Cała afera rozpoczęła się, gdy w czwartek 16 października br. szwedzkie służby nasłuchu radiowego przechwyciły korespondencję radiową na rosyjskiej częstotliwości alarmowej prowadzoną z wód terytorialnych Szwecji. Od razu rozpoczęło się wielkie poszukiwanie, w którym wzięły udział zarówno szwedzkie okręty, jak i statki powietrzne. W międzyczasie udało się określić, że łączność była prowadzona pomiędzy Obwodem Kaliningradzkim a nadajnikiem znajdującym się na obszarze Archipelagu Sztokholmskiego.

Podejrzenie padło od razu na Rosjan, tym bardziej, że w pobliżu szwedzkich wód terytorialnych w tym czasie przebywał tankowiec NS „Concord" - pływający pod banderą liberyjską, ale należący do firm rosyjskich. Automatycznie nasuwało się więc podejrzenie, że jednostka mogła być zakamuflowaną bazą dla miniaturowych okrętów podwodnych.

Szwedzi przedstawiają dowody

Szwedzi podeszli do sprawy bardzo poważnie i pomimo, że poszukiwania nic nie dały - dalej kontynuowali dochodzenie. Dlatego kiedy 14 listopada w czasie konferencji prasowej przedstawiono wyniki analiz, prezentował je sam Naczelny Dowódca Szwedzkich Sił Zbrojnych Sverker Göranson w obecności premiera Szwecji oraz innych wysokich rangą dowódców.

Z zebranych dowodów według Szwedów wyraźnie wynika, że wody terytorialne zostały naruszone przez mały okręt podwodny. Göranson nie mógł potwierdzić przynależności państwowej wykrytej jednostki, ale wszystko wskazuje na to, że należała ona do Rosji. Co więcej istnieją poszlaki, że na wodach terytorialnych Szwecji mogło przebywać w tym czasie więcej rosyjskich obiektów podwodnych.

Göranson bez ogródek zakomunikował: „Wszystkie inne wytłumaczenia zostały wyeliminowane. Nie ma żadnej wątpliwości. Szwecja była obiektem dużego i nieakceptowalnego aktu naruszenia suwerenności przez obce siły”. Dla Szwedów było to o tyle bulwersujące, że zdarzenie miało miejsce na ich wodach w pobliżu Sztokholmu.

Przedstawiono trzy dowody na obecność okrętu podwodnego. Pierwszy (ale nie najważniejszy) przyniosła analiza zdjęcia wykonanego przez jednego ze Szwedów na akwenie Archipelagu Sztokholmskiego. Wykazała ona, że niewyraźny obiekt na wodzie nie mógł być płynącą nawodną jednostką pływającą, ponieważ układ fal i ślad na wodzie jest wtedy zupełnie inny. W tym przypadku natomiast mamy prawdopodobnie do czynienia z takim samym efektem, jaki powstaje przy napełnianiu zbiorników balastowych w czasie zanurzania okrętu podwodnego. Sfotografowana jednostka poruszała się przy tym z prędkością około jednego węzła i ukryła się pod wodą zaraz po zrobieniu zdjęcia.

O wiele ważniejszym dowodem są skany obrazu sonarowego przedstawiające długi ślad pozostawiony najprawdopodobniej przez przesuwający się po dnie mały okręt podwodny. Analizowane fotografie zostały wykonane przez sonar obserwacji bocznej wykorzystywany przez jedną ze szwedzkich korwet w czasie poszukiwań. Dzięki specjalnej obróbce sygnału akustycznego daje on bardzo wyraźny obraz dna morskiego o dużej rozdzielczości, na którym widoczne są nawet pojedyncze kamienie. Szwedzi zwracają uwagę jednak przede wszystkim na długą „rynnę” wyrytą w piasku, która mogła powstać tylko w wyniku przesuwania się w tym miejscu obiektu podwodnego.

By wyjaśnić proces analizy Szwedzi do zdjęcia dołączyli również szkic wskazujący dokładnie to, co jest charakterystyczne dla „ciągnącego” się po dnie okrętu. Za taką teorią przemawia również rzadka dla tego rodzaju operacji specjalnych aktywność radiowa, która wskazywała na wyraźne kłopoty, z jakimi zmagała się jednostka w tym miejscu. Istnieje nawet teoria, że okręt podwodny po prostu „przykleił” się tam do dna i nie można go było stamtąd ruszyć bez wyczerpania zapasu akumulatorów. Kolejnymi dowodami mają być zeznania mieszkańców wysp Archipelagu Sztokholmskiego, którzy wyraźnie widzieli nieznany obiekt wynurzający się spod wody.

