AUKUS: Wielka Brytania wraca do strategicznych korzeni. Co z zaangażowaniem w NATO [ANALIZA]

W 1966 r. premier Wielkiej Brytanii Harold Wilson poinformował pisemnie premiera Australii Harolda Holta, że Wielka Brytania redukuje obecność swoich wojsk w regionie Azji i Pacyfiku na wschód od Kanału Sueskiego. Wówczas Premier Wilson argumentował, że koszty dyslokacji wojsk brytyjskich tej skali, stały się ciężarem, na który Wielka Brytania nie mogła sobie pozwolić w świetle ówczesnej  brytyjskiej polityki zagranicznej wobec Europy. Pięć dekad później, wydaje się, że premier Boris Johnson podpisując trójstronne porozumienie obronne AUKUS, wycofał Wielką Brytanię z decyzji premiera Wilsona. Czyniąc to, zobowiązał się do utrwalania post-brexitowej wizji powrotu Wielkiej Brytanii jako mocarstwa globalnego.

Premier Johnson w swoim oświadczeniu wygłoszonym 15 września oraz składając wyjaśnienia przed Parlamentem dzień później, wyraził satysfakcję z podpisania trójstronnego porozumienia AUKUS, którego celem są wspólne wysiłki podpisujących stron na rzecz wzmacniania bezpieczeństwa i stabilności w rejonie Indo-Pacyfiku. Zaznaczył jednocześnie, że wraz z otwarciem nowego rozdziału przyjaźni z Australią, porozumienie będzie podstawą do pomocy Australii przy zakupie floty okrętów podwodnych o napędzie atomowym, jednakże nie uzbrojonych w broń atomową. Podkreślił tym samym, że współpraca ta wpisuje się w brytyjskie zobowiązania o nie rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia. Premier podkreślił złożoność i zaawansowanie technologiczne projektu, który będzie trwać przez dziesięciolecia. Zauważył jednocześnie doświadczenie Royal Navy nabyte w ciągu ostatnich ponad 60 lat eksploatacji atomowych okrętów podwodnych. Istotne miejsce w oświadczeniu premiera Johnsona zajęła kwestia utworzenia setek miejsc pracy dla wysoko wykwalifikowanych pracowników w Wielkiej Brytanii. Zaznaczył przy tym, że kolejne 18 miesięcy przyniesie rozstrzygnięcie pomiędzy sygnatariuszami porozumienia, w jaki sposób zostanie rozdzielony projekt w zakresie budowy okrętów.

Boris Johnson położył mocny akcent na podkreślenie zaufanie pomiędzy UK, Australią i USA, co uznał za „być może najważniejszy aspekt zawartego porozumienia, zbliżając strony bardziej niż kiedykolwiek, w oparciu o wartości wolności i demokracji”. Tym samym wskazał, że „Australia jest jednym z najstarszych przyjaciół UK, pokrewnym narodem i bratnią demokracją oraz naturalnym partnerem w tym projekcie”.

Premier Johnson przypomniał, że „tylko kilka państw posiada okręty podwodne o napędzie atomowym, co tym bardziej jest doniosłą chwilą dla każdego narodu wchodzącego w posiadanie takiego potencjału. A być może też dla innych państw, które mogłyby otrzymać pomoc.” - jak można się domyślać ze strony AUKUS w regionie Indo-Pacyfiku. Według premiera Johnsona, „Wielka Brytania rozpoczyna wraz z sojusznikami projekt, który ma przyczynić się do wzmocnienia bezpieczeństwa świata i utworzenia licznych miejsc pracy w Wielkiej Brytanii”.

Premier Johnson z całą mocą podkreślił, że AUKUS nie jest inicjatywą mającą na celu  konfrontację z Chinami, a jedynie odzwierciedla wsparcie udzielane sojusznikom Wielkiej Brytanii w rejonie Indo-Pacyfiku. Tym samym jest potwierdzeniem bliskich relacji z Australią i USA. Zauważył jednocześnie, że współpraca z Australią i USA odbywa się w ramach Five Eyes (UK, USA, Australia, Nowa Zelandia i Kanada).

