Sztokholmski instytut SIPRI opublikował informacje dotyczące międzynarodowego obrotu uzbrojeniem w latach 2009 - 2013 wraz z rankingiem importerów i eksporterów. Dane z SIPRI są kolejnym potwierdzeniem globalnych trendów wzrostu udziału państw rozwijających się zarówno w zakupach, jak i produkcji uzbrojenia przeznaczonego na eksport. Niestety, zauważalny jest spadek aktywności na rynku państw europejskich, zarówno w roli eksporterów, jak i odbiorców uzbrojenia produkowanego za granicą.  

Eksporterzy…

Stany Zjednoczone wciąż znajdują się na szczycie rankingu światowych eksporterów uzbrojenia, a wartość eksportu USA wyniosła w latach 2009 – 2013 29 % ogółu międzynarodowego obrotu bronią. Na drugim miejscu plasuje się Rosja, a jej udział w rynku wynosi 27 %. Kolejne miejsca zajmują Niemcy (7 %), ChRL (6 %) i Francja (5 %). Po raz drugi z rzędu w rankingu eksporterów uzbrojenia nie znalazła się Wielka Brytania, za to Chińska Republika Ludowa awansowała w stosunku do ubiegłego roku o jedną pozycję. Warto dodać, że w zestawieniu eksporterów na 8. miejscu znajduje się Ukraina, wyprzedzając Włochy i Izrael.

Zarówno w Stanach Zjednoczonych jak i w Rosji proporcjonalnie największą wartość ma eksport statków powietrznych, w tym samolotów bojowych. SIPRI przewiduje, że w Stanach Zjednoczonych jego wartość może jeszcze wzrosnąć, po rozpoczęciu produkcji seryjnej samolotów wielozadaniowych nowej generacji F-35 na większą skalę. Znaczną wartość w eksporcie USA miały także kosztowne systemy obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej, w tym zestawy Patriot PAC-3 i THAAD, sprzedawane m.in. do państw Zatoki Perskiej. Przemysł zbrojeniowy Rosji dostarcza natomiast na światowe rynki najwięcej okrętów wojennych, produkowanych przede wszystkim na zamówienia Indii i ChRL.

…i importerzy

Największym światowym odbiorcą uzbrojenia pozostają Indie, ze względu na realizację większości zakupów samolotów bojowych i okrętów przez przedsiębiorstwa zagraniczne, głównie z siedzibą w Rosji. Łączna wartość hinduskiego importu wynosi 14 % ogółu obrotu uzbrojeniem, przy czym najwięcej sprzętu do Indii dostarczają: Rosja (75 % importu), Stany Zjednoczone (7 %) i Izrael (5 %). Na kolejnych miejscach w rankingu importerów uzbrojenia w latach 2009 – 2013 plasują się: ChRL, Pakistan, Zjednoczone Emiraty Arabskie i Arabia Saudyjska. Co ciekawe, w pierwszej dziesiątce importerów znajdują się także Republika Korei,  Australia i Algieria. Udział Europy w ogóle zakupów uzbrojenia dokonywanych za granicą obniżył się z 21 % do 14 %, a wartość europejskiego importu mierzona w liczbach bezwzględnych zmalała o 25 % w stosunku do okresu od 2004 do 2008 roku. Jest to wynikiem szeroko omawianych cięć budżetowych w Europie w ostatnich latach. Szczególnym przypadkiem jest Grecja, gdzie wartość zagranicznych zakupów uzbrojenia w latach 2009 – 2013 zmniejszyła się o 47 %.

Do największych importerów uzbrojenia należą państwa prowadzące szeroko zakrojone programy modernizacyjne i nie będące w stanie wyprodukować niektórych typów uzbrojenia (w tym samolotów bojowych i wsparcia) siłami własnego przemysłu obronnego. Warto jednak zauważyć, że Indie, ChRL i Republika Korei pracują nad własnymi samolotami nowej generacji, co może w dłuższym okresie czasu przyczynić się do częściowego uniezależnienia od importu. SIPRI zwraca także uwagę na prawie czterokrotny wzrost zakupów zagranicznych przez Azerbejdżan oraz zakupy dokonywane przez państwa Ameryki Południowej, w tym Brazylię i Kolumbię. W tym ostatnim przypadku nowy sprzęt (w tym śmigłowce UH-60L, bsl Hermes 450/900 i bomby kierowane) ma być wykorzystywany do działań przeciwpartyzanckich.

Perspektywy

Stany Zjednoczone muszą liczyć się z utratą pozycji największego eksportera broni na świecie. Jest to tym bardziej prawdopodobne w kontekście decyzji wstrzymaniu pomocy wojskowej dla Egiptu, będącego jednym z głównych odbiorców amerykańskiego uzbrojenia. Jeżeli potwierdzą się doniesienia o zawarciu wielomilionowych kontraktów z Rosją, może to oznaczać koniec prymatu przemysłu Stanów Zjednoczonych. Z drugiej strony, wzrost napięcia w rejonie Azji i Pacyfiku może skłonić tradycyjnych sojuszników USA do zwiększenia tempa modernizacji sił zbrojnych, z czym wiążą się nierozerwanie zakupy samolotów bojowych, samolotów wczesnego ostrzegania czy systemów obrony przeciwrakietowej wytwarzanych w Stanach Zjednoczonych.

W Europie Zachodniej wprowadzane są obecnie cięcia wydatków obronnych, co w naturalny sposób skutkuje zmniejszeniem importu i eksportu uzbrojenia. Część europejskich przedsiębiorstw prowadzi starania w celu dywersyfikacji źródeł przychodów z eksportu, wychodząc poza tradycyjne rynki i oferując swoje produkty na rynkach azjatyckich, w Afryce i Ameryce Południowej. W dłuższym okresie czasu redukcje zamówień krajowych i europejskich mogą jednak prowadzić do obniżania nakładów na badania i rozwój i tym samym powolnej utraty konkurencyjności potencjału przemysłowo – obronnego Europy.

Podsumowanie

Zawartość raportu SIPRI stanowi kolejne potwierdzenie rosnącej aktywności wojskowo - przemysłowej państw rozwijających się i spadku nakładów na obronność w krajach rozwiniętych, szczególnie w Europie. W nadchodzących latach należy się spodziewać kontynuacji, a nawet nasilenia omawianych trendów, zważywszy że badano okres 2009 – 2013, nie zawierający pełnych efektów kryzysowych cięć w USA i Europie. Należy także zwrócić uwagę na dążenia tradycyjnych importerów broni (np. Indii czy Republiki Korei) do uzyskania niezależności w zakresie produkcji zdecydowanej większości typów uzbrojenia,  co w dłuższej perspektywie może doprowadzić do fundamentalnych zmian na światowym rynku uzbrojenia.

Jakub Palowski