- Wiadomości
Drony w służbie SKW i żandarmerii – na co pozwala prawo?
Systemy bezzałogowe stanowią bardzo ważny środek rozpoznania, używany zarówno w siłach zbrojnych, jak i przez służby mundurowe i specjalne. W Wojsku Polskim, obok jednostek liniowych drony mogą być wykorzystywane również przez SKW i Żandarmerię Wojskową, prowadzące często działania na terenie kraju. Rozwiązania prawne w tym zakresie opisuje płk rez. Krzysztof Kula.
Amerykańskie kino pokazuje metody zdobywania informacji za pomocą dronów
W 2015 r. powstał film pt. Niewidzialny wróg (tytuł oryginalny Eye in the Sky) z Alanem Rickmanem i Helen Mirren w rolach głównych. Fabuła koncentruje się na prawnym aspekcie przeprowadzenia ataku na osoby podejrzewane o terroryzm przy wykorzystaniu amerykańskiego bezzałogowego systemu rozpoznawczego MQ-9 Reaper uzbrojonego w rakiety AGM-114 Hellfire. W tym filmie są ujawnione interesujące metody zdobywania informacji przez służby specjalne, a przede wszystkim środki techniczne wykorzystane do rejestracji obrazu i dźwięku zarówno w miejscu publicznym, jak i wewnątrz domu mieszkalnego.
MQ-9 Reaper i inne urządzenia jako „oczy” służb specjalnych
W filmie możemy zaobserwować sposób prowadzenia obserwacji za pomocą MQ-9 Reaper przez grupy osób, które przemieszczają się drogami publicznymi. Warto wspomnieć, że system był obsługiwany z bazy sił powietrznych na terenie USA, a centrum dowodzenia znajdowało się w bazie wojskowej w Londynie. Kiedy okazało się, że obserwacja była zbyt mało precyzyjna, by przeprowadzić atak rakietowy z uwagi na brak możliwości jednoznacznego potwierdzenia tożsamości osób podejrzewanych o terroryzm, służby specjalne wprowadziły do użycia system rozpoznawczy w kształcie kolibra.
Aparat był obsługiwany przez naziemną stację kierowania zlokalizowaną w samochodzie zaparkowanym w dzielnicy terrorystów. Obraz z „kolibra” był na bieżąco przekazywany do bazy w Londynie. Kiedy i ten sposób inwigilacji nie przyniósł oczekiwanych rezultatów, a do tego terroryści weszli do budynku mieszkalnego, jeden z oficerów kenijskich służb specjalnych zbliżył się na odległość ok. 100 m od tego budynku, a następnie wprowadził do jego wnętrza system rozpoznawczy w kształcie chrabąszcza. Obraz również był na bieżąco przekazywany do centrum dowodzenia w Londynie. Pozwoliło to na jednoznaczne zidentyfikowanie osób podejrzewanych o terroryzm. W konsekwencji doszło do ich likwidacji przy wykorzystaniu pocisku Hellfire, w który uzbrojony był MQ-9 Reaper.
Uprawnienia służb wojskowych w obszarze wykorzystania dronów
Powyższe metody działania służb specjalnych warto odnieść do uprawnień krajowych służb wojskowych. Służba Kontrwywiadu Wojskowego oraz Żandarmeria Wojskowa również posiadają możliwość wykorzystywania bezzałogowych systemów rozpoznawczych (dronów), w tym w kamuflażu, przy wykonywaniu niektórych czynności operacyjno-rozpoznawczych. Chodzi przede wszystkim o prowadzenie kontroli operacyjnej, o której mowa w art. 31 ustawy z 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego (dalej „ustawa o SKW”), a także w art. 31 ustawy z 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych (dalej „ustawa o ŻW”).
W opisywanym przypadku dron należy traktować jako środek techniczny umożliwiający: „uzyskanie i utrwalanie obrazu lub dźwięku osób z pomieszczeń, środków transportu lub miejsc innych niż miejsca publiczne”. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 31 ust. 21 ustawy o ŻW, kontrolę operacyjną, na którą Żandarmeria Wojskowa uzyskała zgodę, może realizować wyłącznie Służba Kontrwywiadu Wojskowego.