Göranson przedstawiając te teorie wspomniał również, że są poszlaki, iż w tym miejscu był co najmniej jeszcze jeden „intruz” podwodny. Jednak nie chciał prezentować więcej dowodów publicznie, ponieważ są one niejawne. Ich opublikowanie pokazałoby, jakie możliwości mają szwedzkie systemy obserwacyjne, a to nadal powinno zostać tajemnicą.

Co Rosjanie rzeczywiście mają na uzbrojeniu?

Specjaliści podkreślają, że w całej tej sprawie nie jest ważne, że "coś" weszło na wody terytorialne Szwecji, ale jaka to była jednostka. Jeżeli bowiem prawdą jest, że były to małe rosyjskie okręty podwodne to znaczy, że Rosji udało się ukryć prowadzenie bardzo trudnego i kosztownego programu zbrojeniowego. Co więcej zrobili to na Bałtyku, a więc na obszarze, który jest jednym z najbardziej obfotografowanych i spenetrowanych na świecie.

Pomimo tajemnicy, jaką otoczono pozostałe dowody, szwedzkie media dotarły do teorii, że na wodach Szwecji przebywał jeden mały okręt podwodny o długości około 28-30 m współpracujący z miniaturowym pojazdem podwodnym o długości około 10 m. Wcześniej wspominano o możliwości posiadania takiego sprzęty przez rosyjskie wojska specjalne, ale jak dotąd nie udało się zebrać dowodów, że jest to prawdą.

Rosyjski koncern Rosoboronexport w swojej ofercie na Euronaval 2014 pokazał projekty czterech okrętów podwodnych, które pasowałyby do dowodów zebranych przez Szwedów:

• okrętu podwodnego typu P-130 (wyporność 130 t, długość 31 m, szerokość 3,2 m);
• okrętu podwodnego typu P-170 (wyporność 170 t, długość 30 m, szerokość 4,7 m),
• okrętu podwodnego typu Piraniya (wyporność 220 t, długość 28,2 m, szerokość 4,7 m);
• okrętu podwodnego typu Piraniya-T (wyporność 245 t, długość 32,4 m, szerokość 4,7 m).

Najmniej prawdopodobne jest, by na wodach szwedzkich pojawiła się Piraniya, czyli mały okręt podwodny projektu 865. Dwie takie jednostki zostały już bowiem wybudowane, wprowadzone do linii w latach 1988-1990 i wycofane w 1999 r. Oficjalnie zostały one wysłane do Kronsztadu, gdzie miały zostać pocięte na złom, ale nie można teraz wykluczyć, że je po prostu zakonserwowano i później ponownie doprowadzono do użytku.

Inaczej jest ze zmodernizowanym projektem jednostek 865 - Piraniya-T (prezentowana na wystawie Euronaval 2014 w Paryżu w modelu) oraz okrętami P-130 i P-170 (reklamowane w materiałach informacyjnych koncernu Rosoboronexport).

Szczegóły budowy tych trzech jednostek nie są oczywiście znane, ale znamienne jest, że do wszystkich zastosowano ten sam opis ogólny, wskazując między innymi na zastosowanie materiałów kompozytowych i stopu tytanu. Miałoby to zapobiec wykryciu jednostek przez bariery magnetyczne, powszechnie wykorzystywane w systemach obrony portów.

Nadal również pozostaje sprawa miniaturowych okrętów podwodnych o długości około 10 m. O pracach nad tego typu jednostkami Rosjanie w ogóle milczeli, a w materiałach rosyjskich na Euronaval 2014 pojawiło się jedynie zdjęcie pojazdu do transportu nurków bojowych, który swoim kształtem przypominał jednak sprzęt produkowany na początku lat osiemdziesiątych (w tym w Polsce w ramach projektu Błotniak). Jeżeli coś zbudowano później – na pewno wyglądało już inaczej.

Jak się więc okazuje poszukiwanie "sprawców" naruszenia wód terytorialnych Szwecji jest problemem nie tylko dla Sztokholmu. Jeżeli bowiem rzeczywiście Rosjanom udało się ukryć budowę serii małych okrętów podwodnych, oznacza to że są oni zdolni do realizowania dużych, trudnych projektów zbrojeniowych bez żadnej kontroli świata zewnętrznego.