Dokonując analizy powstania AUKUS i przyświecających tej inicjatywie celów, należy odnotować spotkanie, do którego doszło w dn. 21. września 2021 r. w Białym Domu pomiędzy prezydentem USA Joe Bidenem i premierem Borisem Johnsonem, którzy w trakcie rozmów obok współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa, sytuacji w Afganistanie, walki ze zmianami klimatycznymi i pandemią koronawirusa, umową o wolnym handlu, poruszyli kwestię AUKUS oraz postrzegania Rosji i Chin. Obaj przywódcy podkreślili, że AUKUS jest wyrażeniem wspólnych wartości i podejściem UK i USA do świata, a przez to roli jaką oba państwa (oraz Australia) mają do odegrania w zakresie stabilizacji świata i promocji pokoju, tym samym do rozwiązania przyszłych wyzwań. Obaj przywódcy zwrócili uwagę na liczne kwestie międzynarodowe, w tym płynące ze strony Rosji i Chin.

W kontekście wypowiedzi premiera Johnsona na temat AUKUS, i wynikającej z porozumienia możliwości utworzenia setek miejsc pracy, Johnson wykonał ukłon w stronę Keira Starmera wybranego w 2020 r. na przewodniczącego Partii Pracy (Labour Party – LP. W chwili obecnej największa partia opozycyjna.), który zastąpił Jeremy Corbyna uznawanego za przeciwnika pozostawania Wielkiej Brytanii w NATO. Należy przy tym zauważyć, że w lutym 2021 r. John Healey, minister obrony w gabinecie cieni z ramienia Labour Party, ogłosił podstawowe zasady dotyczące obronności i bezpieczeństwa, w tym zaangażowanie w NATO i odstraszanie nuklearne. W tym kontekście LP definiuje potrzebę zwiększenia nakładów na obronność, co pozwoli m. in. na zwiększenie miejsc pracy, wzrost gospodarczy oraz rozwój innowacji, a tym samym powstrzymania dalszych cięć w sektorze obronnym jakie miały miejsce w ostatnich latach.

Tym samym podkreślono, że będzie to test dla premiera Johnsona, który zapewnił o zakończeniu „ery odwrotu”. Przywódca LP zaznaczył, że zaangażowanie w NATO jest niepodważalne. Po drugie, poparcie LP dla brytyjskiego odstraszania nuklearnego nie podlega negocjacjom, a przy tym LP udziela poparcia, aby Wielka Brytania intensyfikowała wysiłki na rzecz nieproliferacji broni masowego rażenia. Po trzecie, zaangażowanie Partii Pracy na rzecz prawa międzynarodowego i ONZ, uniwersalnych praw człowieka oraz wielostronnych traktatów i organizacji, które je podtrzymują nie podlegają dyskusji. I po czwarte, determinacja LP, aby brytyjskie inwestycje wynikające z AUKUS, były skierowane w pierwszej kolejności do brytyjskiego przemysłu, co ma fundamentalne znaczenia, nie tylko dla brytyjskiego myślenia o obronie, ale także dla rozwoju społeczeństwa, jakie chcemy zbudować.

John Healey wezwał rząd do wyciagnięcia wniosków z dwóch poprzednich przeglądów obronnych, stwierdzając: „W czasach niepewności geopolitycznej i zmian technologicznych, wszyscy musimy otworzyć się na wyzwania”. Dodał, że „jeśli rząd spróbuje po raz kolejny tłumić podejmowane strategiczne decyzje w meandrach retoryki i pychy, to te działania rządu zostaną zakwestionowane”. Sekretarz Obrony w gabinecie cieni podkreślił, że nie można już dłużej czekać z zakupami uzbrojenia i wezwał rząd do zaprzestania cięcia wydatków obronnych. Cięcia te nazwał „piętą achillesową planów obronnych”. Wskazał, że jest to „czas na rozwój zdolności obronnych, wzmocnienie przemysłu stalowego, stoczniowego, lotniczego jako dóbr narodowych, które powinny być w jak największym stopniu rozwijane w kraju”.

Należy przy tym odnotować, że w dn. 16 września 2021 r; premier Johnson stojąc przed Parlamentem WB, odpowiadał na liczne pytania dotyczące AUKUS kierowane do niego przez parlamentarzystów wszystkich opcji politycznych. W trakcie debaty wiodącą rolę odgrywał przewodniczący Partii Pracy Keira Starmer, który zwracał uwagę na niestabilność środowiska międzynarodowego, z którego mogą wyłonić się wyzwania w odległych zakątkach globu. Wyzwania, które szybko mogą przeobrazić się na zagrożenia w „domu”. Starmer z uznaniem (uznanie dla AUKUS wyrazili wszyscy parlamentarzyści zadający tego dnia merytoryczne pytania premierowi Johnsonowi) zauważył podpisanie porozumienia trójstronnego z Australią i USA, nazywając oba państwa najbliższymi partnerami w zakresie bezpieczeństwa.

