Rosyjski Specnaz w wojnie na Ukrainie [RAPORT]

Mija już ponad 6 lat od wydarzeń związanych z obaleniem prezydenta Ukrainy Wiktora Janukowycza przez prozachodnią opozycję i zmiany orientacji politycznej tego kraju. Konsekwencją tego stało się pogłębienie podziałów w społeczeństwie i czasowe osłabienie państwa ukraińskiego związane z formowaniem się nowych władz. Zmianę tę skwapliwie wykorzystała Federacja Rosyjska dokonując zaboru Półwyspu Krymskiego oraz czynnie wspierając rebelię społeczności ukraińskiej sympatyzującej z obalonym prezydentem w rejonie Donbasu, która trwa do dziś. W działaniach tych czynnie uczestniczą wojska specjalne Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej (Specnaz), a także pododdziały specjalne podległe pod Federalną Służbę Bezpieczeństwa (Specnaz FSB). Warto więc przyjrzeć się sposobowi ich użycia, gdyż niejako odzwierciedla to poglądy Rosjan na ich miejsce i rolę w ramach wojny tzw. nowej generacji. 

1. Użycie Specnazu podczas aneksji Półwyspu Krymskiego.

W operacji zajęcia Półwyspu Krymskiego oprócz wojsk konwencjonalnych Rosjanie wykorzystali Dowództwo Sił Specjalnych Operacji (KSSO) wraz z podległymi mu bezpośrednio siłami. Samo dowództwo posłużyło przy tym do zaplanowania szeregu akcji mających decydujące znaczenie dla powodzenia aneksji. Z uwagi na dynamicznie zmieniającą się sytuację na Ukrainie i decydujące znaczenie szybkości prowadzenia samej operacji przez Federację Rosyjską działania Specnazu koncentrowały się przede wszystkim na akcjach bezpośrednich[1].

Zaliczyć do nich można niewątpliwie zajęcie w nocy 26/27.02.2014r. budynków parlamentu i rządu Autonomicznej Republiki Krymu, co w konsekwencji umożliwiło wyłonienie lidera partii Rosyjska Jedność Siergieja Aksjonowa na urząd premiera rządu Republiki Autonomicznej Krymu. Ze względu na znaczenie obiektu Rosjanie wykorzystali prawdopodobnie pododdział z jednego z oddziałów podległych pod KSSO[2]. Jednolicie umundurowani napastnicy bez odznak rozpoznawczych i dystynkcji opanowali w ciągu kilku minut budynek, po czym bardzo szybko przygotowali się do obrony. Do odparcia ewentualnego kontrataku pododdziałów ukraińskich zgromadzili znaczą ilość lekkiej broni wsparcia nie występującej powszechnie na wyposażeniu formacji wojsk lądowych, wojsk powietrzno-desantowych czy piechoty morskiej Federacji Rosyjskiej[3].

Kolejnymi obiektami akcji bezpośrednich rosyjskich żołnierzy Specnazu była baza 55 Przeciwlotniczego Pułku Rakietowego (zestawy Buk-1M) w Eupatorii (zajęta 04.03.2014r.), 25 i 85 Nadbrzeżnych Dywizjonów Rakietowych (kompleksy 4K51 Rubież i Utios opanowane w dniu 05.03.2014r.) oraz budynek dowództwa Ukraińskiej Marynarki Wojennej w Sewastopolu (zajęty 19.03.2014r.).

We wszystkich przypadkach przeprowadzono w sposób bezkrwawy szturmy z wykorzystaniem pojazdów opancerzonych wykorzystanych do forsowania bram i podjeżdżania pod atakowane budynki. Szturmujący żołnierze pozbawieni odznak i dystynkcji byli wyposażeni w elementy wyposażenia osobistego „Ratnik” oraz broń nie znajdujących się wówczas standardowo na wyposażeniu pododdziałów wojsk lądowych, wojsk powietrzno-desantowych czy piechoty morskiej Federacji Rosyjskiej. Podczas swojego działania starali się najpierw wywrzeć presję psychiczną na żołnierzach ukraińskich w celu złamania ich woli walki co z reguły przynosiło pożądany skutek. Podejmowano się również prób werbowania żołnierzy ukraińskich w szeregi SZ FR.