Inną czynnością operacyjno-rozpoznawczą, w ramach której mogą być zastosowane drony, jest obserwacja (art. 29 ustawy o SKW). SKW realizuje ją również na potrzeby ŻW, której ustawodawca nie wyposażył w tego rodzaju uprawnienie.
Jako środki techniczne rejestrujące obraz lub dźwięk drony mogą być używane przez SKW oraz ŻW również podczas realizacji czynności tzw. zakupu kontrolowanego (art. 33 ustawy o SKW, art. 32 ustawy o ŻW) oraz przesyłki niejawnie nadzorowanej (art. 34 ustawy o SKW, art. 33 ustawy o ŻW). Przy czym w przeciwieństwie do ŻW, SKW jest zobowiązana w tym przypadku do uzyskania zgody sądu.
Konsekwencją takiego stanu prawnego jest sytuacja, w której SKW może stosować środki techniki operacyjnej, a więc i drony, w ramach obserwacji oraz kontroli operacyjnej. ŻW nie może samodzielnie prowadzić obserwacji oraz kontroli operacyjnej, ale ma prawo do stosowania środków techniki operacyjnej przy realizacji zakupu kontrolowanego i przesyłki niejawnie nadzorowanej w granicach zarówno obserwacji, jak i kontroli operacyjnej.
Przepisy dotyczące wykorzystania dronów przez wojskowe służby specjalne niedoskonale zastosowane do Krajowej Administracji Skarbowej
Pomimo wprowadzonych w ostatnim czasie wielu istotnych i zasadnych zmian w przepisach regulujących wykonywanie czynności operacyjno-rozpoznawczych, swego rodzaju chaos legislacyjny nadal ma miejsce, a nawet został pogłębiony. Chodzi przede wszystkim o art. 119 ustawy z 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (dalej „ustawa o KAS”), gdzie ustawodawca, regulując możliwość niejawnego rejestrowania czynności tzw. zakupu kontrolowanego za pomocą urządzeń służących do rejestracji obrazu lub dźwięku, wykorzystał obie treści przepisów obowiązujących od kilku lat w ustawach o ŻW i SKW. Z kolei przy czynności przesyłki niejawnie nadzorowanej w ogóle nie przewidział możliwości jej rejestracji środkami technicznymi przez KAS (art. 120 ustawy o KAS), co będzie utrudniać służbom skarbowym prowadzenie czynności operacyjno-rozpoznawczych.
Użycie dronów w czynnościach operacyjno-rozpoznawczych wymaga uwzględnienia kilku warunków
W przypadku zamiaru użycia przez SKW i ŻW dronów w ramach czynności operacyjno-rozpoznawczych trzeba wziąć pod uwagę kilka kwestii. Oficerowie służb muszą każdorazowo szczegółowo zaplanować miejsce użycia drona, aby nie narazić się na ewentualny zarzut przekroczenia uprawnień. Jeśli jest to miejsce publiczne, a więc miejsce dostępne dla nieokreślonej liczby osób, jak np. ulica, plac, park, sklep, kino, stadion sportowy, tramwaj, itp. (wyrok SN z 9.11.1971 r., sygn. akt VKRN 219/71, OSNPG 1972, nr 2, poz. 25), zarządzenie o użyciu drona, w tym na potrzeby ŻW, może podjąć Szef SKW. Kiedy jednak plan operacji zakłada rejestrowanie za pomocą drona obrazu lub dźwięku w miejscu innym niż publiczne (np. prywatne mieszkanie), jego użycie zarządza sąd, a realizacja zajmuje się SKW. Ograniczenie w zakresie miejsca wykorzystania drona nie obowiązuje jednak ŻW, gdy realizuje ona czynności zakupu kontrolowanego lub przesyłki niejawnie nadzorowanej.
płk rez. Krzysztof Kula
WIDEO: Zmierzch ery czołgów? Czy zastąpią je drony? [Debata Defence24]