Podkreślił, że dzielenia z Australią i USA zasobów i wymiana informacji wywiadowczych oraz rozszerzanie zdolności obronnych, czyni bezpieczniejsze nie tylko te trzy państwa, ale też cały świat. Zauważył, że w ostatnim czasie wpływy Wielkiej Brytanii w świecie i jej bezpieczeństwo szybko maleją, dlatego tak ważne jest budowanie więzi w ramach AUKUS. Żądając od premiera praktycznych wyjaśnień co do powstania AUKUS, przytoczył zawarty w Strategic Defence Review (SDR) zapis określający Chiny „systemowym wyzwaniem” (systemic competitor), stwierdzając tym samym, że „chińska asertywność stwarza ryzyko dla interesów WB w rejonie Pacyfiku, podważa pozycję w stabilnym środowisku handlowym oraz narusza zasady demokracji i prawa człowieka”. Podkreślił  potrzebę przeciwstawiania się tym ryzykom, obroy  wartości i obrony  brytyjskich interesów, zauważając jednocześnie, że SDR narzuca WB potrzebę utrzymywania relacji handlowych z Chinami, a tym samym współpracy w zakresie zdefiniowania obecnych globalnych wyzwań, takich jak zmiany klimatu i walka z pandemią. Stwierdził, że bez odpowiedniej strategii dyplomatycznej wymienione kwestie mogą przerodzić się w konflikt. Wezwał przy tym premiera do przedstawienia planu gwarantującego zdolność do skutecznego przeciwstawienia się Chinom.

Starmer stwierdził, że NATO pozostaje najważniejszym strategicznym sojusznikiem Wielkiej Brytanii i jest to najskuteczniejszy sojusz zapewniający Europie pokój. Zwrócił uwagę, że bez względu na ukierunkowanie się na Indo-Pacyfik, utrzymanie bezpieczeństwa w Europie musi pozostać głównym celem Wielkiej Brytanii. Zażądał od premiera zapewnienia, że AUKUS nie spowoduje przekierowania środków z Europy i Dalekiej Północy (High North) na Pacyfik, oraz, że „porozumienie raczej wzmocni, niżosłabi NATO, włączając w to niepodważalne relacje brytyjsko – francuskie”. Takich samych zapewnień lider LP wymagał od premiera w odniesieniu do Five Eyes. Oczekiwał tym samym od premiera zapewnień, że porozumienie przyniesie potencjalne możliwości rozwoju gospodarczego, przyczyni się do zapewnienia dobrze płatnych miejsc pracy dla wysoko wykwalifikowanych specjalistów zatrudnionych w przemyśle zbrojeniowym na terenie Wielkiej Brytanii.

Premier Johnson zapewnił, że Australia otrzyma okręty podwodne o napędzie atomowym, jednakże bez zdolności do przenoszenia broni atomowej. Zauważył, że Australia jako wiarygodny partner, dzielący wartości demokratyczne w pełni zasługuje na takie wsparcie, które wykorzysta do wzmacniania demokracji w rejonie Indo-Pacyfiku. Przy okazji podkreślił, że zintegrowany przegląd brytyjskiej polityki obronnej i zagranicznej wskazał na potrzebę przekierowania uwagi WB na rejon Indo-Pacyfiku. Region, który staje się szybko środkiem ciężkości geopolityki światowej, a tym samym brytyjskiego handlu, miejsc pracy, i źródła utrzymania Brytyjczyków. Region, gdzie ciągle pozostają nierozwiązane punkty zapalne, jak spory terytorialne, proliferacja broni masowego rażenia, zmiany klimatyczne, terroryzm, zorganizowana przestępczość i cyberprzestrzeń. Premier uznał właśnie te kwestie za przyczynę zaangażowania się obok USA i Australii w rejonie Indo-Pacyfiku. Podkreślił również, że AUKUS jest kontynuacją sukcesów, jakimi były włączenie WB na zasadzie partnera do Association of South-East Asian Nations, ASEAN oraz złożeniem wniosku o włączenie Wielkiej Brytanii do trans-Pacyficznej strefy wolnego handlu.