Odniesione sukcesy miały znaczenie operacyjne. Poprzez opanowanie przez komandosów środków obrony przeciwlotniczej, nadbrzeżnych systemów rakietowych ziemia-woda czy budynku dowództwa marynarki wojennej pozbawiono stronę ukraińską zdolności do  skutecznego przeciwstawiania się. Sukcesy te umożliwiły bezpieczne i szybkie zwiększenie liczebności oddziałów Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej (SZ FR), opanowanie kolejnych kluczowych punktów, a w konsekwencji zajęcie całego półwyspu.

Akcje bezpośrednie Specnazu prowadzone były także na morzu. Najprawdopodobniej to rosyjscy komandosi dokonali skutecznego abordażu ukraińskiego trałowca „Czerkasy” w godzinach wieczornych 25.03.2014r. Do przeprowadzenia akcji wykorzystywali szybkie łodzie motorowe oraz sprzęt przeznaczony do tego typu akcji (haki, drabinki). Do wsparcia samej akcji Rosjanie wykorzystali parę śmigłowców szturmowych Mi-35 na wypadek, gdyby załoga próbowała stawić opór. Podczas opanowywania okrętu komandosi używali granatów hukowo-błyskowych, a sposób działania żołnierzy świadczył o ich wcześniejszym wyszkoleniu do działania na pokładach platform pływających. Podobny schemat działania został powtórzony cztery lata później. W dniu 25.11.2018 r. do opanowania trzech okrętów marynarki wojennej Ukrainy, które próbowały przekroczyć Cieśninę Kerczeńską zostali użyci komandosi z jednostki specjalnej FSB[4]

Udział Specnazu w aneksji Półwyspu Krymskiego wiązał się także ze wsparciem działań informacyjnych prowadzonych przez Rosjan. W dniu 06.03.2014 r. komandosi opanowali stację przekaźnikową w Symferopolu, po czym przełączyli odbiór sygnału telewizyjnego z częstotliwości wykorzystywanej przez ukraińskie media na tę, wykorzystywaną przez media rosyjskie. Podobna akcja miała miejsce  w dn. 10.03.2014 r. w Jałcie, gdzie również opanowano przekaźnik telewizyjny. Działania te umożliwiły odcięcie pod względem informacyjnym lokalnej ludności od mediów ukraińskich i ukierunkowanie jej tylko na odbiór informacji przekazywanych przez stronę rosyjską. Miały więc one ponownie znaczenie operacyjne, walnie przyczyniający się do sukcesu Rosjan.

2. Wykorzystanie rosyjskiego Specnazu w trakcie walk na Ukrainie.

W nieco inny sposób rosyjskie pododdziały specjalne zostały wykorzystane na pozostałym terytorium Ukrainy. Mogło ono wynikać z innego celu działania jaki sobie postawiła strona rosyjska, a mianowicie destabilizacji Ukrainy (co nie wymagało zajmowania całego terytorium tego państwa, a jedynie jego części) bądź zmuszenia Ukraińców do rozproszenia swojego wysiłku, aby ułatwić aneksję Półwyspu Krymskiego (a więc działania mylące).

Stąd wykorzystanie zarówno Specnazu SZ FR jak i jednostek specjalnych podległych pod Federalną Służbę Bezpieczeństwa miało i nadal ma charakter bardziej długofalowy w porównaniu do operacji na Półwyspie Krymskim. Do ich prowadzenia FR prawdopodobnie wykorzystała brygady oraz pułk Specnazu podległe pod Główny Zarząd Sztabu Generalnego (dawne GRU), 45 Pułk Specnazu Wojsk Powietrznodesantowych oraz pododdziały Centrum Operacji Specjalnych FSB[5]. Z ww. sił tworzono zgrupowania liczące w sumie ok. 250-300 żołnierzy, które różnie wykorzystywano.

