Rok trzeci. Rosyjskie wojska terytorialne

Po lutym 2022 roku zaczęła się pojawiać nazwa „wojsk terytorialnych” (территориальных войск) w odniesieniu do niektórych nowo formowanych jednostek armii rosyjskiej. Na początku należy wyjaśnić, iż rosyjskie wojska terytorialne nie mają charakteru obrony terytorialnej w nam znanym pojęciu. O ile wojska obrony terytorialnej mają za zadanie głównie obronę swojego terytorium to rosyjska jednostka wojsk terytorialnych jest po prostu mobilizowana z żołnierzy pochodzących z określonego terytorium. Przez to jednostka co prawda jest związana z danym regionem, lokalnymi władzami i lokalną społecznością, ale z zasady opuszcza ona miejsce swojej mobilizacji i walczy w zupełnie innym rejonie Rosji, a obecnie przede wszystkim na terytorium Ukrainy.

Za czasów armii radzieckiej nie było w niej jednostek obrony terytorialnej. Główną metodą działań tej armii miał być atak, a nie obrona i to w dodatku własnego terytorium. Pod koniec istnienia ZSRR istniało tam około 16 dywizji ochrony tyłów (дивизия охраны тыла). Były to w czasie pokoju bardzo głęboko skadrowane związki taktyczne. Były rozrzucone praktycznie po całym terytorium ZSRR i przeznaczone do działań na wszystkich przewidywanych kierunkach. Nosiły one numery od 228 do 241 oraz 244, 246 i 273. Co najmniej dwie z nich czyli 228. Dywizja Ochrony Tyłów i 229. Dywizja Ochrony Tyłów przetrwały do pierwszej dekady XXI wieku i uległy likwidacji dopiero w czasie wielkich reform ministra obrony Anatolija Sierdiukowa.

Obecne rosyjskie wojska terytorialne mają dużo wspólnego z jednostkami rezerwowymi, ale odróżnia je nazwa, a przede wszystkim rola. Jednostki rezerwowe w nazwie własnej mają te słowo np. 362. samodzielny rezerwowy batalion zmechanizowany. Takie jednostki zostały zmobilizowane w 2022 roku, aby stanowić zaplecze kadrowa jednostek liniowych, ale to zupełnie inna historia. Natomiast jednostki wojsk terytorialnych oficjalnie noszą nazwy własne bez tych słów, ale dla odróżnienia ich roli i organizacji tak nazywają się ich etaty, np. pułk zmechanizowany (wojsk terytorialnych).

Przeznaczeniem poszczególnych pułków wojsk terytorialnych jest bezpośrednie wsparcie działań jednostek liniowych. Pułki te są przydzielane do rosyjskich armii, korpusów, dywizji, brygad i pułków. Czyli liniowy pułk zmechanizowany może mieć podporządkowany jeden lub kilka pułków zmechanizowanych (wojsk terytorialnych).

Jest to trochę dziwna organizacja, ale tylko z pozoru. Po nieudanej „trzydniowej operacji” w lutym 2022 roku działania zbrojne przekształciły się w działania na ciągłej, długiej linii frontu. Początkowo front ten zmieniał położenie, ale od kilkunastu miesięcy znajduje się praktycznie w tym samym miejscu. Oczywiście z pewnymi różnicami. Armia rosyjska w 2022 roku rozpoczęła wielką akcję formowania nowych jednostek liniowych, ale przede wszystkim jednostek rezerwowych i wojsk terytorialnych. Z samego założenia jednostki wojsk terytorialnej tylko w części przypadków są wyposażone w ciężki sprzęt wojskowy. Niektóre z nich mają tylko żołnierzy uzbrojonych w broń indywidualną i samochody do ich transportu.

Armia rosyjska w 2022 rok rozpoczęła tworzenie różnych typów jednostek wojsk terytorialnych. Są nimi m. in.:

- pułki zmechanizowane (wojsk terytorialnych);

- pułki czołgów (wojsk terytorialnych);

- pułki artylerii (wojsk terytorialnych);

- samodzielne bataliony zmechanizowane (wojsk terytorialnych);

- samodzielne dywizjony artylerii przeciwpancernej (wojsk terytorialnych);

- samodzielne dywizjony artylerii haubicznej (wojsk terytorialnych) – w tym przypadku nie ma całkowitej pewności.

