Ochrona czołgu na miarę XXI w. Aktywna obrona to konieczność

Ze względu na ograniczenia gabarytowo-masowe nie jest możliwe, aby z każdej strony osłonić wóz bojowy pancerzem o potężnej grubości i odporności. Dotyczy to czołgów podstawowych i lekkich, bojowych wozów piechoty, transporterów opancerzonych i armatohaubic samobieżnych. Wynika to również z faktu, że nowoczesne pancerze kompozytowe są bardzo obszerne. W najnowocześniejszych czołgach podstawowych grubość modułu przedniego pancerza nierzadko dochodzi do około 1 metra.

Dlatego też wozy bojowe muszą posiadać inne rozwiązania, które uzupełnią pancerz zasadniczy. Dotyczy to zwłaszcza tych powierzchni pojazdu, które z natury rzeczy są słabiej chronione, często jedynie konwencjonalnymi płytami jednorodnej, walcowanej lub odlewanej stali pancernej. W toku rozwoju broni pancernej powstało wiele rozwiązań o różnych możliwościach, w tym dysponującymi wysoką skutecznością aktywnymi systemami obrony pojazdów.

Aktywne systemy obrony pojazdu, w skrócie ASOP, dzielą się na dwie klasy: soft-kill i hard-kill. Te pierwsze bazują na różnego rodzaju czujnikach, najczęściej pasywnych, elektrooptycznych. Ich zadaniem jest wykrycie zagrożenia, a następnie wystrzelenie granatów aerozolowych, które mają zasłonić pojazd, by uniemożliwić naprowadzenie nań środka rażenia. Czasami stosowane są również systemy zakłócające naprowadzanie przeciwpancernych pocisków kierowanych za pomocą wiązki laserowej lub emiterów podczerwieni.

Systemy klasy hard-kill fizycznie niszczą nadlatujące zagrożenie za pomocą różnych środków niszczących: od wystrzeliwanych granatów z ładunkiem wybuchowym, poprzez ładunki MEFP (ang. Multiple Explosively Formed Penetrator, dosł. wielokrotny penetrator formowany wybuchowo), aż po odpowiednio ukierunkowaną siłę eksplozji ładunku wybuchowego. Rozwiązania te wykorzystują zarówno pasywne urządzenia elektrooptyczne, jak i aktywne czujniki w postaci anten radiolokatorów różnych typów. Coraz częściej systemy klas soft- i hard-kill są łączone w kompleksowy zestaw obrony pojazdu przed wieloma typami zagrożeń.

Nowoczesne ASOP klasy hard-kill mogą nie tylko zwalczać granaty wystrzeliwane z ręcznych granatników przeciwpancernych, przeciwpancerne pociski kierowane czy wystrzeliwane z armat czołgowych pociski odłamkowo-burzące i kumulacyjne, ale również obecnie bardzo popularne małe latające systemy bezzałogowe, choćby drony FPV. W celu dostosowania istniejących systemów do nowych realiów pola walki wymagane są głównie zmiany w oprogramowaniu. Można zaryzykować stwierdzenie, że niemal wszystkie nowo projektowane ASOP są projektowane od podstaw z myślą zwalczaniu tego typu zagrożeń.

Obecnie nowoczesne ASOP klasy hard-kill są kupowane i instalowane na opancerzonych wozach bojowych wykorzystywanych przez wojska lądowe USA i Izraela. Kolejnymi użytkownikami są Wielka Brytania, Niemcy, Turcja, Francja i Republika Korei. Liczba użytkowników będzie rosła, a ASOP będą rozprzestrzeniały się na świecie. Skuteczność i możliwości będą rosły, a ze względu na upowszechnianie ceny zaczną spadać.

Na świecie będzie też przybywało producentów takich rozwiązań. Należy postawić sprawę jasno – Wojsko Polskie również powinno rozpocząć program pozyskania systemów aktywnej obrony pojazdów dla Sił Zbrojnych RP. Takie rozwiązania powinny być instalowane na wszystkich czołgach podstawowych, bojowych wozach piechoty, kołowych transporterach opancerzonych, a także na artylerii samobieżnej. Reguła jest prosta – im bliżej linii styczności wojsk może znaleźć się dany pojazd, tym pilniejsze jest wdrożenie w nim ASOP klasy hard-kill.

Wybór określonego systemu to zagadnienie wtórne. Najważniejszym zagadnieniem jest optymalna integracja z nośnikiem. Być może musiałyby zostać wdrożone różne systemy, dostosowane do specyficznych cech danej platformy. Należy też wziąć pod uwagę, że z uwagi na brak krajowych rozwiązań tej klasy przynajmniej przez pewien czas będziemy zmuszeni do zakupów zagranicznych ASOP. Niemniej w perspektywie długoterminowej należy rozpocząć (a tak naprawdę wznowić) krajowy program mający na celu opracowanie zestawu aktywnej obrony klasy hard-kill do pojazdów opancerzonych.

Taki system musi być skalowalny, aby mógł być stosowany na różnych platformach. Prace powinny skupić się na systemie klasy hard-kill, lecz docelowo pożądane jest rozwiązanie hybrydowe, łączące cechy zestawów soft-kill i hard-kill. ASOP musi być dostosowany do zwalczania szerokiego spektrum zagrożeń, w tym bezzałogowców. Uwagę należy położyć również na redukcję emisji elektromagnetycznych, aby praca systemu w jak najmniejszym stopniu zdradzała pozycję pojazdu.

ASOP powinien być elementem szerszego, warstwowego podejścia do zagadnienia obrony pojazdu. Wśród potencjalnych elementów takiego holistycznego zestawu ochronnego można wymienić: moduły wybuchowego pancerza reaktywnego, wykładziny przeciwodłamkowe, systemy przeciwpożarowe, pełną izolację amunicji w magazynach z klapami wydmuchowymi, kamuflaż wielozakresowy (multispektralny), a także inne systemy ochrony wojsk lądowych, np. zestawy przeciwlotnicze i przeciwdronowe instalowane na bezzałogowych platformach lądowych oraz środki walki radioelektronicznej (choćby zagłuszarki i inne niekinetyczne rozwiązania do zwalczania dronów).

Te działania należy podjąć już dziś. Oczywiście rozwiązania techniczne nie zastąpią wypracowania odpowiedniej doktryny, a także skutecznego systemu szkolenia, w tym również w zakresie maskowania sił własnych oraz ich odpowiedniego użycia w ramach działań sił połączonych. Tym niemniej rozwiązania techniczne w postaci systemów aktywnej obrony pojazdów znacząco poprawiają przeżywalność, ułatwiają działanie wojskom lądowym i dają im nowe zdolności, włącznie z możliwością wykrycia, skąd w kierunku własnych pojazdów prowadzony jest ogień przeciwnika.

W XXI w. aktywa obrona nie jest już tylko nowinką i ciekawostką techniczną. Rozwiązania te upowszechniają się, a prace nad nimi prowadzi coraz więcej producentów z wielu różnych państw. Także w Polsce w końcu należałoby poważnie podejść do problemu wyposażenia naszych opancerzonych wozów bojowych w systemy aktywnej obrony pojazdu. Wszak zdrowie i życie żołnierzy jest wartością bezcenną.