Podstawowym sposobem ich użycia było prowadzenie przez nie działań niekonwencjonalnych[6] mających na celu utworzenie na bazie rosyjskiej mniejszości oraz ukraińskich sympatyków Rosji ugrupowań zbrojnych mających doprowadzić do „wyzwolenia” Wschodniej Ukrainy. Działania te prowadzono zarówno na terenie Zagłębia Donieckiego jak i w Rosji z wykorzystaniem obozów szkoleniowych znajdujących się w okolicach Rostowa nad Donem. Specnaz stosował do tego celu pododdziały liczące 10-12 żołnierzy, których zasadniczym zadaniem było szkolenie, doradzanie oraz pomoc w kierowaniu działaniami separatystów (zarówno zbrojnymi jak i niezbrojnymi np. demonstracjami czy blokadami) unikając samym bezpośredniego wdawania się w walkę[7]. Pozwalało to pozorować konflikt na Ukrainie na wewnętrzny oraz oszczędzać siły i środki. Często jednak żołnierze Specnazu łamali tę zasadę wdając się w działania bojowe prowadzone wspólnie z separatystami przeciwko władzom i siłom rządu Ukrainy. Ich obecność stwierdzono w kwietniu 2014r. podczas opanowywania przez separatystów miast Słowiańsk i Kramatorsk, gdzie pomagali w dowodzeniu działaniami separatystów oraz sami w nich czynnie uczestniczyli. Prawdopodobnie działalność doradczo-szkoleniowa, a nawet czasowe przejmowanie funkcji dowódczych w formacji zbrojnych separatystów jest nadal kontynuowana[8].

Kolejnymi przykładami bezpośredniego zaangażowania w walkę pododdziałów Specnazu są napady ogniowe polegające na ostrzale za pomocą broni automatycznej z obydwu stron granicy posterunków granicznych w Izwaryne, Dowżanskij i Czerwonopartyzansku. Ich celem było zmuszenie funkcjonariuszy ukraińskiej straży granicznej do opuszczenia placówek, a w konsekwencji do przejęcia kontroli nad granicą ukraińsko-rosyjską przez separatystów. Ich sukces umożliwił nie zakłócone zapewnienie dostaw zaopatrzenia dla separatystów z Rosji, a później także wkraczanie regularnych oddziałów SZ FR na teren Ukrainy.

Ponadto prawdopodobnie czynni lub byli żołnierze Specnazu działający jako „kontraktorzy” w ramach Grupy Wagnera[9] przeprowadzili udaną zasadzkę przeciwlotniczą w pobliżu lotniska w Ługańsku. W nocy 13/14.05.2014r. zestrzelili oni za pomocą Przenośnego przeciwlotniczego zestawu rakietowego (ppzr)[10] „Igła” oraz wielkokalibrowej broni strzeleckiej samolot transportowy IŁ-76 powodując śmierć 49 żołnierzy ukraińskich. Skutkiem tej akcji było wstrzymanie wszelkich lotów z zaopatrzeniem dla pododdziałów ukraińskich na to lotnisko, a w konsekwencji upadek obrony i jego opanowanie przez separatystów i wspierających ich Rosjan. Co więcej, masowe dostawy ppzr z Rosji oraz prawdopodobne szkolenie separatystów w użyciu  ww. broni przez żołnierzy Specnazu w znacznym stopniu przyczyniło się do utraty przez Ukraińców panowania w powietrzu.

Innym rodzajem zadań prowadzonym przez Specnazu było prowadzenie rozpoznania specjalnego[11]  ukierunkowanego na ocenę zagrożenia ze strony wojsk ukraińskich. Działania takie były realizowane za pomocą obserwacji i patrolowania przez czteroosobowe sekcje. Jedna z nich została zresztą rozbita przez wojska ukraińskie na Półwyspie Czongar w marcu 2014r[12]. Stosowano również tzw. technikę „kleszczy” polegającą na śledzeniu z cywilnych pojazdów przemieszczających się kolumn wojsk ukraińskich przez osoby w ubraniach cywilnych i wykorzystujących do przekazywania informacji zwykłe telefony komórkowe.

