afiliowana przy Al-Kaidzie, konsekwentnie pozostaje najbardziej aktywnym aktorem niepaństwowym w regionie. Krwawe żniwo zbierane przez Jama’at potęguje kryzys polityczny, który rozlewa się na zachodnią część kontynentu afrykańskiego. Co doprowadziło do pojawienia się Al-Kaidy w krajach Sahelu? Jakie znamiona noszą działania JNIM? Czym Grupa wyróżnia się na tle innych podmiotów terrorystycznych? Czym charakteryzują się stosunki JNIM z grupami afiliowanymi przy Państwie Islamskim? Czy komórka Al-Kaidy może być określana jako grupa przestępcza? Na powyższe pytania odpowiedzi zgodził się udzielić ekspert Opportunity Institute for Foreign Affairs, Paweł Wójcik.

Konrad Markiewicz, Defence 24: Jak Al-Kaida znalazła się w Afryce Zachodniej i krajach Sahelu i jakie są jej związki z JNIM?

Paweł Wójcik, ekspert ds. terroryzmu: Pojawienie się Al-Kaidy w regionie ma związek z powrotami bojowników, opuszczających Afganistan, do krajów pochodzenia. Historycznie, formalne zapoczątkowanie działania filii miało miejsce dopiero po wojnie domowej w Algierii, która trwała w latach 1992-2002. Wówczas, jedna z najbardziej radykalnych stron konfliktu Salaficka Grupa Modlitwy i Walki (fr. Groupe Salafiste pour la Prédication et le Combat; GSPC), zdecydowała się dołączyć do inicjatywy Osamy bin Ladena. Podobne trendy mogliśmy wówczas obserwować w innych regionach świata, na przykład na Kaukazie. GSPC brało udział w walkach w Afryce Północnej, jednak zostało pokonane przez armię algierską. W 2007 roku GSPC dołączyło do międzynarodowej siatki Al-Kaidy, stając się Al-Kaidą Północnego Maghrebu (AQIM). Grupa wykorzystała wojnę domową w Libii oraz w Mali do relokacji, przenosząc większości swoich operacji do regionu Sahelu. Po początkowych sukcesach w 2012-2013 roku i stworzeniu Emiratu przez fundamentalistów, francuska interwencja Serval pozbawiła AQIM kontrolowanych przyczółków, co ostatecznie doprowadziło do rozdrobnienia całej struktury. W roku 2017 elementy składowe AQIM, które zostały pokonane w 2013 roku, ponownie podjęły próbę konsolidacji w związku z przeciągającymi się walkami z Francuzami oraz pojawieniem się Państwa Islamskiego w regionie. Od tamtej pory AQIM działa jako naczelny dowódca Al-Kaidy w Zachodniej i Północnej Afryce, a JNIM, powstałe w marcu 2017 roku, jest zbrojnym ramieniem powoli tworzącym własne zręby państwowości.

Jak wygląda stosunek JNIM do działań określanych mianem terroryzmu (celem ataków i presji jest rząd lub władza) i aktywności określanej mianem terroru (akcje, celem których jest ludność cywilna)?

Generalnie, należy stwierdzić, że strategia JNIM jest bardziej przemyślana, niż to miało miejsce ponad dekadę temu w przypadku organizacji pokroju Ansar Dine czy MUJAO. Celem głównym Grupy Wsparcia Islamu i Muzułmanów są armie reżimów wojskowych oraz ich pomocnicy, jak rosyjski Korpus Afrykański czy tureckie PMC Sadat. Cywile w większości mają kilka opcji do wyboru. Mogą płacić terrorystom daniny, konwertować się na islam pod przymusem oraz deklarować posłuszeństwo fundamentalistom. Jednak w ostatnich dwóch latach, JNIM także popełniało masowe zbrodnie wojenne, jak to miało np. miejsce w Barsalogho, gdzie źródła podają, że śmierć mogło ponieść ponad 600 cywilów. „Wymierzanie sprawiedliwości” usprawiedliwiane jest faktem odwetu na ludności cywilnej za ich pomoc dla junt wojskowych z Mali, Burkina Faso oraz Nigru. Mniejszości etniczne takie jak Dogon, która w regionie jest unikatowa pod względem kulturowym, także są zagrożone.

Czym JNIM różni się od innych organizacji terrorystycznych profilowanych fundamentalizmem muzułmańskim?

Przede wszystkim JNIM wyróżnia się stosunkową polityczną ugodowością - jest to jedna z niewielu salafickich struktur, z którymi można rozmawiać, by wymusić pewne odstępstwa. Nie jest także tak agresywna wobec innych muzułmańskich sekt czy organizacji humanitarnych jak inni aktorzy dżihadystyczni. Jednocześnie to dalej jest Al-Kaida - współpracuje z całą globalną siecią, uczestniczy w życiu publicznym, komentuje i analizuje stosunki międzynarodowe.

Jakie są relacje JNIM z grupami afiliowanymi przy Państwie Islamskim pokroju ISWAP czy ISGS?

JNIM jest największym wrogiem Państwa Islamskiego w Zachodniej Afryce - wszystkie filie Państwa Islamskiego prowadzą z JNIM wojnę. Największy antagonizm zauważalny jest na linii Państwa Islamskiego Zachodniej Sahary – Grupa Wsparcia Islamu i Muzułmanów, ponieważ organizacje te rywalizują w obrębie pogranicza Mali, Burkiny i Nigru. Wszystko wskazuje na to, że w 2025 możemy być świadkami pierwszej pełnoskalowej wojny terrorystycznej pomiędzy JNIM i ISGS. Zapowiedziała to druga najważniejsza osoba w strukturach Grupy oraz lider Katiba Macina - Amadou Kouffa. W rozmowie z francuskim dziennikarzem Wassimem Nasrem, Kouffa zaznaczył, że rywalizacja może rozegrać się w Nigrze, gdzie wynik starcia zadecyduje o zdobyciu tronu Sahelu.

Ile w JNIM jest z organizacji o profilu przestępczym, a ile z organizacji terrorystycznej? Czy możemy mówić o hybrydowej organizacji terrorystycznej o charakterze para państwowym?

Tak naprawdę ciężko jest mówić o profilu przestępczym Grupy Wsparcia Islamu i Muzułmanów. Często niektórzy badacze wykorzystują ten temat, by udowodnić, że takie ugrupowanie cynicznie stosuje swoją ideologię do wzbogacenia się. Jednak za wspomnianą ideologią kryją się motywy, które muszą mieć swoje źródło, zwłaszcza gdy zewnętrzne finansowanie jest ograniczone. Inaczej wygląda to w przypadku ISGS, które środki pieniężne oraz wsparcie materialne otrzymuje z centrali jak ma to miejsce w przypadku takich organizacji, przez co zakres działań Państwa Islamskiego Wielkiej Sahary rozszerza się. W rzeczywistości stworzona przez JNIM hybrydowa struktura musi utrzymać całą sieć dżihadystów, co prowadzi do klarowania się alternatywnej ekonomii cienia. Wykorzystywanie jej przez pośredników przestępczych jest standardowym rozwiązaniem, przynajmniej, dopóki ugrupowanie nie ogłosi stworzenia własnego państwa na opanowanym terytorium. Wtedy, podobnie jak miało to miejsce w Iraku w 2014 roku czy w Afganistanie w 2021 roku, rozpoczyna się wewnętrzna czystka, mająca na celu konsolidację władzy i eliminację rywali.

Dziękuję bardzo za rozmowę