Premier uznał, że AUKUS da możliwości rozwoju naukowych i technologicznych specyficznych zdolności, powodując tym samym, że WB stanie się jedną z niewielu potęg w tym zakresie. A korzyści skali, wynikające z większej liczby  zwodowanych okrętów, pozwoli na redukcję kosztów produkcji przyszłych generacji okrętów podwodnych o napędzie atomowych, jakie będą wchodziły na wyposażenia Royal Navy. Johnson wspomniał, że obok rozwoju i budowy okrętów w ramach AUKUS, dojdzie do przyśpieszenia rozwoju innych zaawansowanych systemów obronnych, jak cyber, sztuczna inteligencja, obliczenia kwantowe (quantum computing) oraz inne zdolności podwodne.

Premier zapewnił, że AUKUS nie jest wymierzone w żadne inne mocarstwo, a jedynie wyraża bliskie relacje z USA i Australią, dzielące te same wartości, jak promocja demokracji, praw człowieka, swoboda nawigacji i swoboda wymiany handlowej na świecie. Odnosząc się do kwestii NATO, zaznaczył, że nie ma żadnych wątpliwości co do zaangażowania Wielkiej Brytanii we współpracę z NATO, którą uznaje za niepodważalną. Podkreślił, że w rzeczywistości współpraca ta została wzmocniona poprzez kompleksowe zaangażowanie, w tym nakłady na obronność podnoszone do poziomu 2,2 proc. PKB. Zapewnił o niepodważalnych relacjach wojskowych z Francją, wskazując na wspieranie Francji w Sahelu, gdzie wspólnie prowadzone są operacje połączone przeciwko terrorystom w Mali. Premier przypomniał o zaangażowaniu WB w Estonii, gdzie WB jest najliczniej reprezentowana z państw NATO. Odnosząc się do NATO i Europy, Premier Johnson zapewnił, że nie ma żadnego konfliktu z NATO, a członkowie Sojuszu są na bieżąco informowani o projekcie AUKUS. Zauważył jednocześnie, że Wielka Brytania nie zamierza przestać monitorować zagrożeń płynących ze strony reżimu Putina i Rosji.

W odniesieniu do Five Eyes, Johnson zaznaczył, że Kanada i Nowa Zelandia (NZ), obok USA i Australii, bezwzględnie pozostają parterami w zakresie budowania bezpieczeństwa w regionie Indo-Pacyfiku. Dodał, że jest kilka powodów dlaczego Kanada i NZ nie włączyły się do AUKUS, jak np. brak zgody NZ na stacjonowanie okrętów o napędzie atomowym w portach Nowej Zelandii oraz operowania ich  na wodach terytorialnych tego państwa. Podkreślił, że wymiana informacji wywiadowczych pomiędzy państwami Five Eyes, będzie odbywać się na dotychczasowych zasadach, a sama partnerstwo w ramach Five Eyes pozostaje jednym z filarów strategicznej obrony WB.

Johnson zaznaczył, że AUKUS będzie wspierać nasze wspólne cele w nowych regionach, promując stabilność i ochraniając nasze społeczeństwa przed nowymi pojawiającymi się zagrożeniami. Współpraca WB i Australii w ostatnich latach nasiliła się, czego dowodem jest np. zakup przez Royal Australian Navy dziewięciu fregat Typu 26. Przypomniał, że w ostatnim czasie na wodach Pacyfiku operuje lotniskowiec HMS Queen Elizabeth  co zostało przez Chiny oprotestowane) wraz z całą Uderzeniową Grupą Lotniskowcową. Odbyły się międzynarodowećwiczenia wojskowe z udziałem Australii, w których udział brały jednostki Royal Gurkha Rifles.

Jednocześnie pemier Johnson odpowiadając kolejnym parlamentarzystom, stanowczo popierającym przystąpienie WB do AUKUS, nie odniósł się jednoznacznie do pytania, czy w związku z rosnącymi wyzwaniami płynącymi ze środowiska bezpieczeństwa, w tym w regionie Indo-Pacyfiku, budżet ministerstwa obrony zostanie zwiększony do sugerowanych 3 proc. PKB. Podkreślił natomiast, że wspólne zdolności USA, Australii i WB zdecydowanie zwiększają potencjał w regionie Indo-Pacyfiku, z uwagi na kierowane tam przez USA i WB zaawansowane technologie obronne. Zastrzegł tym samym, że WB nie zmierza w kierunku proliferacji broni masowego rażenia w regionie Indo-Pacyfiku, co potwierdził też premier Australii. W odpowiedzi na zapytanie jednego z parlamentarzystów, padły zapewnienia, że ewentualna, przyszła zmiana administracji rządowej w Australii nie powinna przyczynić się do uzbrojenia zakupywanych przez Australię okrętów podwodnych w broń atomową.