Kolejny sposób wykorzystania Specnazu to naprowadzanie precyzyjne realizowane jako część akcji bezpośrednich. Polegało ono na przekazywanie danych o położeniu wojsk ukraińskich do artylerii SZ FR znajdujących się po rosyjskiej stronie granicy oraz korygowanie prowadzonego ognia. Zastosowano je m.in. podczas likwidacji zgrupowania ukraińskiego w „kotle” w pobliżu Iłowańska w sierpniu 2014. Działania te prowadzone z ugrupowań sił separatystów jest zresztą zgodne z poglądami rosyjskimi na temat prowadzenia połączonego targetingu.

Skuteczność rosyjskiej ognia rosyjskiej artylerii doprowadziła do poniesienia ciężkich strat przez wojska ukraińskie i w konsekwencji do załamania prowadzonych przez nie działań zaczepnych. Umożliwiło to przejęcia inicjatywy przez separatystów czynnie wspieranych przez zgrupowania taktyczne SZ FR i odzyskania znacznej części Zagłębia Donieckiego poprzednio odbitego przez siły ukraińskie.

Komandosi Specnazu brali także byli angażowani do walk w terenie zurbanizowanym w charakterze lekkiej piechoty.  Taki przypadek miał miejsce podczas bitwy o Debalcewe w lutym 2015r. kiedy do takich zadań zaangażowano komandosów z 25 Pułku Specnazu. Podjęcie takiej decyzji przez rosyjskie dowództwo mogło wynikać z niskiej oceny przygotowania pododdziałów piechoty zmotoryzowanej (głównie pochodzących z 27 i 136 Brygad Piechoty Zmotoryzowanych) do walki w takich warunkach i koniecznością wzmocnienia ich komandosami Specnazu oraz spadochroniarzami z 217 Pułku Powietrznodesantowego[13].

Wykorzystanie Specnazu nie ogranicza się tylko do jego wykorzystania na terenie Zagłębia Donieckiego. Rosyjscy komandosi byli również odpowiedzialni za działania o charakterze dywersyjnym na tyłach wojsk ukraińskich. Najprawdopodobniej sekcje działań specjalnych Specnazu przeprowadziły dwie operacje niszczenia precyzyjnego[14] (wysadzenia) torów kolejowych pod przejeżdżającymi pociągami na stacji kolejowej Osnowa k. Charkowa pod koniec maja 2015r. Stwierdzono również minowanie odcinków dróg (w tym z wykorzystaniem IED) na tyłach wojsk ukraińskich i wykonywanie zasadzek na kolumny z zaopatrzeniem.

Celem tych działań było zmuszenie dowódców ukraińskich do zaangażowania części sił do prowadzenia działań przeciwdywersyjnych na tyłach, a tym samym uniemożliwienie ich wykorzystania do działań bojowych przeciwko separatystom.  Działania na tyłach wojsk ukraińskich miały więc znaczenie operacyjne, a nie taktyczne. Ponadto w dniach 27 – 28 czerwca 2017r. przeprowadzono 2 udane akcje bezpośrednie likwidacji celów osobowych w Kijowie oraz na terenie Okręgu Donieckiego (części będącej pod kontrolą wojsk ukraińskich). Ich ofiarami byli wysocy rangą oficerowie wywiadu ukraińskiego odpowiedzialni za zbieranie informacji o rosyjskim zaangażowaniu w konflikt zbrojny na Ukrainie. Zamachy te miały prawdopodobnie posłużyć do zastraszenia innych przed zbieraniem dowodów dotyczącym udziału Federacji Rosyjskiej w konflikcie.