Odróżnienie, który z nowo sformowanych pułków, dywizjonów i batalionów jest „liniowy”, a który „wojsk terytorialnych” jest bardzo trudne i skomplikowane. W oficjalnych rosyjskich publikacjach bardzo rzadko przytaczane są nazwy jednostek wojsk terytorialnych. Nawet kiedy są nie używa się przy tej okazji słów „wojsk terytorialnych” (które są w nazwach ich etatów). Najlepszym przykładem jest wyróżnienie do tej pory przez prezydenta Władimira Putina siedmiu takich pułków nazwą wyróżniającą gwardyjski. Są nimi w kolejności wyróżniania:

- 1429. Gwardyjski Pułk Zmechanizowany;

- 1430. Gwardyjski Pułk Zmechanizowany;

- 1466. Gwardyjski Pułk Zmechanizowany;

- 1472. Gwardyjski Pułk Zmechanizowany;

- 1486. Gwardyjski Pułk Zmechanizowany;

- 136. Gwardyjski Pułk Artylerii;

- 1307. Gwardyjski Pułk Zmechanizowany.

W prezydenckich ukazach takie są podane ich nazwy (bez słów wojsk terytorialnych).

Dużą zagadką nadal pozostaje ich „stała” przynależność organizacyjna. Na czas działań bojowych są one przydzielane według wspomnianego schematu do innych jednostek wojskowych, ale przydziały te zmieniają się. Czyli jednostka wojsk terytorialnych może być przeniesiona z podporządkowania jednej jednostki w podporządkowanie innej jednostki. Jako, iż rosyjska armia bierze przykłady z jej imperialnych poprzedniczek, carskiej i radzieckiej, wszystko musi mieć swój teoretyczny porządek. Dlatego w Rosji powstały również dowództwa dywizji zmechanizowanych (wojsk terytorialnych). Praktycznie nie wiadomo o nich prawie nic. Nie znana jest przeważnie przynależność do nich poszczególnych pułków, dywizjonów i batalionów. Nawet nie wiadomo czy wszystkie jednostki wojsk terytorialnych mają taką „stałą” podległość dowódcom tych dywizji. Na razie znane są m. in.:

- 11. Dywizja Zmechanizowana (Wojsk Terytorialnych);

- 12. Dywizja Zmechanizowana (Wojsk Terytorialnych);

- 14. Dywizja Zmechanizowana (Wojsk Terytorialnych);

- 57. Dywizja Zmechanizowana (Wojsk Terytorialnych);

- 62. Dywizja Zmechanizowana (Wojsk Terytorialnych);

- 63. Dywizja Zmechanizowana (Wojsk Terytorialnych);

- 78. Dywizja Zmechanizowana (Wojsk Terytorialnych);

- 295. Dywizja Zmechanizowana (Wojsk Terytorialnych).

Rosjanie niewątpliwie najwięcej sformowali pułków zmechanizowanych (wojsk terytorialnych). Z numeru porządkowego znane są co najmniej 93 takie jednostki. Numerów pułków czołgów, pułków artylerii oraz samodzielnych dywizjonów i batalionów znanych jest zdecydowanie mniej, bo zaledwie po kilka.

Duża część nowych pułków zmechanizowanych ma numery porządkowe powyżej 1000 czyli np. 1004. pułk Zmechanizowany. Taka 4-cyfrowa numeracja pułk świadczy, iż na pewno należy on do wojsk terytorialnych. Gorzej jest z nowymi pułkami zmechanizowanymi o niższych numerach porządkowych. Mogą to być pułki wojsk terytorialnych, ale mogą to być też pułki nowo formowanych „zwykłych” dywizji zmechanizowanych, a takich jest obecnie całkiem sporo. To samo dotyczy innych typów jednostek wojsk terytorialnych.

Samodzielne bataliony zmechanizowane (wojsk terytorialnych) noszą przeważnie numery z serii 1600 jak np. 1616. samodzielny batalion zmechanizowany (Wojsk Terytorialnych) czy z serii 1800 jak np. 1822. samodzielny batalion zmechanizowany (Wojsk Terytorialnych).

W pozostałych typach jednostek jasnych reguł niestety nie ma. Np. 504. pułk czołgów (Wojsk Terytorialnych), 673. pułk artylerii (Wojsk Terytorialnych) i 737. samodzielny dywizjon artylerii przeciwpancernej (Wojsk Terytorialnych) organizacyjnie wchodzą w skład 295. Dywizji Zmechanizowanej (Wojsk Terytorialnych). Ale o tym niestety nie da się wywnioskować na podstawie samego numeru porządkowego jednostki.