Odpowiadając byłej premier Theresie May na pytanie „jakie byłyby implikacje dla porozumienia AUKUS, w tym WB, w wypadku ataku Chin na Tajwan”, Johnson odpowiedział, że „WB jest zdeterminowana do obrony prawa międzynarodowego, co jest tym samym mocnym przesłaniem dla przyjaciół WB, i tym samym dla Pekinu”.

Zapytany o kwestię rozwoju współpracy wojskowej, w tym porozumień w sprawie rozwoju technologii z Indiami Japonią, Koreą Płd. i Singapurem, odparł, że WB obecnie rozwija współpracę z wieloma partnerami, włączając w to Indo-Pacyfik. Wchodząc w szczegóły poinformował, że WB być może włączy się w rozwój Future Combat Air System (FCAS) w Japonii. Podkreślił jednocześnie, że WB rozwija, choćby przez wspólny udział w ćwiczeniach wojskowych, współpracę z wieloma państwami regionu Indo-Pacyfiku od Indii po Japonię. Premier zapewnił, że pomimo wyzwań płynących ze strony Pekinu, obie strony w relacjach bilateralnych, prowadzą dialog mający rozwiązać kwestie zmian klimatu, które to zostaną podjęte w trakcie COP26 (26th UN Climate Change Conference of the Parties (COP26) w Glasgow w dniach od 31 października do 12 listopada br.). Zauważył przy tym, że w ramach relacji dyplomatycznych, WB dbając o współpracę gospodarczą z Chinami, podnosi jednocześnie kwestie łamania praw człowieka w Hong Kongu oraz sposób traktowania Ujgurów.

Odnosząc się do pytań parlamentarzystów dotyczących odbudowy globalnej pozycji WB, Premier Johnson podkreślił, że WB z całą mocą wzmacnia relacja nie tylko z państwami regionu Indo-Pacyfiku, ale też z państwami Bliskiego Wschodu, które postrzega jako bardzo ważnych partnerów ekonomicznych w tym rejonie. Idąc dalej premier Johnson zwrócił uwagę, że zaangażowanie WB w relacje trans-Pacyficzne przynoszą 9 mld funtów wymiany gospodarczej, do czego przyczynia się miedzy innymi wzrost zaangażowania dyplomatycznego i biznesu brytyjskiego. Johnson podkreślił, że stwarza to ogromne możliwości zwiększenia zatrudnienia i budowania globalnej pozycji Wielkiej Brytanii.

W kontekście powyższego należy odnotować doniesienia prasy brytyjskiej z których wynika m.in., że the  Royal Navy jest wiodącą siłą Londynu w wywieraniu nacisku w regionie Pacyfiku oraz kluczowym komponentem zwiększających się zdolności morskich państw wspólnie operujących na wodach wokół Azji.

Minister Obrony Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej Ben Wallace ogłosił 7 października 2021 r., że dowódca Royal Navy (First Sea Lord and Chief of the Naval Staff) adm. Sir Tony Radakin z dniem 30 listopada 2021 r. obejmie stanowisko Szefa Sztabu Obrony (obecnie jest nim gen. Sir Nicholas Carter wywodzący się z Sił Lądowych). Minister Wallace nazwał adm. Sir T. Radakina ponadprzeciętnym dowódcą, odpowiedzialnym za transformację Royal Navy, w tym dyslokację dookoła świata większej liczby okrętów operujących przez dłuższy czas.

Adm. Sir Tony Radakin odnosząc się do trójstronnego porozumienia AUKUS stwierdził: „Porozumienie, co do zasady, jest ekscytujące z uwagi na jego rozmiar i zasięg geostrategiczny”. (“at its heart is exciting because it is big and geostrategic). Dodał, że jest “dużo większe od Royal Navy”. Admirał podkreślił również, że „WB będąc jednym z trzech podobnie myślących państw, ma możliwość skutecznego i szybkiego wspólnego planowania i przeciwdziałania potencjalnie pojawiającym się dużym wyzwaniom (quite big things). Możliwe jest to z powodu braku ograniczeń jakie wynikają w sytuacji konieczności współdziałania z licznymi państwami, z którymi trzeba prowadzić długie negocjacje, przez co współpraca staje się bardziej złożona”.

płk rez. Jacek Dankowski, były zastępca Attache Obrony RP w Republice Włoskiej