Ostatnim wreszcie sposobem wykorzystania wykorzystanie formacji specjalnych było użycie Specnazu podlegającego pod FSB w roli środka dyscyplinującego separatystów. Działania takie zostały zaobserwowane w maju 2014r na terenie Doniecka, gdzie dochodziło do stopniowej kryminalizacji wśród separatystów.  Użyto do tego celu czeczeńskiego batalionu FSB „Wostok”, który otoczył budynki administracji obwodowej w mieście, a następnie aresztował separatystów oskarżanych o gwałty i rozboje[15]. W kolejnym roku przywódca tzw. Ługańskiej Republiki Ludowej – Igor Płotnicki prawdopodobnie wykorzystał „kontraktorów” z Grupy Wagnera do fizycznej eliminacji dowódców polowych separatystów (m.in. Aleksandra Biednowa ps. Batman), którzy sprzeciwiali się zapisom wynikającym z porozumień mińskich[16]. Działania te wzmocniły wewnętrzną dyscyplinę wśród separatystów oraz zapobiegły spadkowi poparcia ze strony rosyjskojęzycznej ludności na okupowanych terenach.

3. Wnioski

Jak widać rosyjski Specnaz stanowi bardzo istotne narzędzie służące do osiągania celów strategicznych Federacji Rosyjskiej. Są one angażowane na jak najwcześniejszym etapie prowadzonych działań. Ich działania charakteryzuje szybkość, inicjatywa oraz nieszablonowy sposób działania. Realizowane przez rosyjskich komandosów zadania mają z reguły znaczenie operacyjne, a więc mające bardzo istotne znaczenie dla osiągnięcia celu głównego danej operacji. Rosjanie w dużym stopniu zaadaptowali do swoich potrzeb rozwiązania zachodnie (jak np. wykorzystanie 10-12 osobowych pododdziałów specjalnych wzorowanych na amerykańskich ODA „zielonych beretów”, czy naprowadzanie precyzyjne środków rażenia innych podmiotów). Wszystko to czyni z rosyjskich komandosów groźnego przeciwnika.

Analizując powyższe przykłady można się zastanowić, czy w podobny sposób możliwe byłoby użycie Specnazu przeciwko państwom NATO. Wydaje się, że w przypadku państw w których występują znaczne skupiska ludności rosyjskojęzycznej (lub grup społecznych sympatyzujących z Moskwą) jak najbardziej. Należy jednak pamiętać, że państwa NATO już przeanalizowały obserwacje wynikające z wojny na Ukrainie i wyciągnęły z nich wnioski. Zdają sobie również z tego sprawę także Rosjanie. Dlatego też można być pewnym, że w przypadku prowadzenia działań przeciwko państwom NATO rosyjski Specnaz dokona pewnych zmian w swojej taktyce i technikach działania, wykorzystując do tego własne doświadczenia (wynikające np. z udziału w konflikcie w Syrii) oraz biorąc pod uwagę lokalne uwarunkowania. Ich wspólnym mianownikiem będzie jednak założenie zachowania maksymalnej skuteczności i efektywności prowadzonych działań oraz inicjatywy nie pozwalającej stronie przeciwnej na jakiekolwiek skuteczne przeciwdziałanie.

 ppłk dypl. rez. Marek Gryga

[1] Akcja bezpośrednia (ang. Direct Action - DA) - bezpośrednie uderzenie lub inne o małej skali działanie ofensywne wykonywane przez elementy wojsk specjalnych. Realizowane są poprzez schwytanie, zdobycie, zniszczenie lub uszkodzenia. Wykonuje się je na dobrze zdefiniowane i czasowo dostępne obiekty uzyskując tym samym efekt zaskoczenia przeciwnika.. DD-3.5 Operacje Specjalne, Sygn. DWSpec. 1/2011, Kraków 2011,
s. B-2.

[2] „Seneż” lub „Kubinka-1” znanego też pod nazwami „Zazaborie” i „Kuba” – przyp. autora

[3] Kofman M., Migacheva M., Nichiporuk B., Radin A., Tkacheva O., Oberholtzer J., Lessons from Russia’s Operations in Crimea and Eastern Ukraine, RAND Corp., Santa Monica 2017, s. 25.

[4] Internet: https://www.telegraph.co.uk/news/2018/11/26/russia-fsb-special-forces-seize-ukraine-navy-ships-crimea (dostęp 06.03.2020r.).

[5] Sutyuagin I., Russian Forces in Ukraine, Briefing Paper, Royal United Services Institute (RUSI), Londyn 2015, s. 2-3.

