Ukraina i ISIS przebudziły Europę i USA? Regionalne konflikty napędzają zbrojenia

Światowe wydatki obronne wyniosły w ubiegłym roku około 1,7 biliona dolarów i zwiększyły się w stosunku do 2014 roku o około 1%. Z treści raportu sztokholmskiego instytutu SIPRI wynika, że odwrócenie trendu cięć wydatków obronnych, obecnego od 2011 roku, było możliwe m.in. dzięki zahamowaniu redukcji w Europie i w USA. Nakłady na obronę są jednak nadal zdecydowanie zwiększane w Azji, a także w części państw Bliskiego Wschodu.

Stany Zjednoczone dysponują największym budżetem obronnym na świecie i są odpowiedzialne za ponad 30% globalnych wydatków zbrojeniowych. Na drugim miejscu niezmiennie plasuje się ChRL, natomiast trzecią pozycję zajmuje Arabia Saudyjska, która wyprzedziła Rosję. Wszystkie trzy wymienione państwa zwiększyły w ubiegłym roku budżety obronne, odpowiednio o 7,4%, 5,7% i 7,5%. Pierwszą piątkę „zamyka” Wielka Brytania, wyprzedzająca Indie. Należy pamiętać, że wpływ na dane SIPRI i pozycję w rankingu mogły również wywrzeć wahania kursów walutowych (np. deprecjacja rubla w Rosji).

Zatrzymanie cięć w Europie…

Po raz pierwszy od lat w środkowej i zachodniej Europie nakłady na obronę pozostały na niemal niezmienionym poziomie. Państwa regionu zmniejszyły swoje wydatki wojskowe o zaledwie 0,2%, podczas gdy w poprzednich latach dokonywały znacznie głębszych cięć. Ma to związek m.in. z kryzysem na Ukrainie oraz zagrożeniem ze strony organizacji terrorystycznych, w tym Daesh. Jak zauważyło SIPRI, trzy państwa na zachodzie kontynentu dysponujące największymi budżetami - Francja, Wielka Brytania i Niemcy - zadeklarowały (lub już realizują) plany zwiększenia wydatków obronnych. Należy przy tym wskazać, że na razie skala deklarowanych wzrostów jest zdecydowanie zbyt mała, aby odbudować zdolności obronne, utracone w wyniku cięć spowodowanych kryzysem ekonomicznym.

…i USA

Podobny trend widoczny jest w Stanach Zjednoczonych. W 2015 roku wydatki obronne USA według SIPRI zmniejszyły się o 2,4% - skala cięć była dużo mniejsza niż w poprzednich latach. Wiadomo jednak, że redukcje dotykały głównie „operacyjnego” budżetu Pentagonu, a w 2016 roku nominalne nakłady mają zostać zwiększone. Pierwsze kroki w celu odtworzenia zdolności wojsk USA po „kryzysowych” cięciach zostały więc już podjęte, dalsza dynamika zmian wydatków Departamentu Obrony będzie jednak zależna od wyniku tegorocznych wyborów prezydenckich.

Rosja i kraje azjatyckie nadal zwiększają budżety obronne

W ubiegłym roku odnotowano kontynuację trendu zwiększania wydatków na obronę narodową przez Federację Rosyjską i ChRL. Moskwa pomimo spadających cen ropy naftowej zwiększyła w ubiegłym roku wydatki wojskowe o 7,5% (skala wzrostu była mniejsza od planowanej), co spowodowało wzrost udziału budżetu obronnego w PKB do 5,4% (najwięcej od 1990 roku). Jak zauważają jednak przedstawiciele SIPRI, w 2016 roku przewidywane są cięcia w rosyjskim budżecie wojskowym, co ma związek ze spadającymi cenami ropy, a także z nałożeniem na Moskwę sankcji międzynarodowych.

Z kolei ChRL zwiększyła swoje wydatki obronne o 7,4%, przy czym udział w PKB pozostaje na poziomie około 1,9%. Oznacza to, że wydatki obronne Pekinu wywierają mniejszą presję na gospodarkę państwa, niż w wypadku Rosji, czy nawet USA. Po raz pierwszy od lat odnotowano niewielki wzrost realnych wydatków obronnych w Japonii (o 1%), co wiąże się z napiętą sytuacją geopolityczną w regionie Azji i Pacyfiku. Indie zwiększyły wydatki obronne o mniej niż 0,4%, wzrosty nakładów odnotowano też w Wietnamie, Singapurze, Korei Południowej czy na Filipinach (o ponad 25%).

Ogółem nakłady na obronę w rejonie Azji i Oceanii wzrosły o 5,4%. Wiele wskazuje na to, że trend zwiększających się wydatków wojskowych w Azji będzie się utrzymywał, z uwagi na sytuację geopolityczną. Wiąże się to z realizacją szeregu programów modernizacji sił zbrojnych, z rosnącym udziałem własnego przemysłu krajów tego regionu, aczkolwiek nadal obszar ten pozostaje lukratywnym rynkiem dla Rosji (przede wszystkim ChRL, Indie, Wietnam) czy USA (Australia, Japonia, Republika Korei).

Europa Środkowa odwraca skutki kryzysu ekonomicznego

Kraje Europy Środkowej zwiększyły wydatki na obronę narodową w 2015 roku o 13%, przekraczając tym samym najwyższy dotychczasowy poziom wydatków wojskowych, jaki notowano w 2007 roku – przed wybuchem globalnego kryzysu ekonomicznego. Jest to związane ze zwiększonym zagrożeniem spowodowanym przez konflikt na Ukrainie.