Rosyjskie jednostki wojskowe obok swoich nazw z numerami porządkowymi mają dodatkowo jawne pięciocyfrowe numery (podobnie jak polskie czterocyfrowe numery JW). Po znanych numerach tych JW (rosyjski skrót to в/ч od słów войсковая часть) również nie da się wywnioskować czy należą do wojsk terytorialnych. Te pięciocyfrowe numery przyznawane są nowo formowanych jednostkom w sposób przypadkowy, aby utrudnić przeciwnikowi dopasowanie pięciocyfrowego numeru do nazwy jednostki. Nowi rosyjscy żołnierze podpisujący kontrakt na służbę wojskową jak i ich rodziny, początkowo znają tylko ten pięciocyfrowy numer. Służy on im przede wszystkim do korespondencji listowej lub zawiera się go w różnego rodzaju jawnych dokumentach urzędowych.

Imperialna Rosja czy to carska, czy radziecka czy obecna lubuje się we wszelkiego rodzaju barwach i godłach. Jednostki wojskowe jako najważniejszy swój wyróżnik otrzymują sztandar wojskowy. Fakt nadania i wręczenia takiego sztandaru tylko czasami podawany jest do publicznej wiadomości. Na razie nie poinformowano oficjalnie o wręczeniu sztandaru jakiejkolwiek jednostce wojsk terytorialnych. Rosyjskie jednostki otrzymują również wyróżnienia w postaci nazwy wyróżniającej lub imienia patrona, a przede wszystkim poprzez nadawanie różnego rodzaju orderów. Tak jak w przypadku sztandarów nie jest oficjalnie znany żaden przypadek takiego wyróżnienia jakiejkolwiek jednostki wojsk terytorialnych.

Zgodnie z rosyjskim ceremoniałem wojskowym wyróżniona nadaniem orderu jednostka wojskowa otrzymuje go w sposób uroczysty, poprzez przypięcie go do płatu sztandaru i przypięciu do drzewca sztandaru szarfy w kolorach odpowiadających danemu orderowi. Tak samo jednostka gwardyjska otrzymuje to wyróżnienie w postaci przypięcia do drzewca sztandaru szarfy świętego Jerzego. Ze względu na wspomniany brak sztandarów w jednostkach wojsk terytorialnych nawet wymienione pułki gwardyjskie nie mogły zorganizować odpowiednich uroczystości.

Jak wygląda z powyższego poprawne przypisanie jednostki do wojsk terytorialnych nie jest proste, ani oczywiste. Natomiast jest istotne ze względu na próbę prawidłowego oszacowania zdolności bojowych danego ugrupowania wojsk.

Pułk zmechanizowany (wojsk terytorialnych) nie ma siły bojowej normalnego pułku zmechanizowanego. Zazwyczaj nie wiadomo ile taktycznych grup batalionowych normalny pułk jest w stanie wystawić do walki w danym momencie. Zależy to od wielu czynników, z których najważniejszym są ponoszone straty bojowe. Rosyjski przemysł zbrojeniowy i remontowy nadal nie jest w stanie uzupełniać strat zadanych w działaniach bojowych. Obecnym rosyjskim rozwiązaniem w wojskach lądowych jest nadal wyciąganie starszych egzemplarzy czołgów, bojowych wozów piechoty, transporterów opancerzonych, systemów artyleryjskich z baz w których są przechowywane od wielu lat. Rozwiązanie to kiedyś się wyczerpie, a jednostki sprzętu znajdujące się w najlepszym stanie technicznym już zostały pobrane. Każdy następny egzemplarz sprzętu tego pochodzenia będzie w coraz gorszym stanie.

Sumarycznie nowy, wyremontowany oraz wyciągnięty z baz sprzęt wojskowy w pierwszej kolejności trafia do jednostek liniowych, a dopiero w drugiej do jednostek wojsk terytorialnych.

Zupełnie nie znana jest przyszłość takich jednostek. Wojska liniowe mozolnie i z trudem, ale rozwijają się organizacyjnie. Powstają nowe dywizje, a w ich składzie nowe pułki oraz samodzielne bataliony, dywizjony i kompanie. Wydaje się, że rosyjskie wojska terytorialne są rozwiązaniem tymczasowym, używanym tylko w czasie wojny. Jeśli wojna rosyjsko-ukraińska kiedyś się skończy to jednostki wojsk terytorialnych raczej zostaną rozformowane i wrócą do swojej pokojowej postaci czyli do planów mobilizacyjnych. To samo zapewne spotka rosyjskie jednostki rezerwowe i piechoty, ale to już zupełnie inne historie.