[6] Działania niekonwencjonalne (ang. Unconventional Warfare – UW) - działania wojskowe prowadzone przez, lub z udziałem ugrupowań konspiracyjnych oraz oddziałów partyzanckich, w celu umożliwienia ruchowi oporu lub rebeliantom wywierania wpływu, zakłócania działań, a także obalenia rządu lub sił okupacyjnych. AAP-6 Słownik terminów i definicji NATO, NATO Standarisation Agency 2014, s. 403.

[7]  Bukvoll T., Russian Special Operations Forces in the war in Ukraine – Crimea and Donbas [w] B. Rentz

 i H. Smith (red.) Russia and hybrid warfare – going beyond the label, Aleksanderi Papers 1/2016 ISSN 1457-9251, University of Helsinki 2016, s. 30.

[8]  Balaban M., Volyanyuk O., Dobrovolska Ch., Balaban B., Maiorov M., Donbas in Flames, Prometheus, Lwów 2017, s. 68.

[9] Grupa Wagnera – oficjalnie prywatna firma wojskowa założona przez byłego oficera 2 Brygady SpecNazu SZ FR - ppłk D. Utkina ps. „Wagner” zajmująca się werbunkiem m.in. byłych żołnierzy SZ FR w celu realizacji usług o charakterze wojskowym. Pomimo oficjalnego zakazu prowadzenia działalności najemniczej w Rosji, grupa ta otrzymuje w sposób nieoficjalny wsparcie ze strony administracji Federacji Rosyjskiej, czego najlepszym dowodem był udział ppłk rez. D. Utkina w przyjęciu zorganizowanym na Kremlu z okazji Dnia Bohaterów Ojczyzny w dn. 09.12.2016r. Służba Bezpieczeństwa Ukrainy twierdzi, że zebrała dowody na jej bezpośrednie zaangażowanie w konflikt na terenie Donbasu. Źródło: https://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/sbu-grupa-wagnera-brala-udzial-w-konflikcie-zbrojnym-w-donbasie,779451.html (dostęp: 08.02.2018r.); http://wolnosc24.pl/2016/12/13/szef-rosyjskich-najemnikow-na-przyjeciu-u-putina-kim-jest-dowodca-walczacej-w-syrii-grupy-wagnera/, dostęp: 08.02.2018r.

[10] Przenośnych przeciwlotniczych zestawów rakietowych (ang. MANPADS).

[11] Rozpoznanie Specjalne (ang. Special Reconnaisssance and Survaillance – SR) - Rozpoznanie specjalne jest działalnością prowadzoną przez Wojska Specjalne, które uzupełniają informacje uzyskane z systemów rozpoznania  i wywiadu wojskowego poprzez dostarczanie informacji na poziomie strategicznym i/lub operacyjnym. Rozpoznanie specjalne jest rozpoznaniem osobowym, prowadzonym  w celu wsparcia operacji konwencjonalnych, w których mogą być wykorzystywane techniki specjalistyczne, specjalistyczne wyposażenie, metody lub pozyskiwanie informacji od ludności miejscowej. DD-3.5 Operacje Specjalne,
s. B-5.

[12] Bukvoll T., Russian Special Operations Forces in the war in Ukraine – Crimea and Donbas, s. 29.

[13] Sutyuagin I., Russian Forces in Ukraine, s.7.

[14] To operacje,  w których niezamierzone straty i zniszczenia muszą zostać zminimalizowane. Dlatego też, w operacjach tego typu stosowana jest wysoce wyspecjalizowana broń lub środki wybuchowe z opóźnionym zapłonem (o określonej ilości, rozmieszczone w dokładnie określonych miejscach) gwarantujące osiągnięcie celów misji. DD-3.5 Operacje Specjalne, s. 21.

[15] http://www.defence24.pl/czeczenski-batalion-wostok-przejal-budynki-administracji-obwodowej-w-doniecku, dostęp: 08.02.2018r.

[16] https://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/konflikt-na-ukrainie-separatysci-na-celowniku-rosyjskiego-SpecNazu,503550.html, dostęp: 08.02.2018r.