Zauważono między innymi wzrost wydatków w Polsce o 22% w stosunku do roku 2014 i zwiększenie łącznego udziału wydatków obronnych w PKB do 2,2% (powyżej celu NATO), co jednak jest spowodowane w dużej mierze przez jednorazowe spłaty rat za myśliwce F-16C/D Block 52+, finansowane spoza budżetu MON. Wydatki obronne na 2016 rok zostały zaplanowane w wysokości ok. 2% PKB, choć część polskich komentatorów wskazuje na potrzebę ich zwiększenia m.in. z uwagi na formowanie jednostek obrony terytorialnej.

Według SIPRI wydatki obronne w regionie zwiększyły też Rumunia (o 11%), Słowacja (o 17%), Estonia (o 6,6%), Łotwa (o 14%) i Litwa – aż o 33%. Realne nakłady na obronę narodową zwiększyły też Republika Czeska (o 3,8%) i Węgry (o nieco ponad 1%) Choć zdolności wojskowe wszystkich wymienionych państw pozostają ograniczone, to zwiększenie wydatków daje szansę na ich rozszerzenie, czego przykładem są choćby dość ambitne plany modernizacji sił zbrojnych w Czechach czy na Litwie, obejmujące zwiększenie liczby żołnierzy i brygad, czy pozyskiwanie jakościowo nowego sprzętu, które wcześniej nie miało swoich odpowiedników w siłach zbrojnych (np. haubice PzH 2000 na Litwie).

Ceny ropy powodują cięcia budżetowe w Afryce i Ameryce Południowej

Po raz pierwszy od ponad 10 lat zmniejszyły się wydatki obronne w Afryce – o 5,3%. Ma to związek przede wszystkim z cięciami wprowadzonymi przez Angolę, z uwagi na malejące ceny ropy naftowej. Po uwzględnieniu zmian kursów walut budżet obronny zmniejszył się tam o ponad 40%. Redukcje miały miejsce również w Maroku. Zwiększyły się za to wydatki obronne w Algierii i Tunezji, zagrożonych działaniami organizacji terrorystycznych.

W podobny sposób jak w Afryce zmiany cen surowców wpłynęły na dynamikę wydatków w obszarze Ameryki Łacińskiej. Znaczny spadek wydatków obronnych odnotowano w Wenezueli, która w poprzednich latach pozyskiwała znaczne ilości nowoczesnego sprzętu wojskowego od Rosji. Budżet wojskowy zmniejszył się też nieco w Brazylii, wzrost odnotowano natomiast w regionie Ameryki Środkowej, m.in. z uwagi na walkę z przemytem narkotyków.

W raporcie SIPRI przedstawiono jedynie ograniczone dane dotyczące państw Bliskiego Wschodu, z uwagi na niską dostępność informacji. Poinformowano jednak, że budżet wojskowy Arabii Saudyjskiej wzrósł do około 87,2 mld USD – więcej, niż np. w Rosji. Z uwagi na istotne, strukturalne niedoskonałości saudyjskich sił zbrojnych nie przekłada to się jednak na odpowiedni poziom zdolności obronnej, pomimo szeroko zakrojonej modernizacji technicznej. Spadek cen ropy zmusi jednak prawdopodobnie Saudyjczyków do zmniejszenia budżetu obronnego w 2016 roku. Ponadto oczekuje się zwiększenia wydatków obronnych przez Iran, dzięki zniesieniu sankcji związanych z programem atomowym.

Wiele wskazuje na to, że rok 2015 był pod wieloma względami przełomowy, jeżeli chodzi o światowe tendencje wydatków obronnych. Z polskiego punktu widzenia najistotniejsze znaczenie ma zahamowanie cięć wśród państw NATO. Z drugiej strony, spadające ceny ropy naftowej mogą zmusić Federację Rosyjską do redukcji wydatków obronnych. Nakłady na obronę w państwach Azji i Oceanii wykazują nadal rosnącą tendencję z uwagi na sytuację geopolityczną.

Należy jednak pamiętać, że cięcia w państwach europejskich, wdrożone wskutek kryzysu ekonomicznego, były bardzo głębokie, a Stany Zjednoczone są zmuszone do jednoczesnego angażowania swoich sił zbrojnych w kilku obszarach. Dla Moskwy utrzymywanie wysokiego poziomu gotowości sił zbrojnych pozostanie priorytetem pomimo możliwości redukcji wydatków. Ponadto, program rozbudowy armii Rosji był realizowany równolegle z cięciami w państwach zachodnich, co już dziś bardzo mocno odbija się na zdolności obronnej.

Dlatego konieczne jest zdecydowane rozszerzenie wysiłków w celu zwiększenia zdolności obronnej, tak w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, jak i w rozwiniętych państwach na zachodzie Europy. Z punktu widzenia polskiego przemysłu zbrojeniowego istotne znaczenie ma zwiększenie wydatków w państwach naszego regionu, co daje nadzieję na realizację kontraktów eksportowych (jak np. sprzedaż zestawów Grom na Litwę) bądź też projektów w ramach kooperacji międzynarodowej (jak KTO Scipio, przeznaczony dla Słowacji).