Polski budżet obronny według NATO – 2,05 proc. PKB w 2018 r. i 1,89 proc. PKB w 2017 r. [ANALIZA]

Sojusz Północnoatlantycki opublikował dane o wydatkach obronnych za ostatnie lata przy okazji prezentacji dorocznego raportu sekretarza generalnego Jensa Stoltenberga. Budżety na wojsko są jednym z najgorętszych tematów w NATO. Sojusz zaleca państwom członkowskim, by wydawały na obronę narodową co najmniej 2 proc. swojego PKB. W 2014 r. na szczycie w Newport w Walii sojusznicy zgodzili się podwyższać swoje budżety tak, by osiągnąć ten poziom w roku 2024. W czasie tego szczytu ten warunek spełniały tylko trzy państwa.

Szczególnie Stany Zjednoczone – państwo, które ma największą gospodarkę na świecie i największe wydatki na siły zbrojne – naciskają na pozostałych sojuszników, by w większym stopniu brali na siebie koszty zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Naciski te stały się jeszcze bardziej wyraźne, a czasami wręcz obcesowe, odkąd prezydentem USA jest Donald Trump. W lipcu 2018 r. zażądał on zwołania dodatkowej sesji na szczycie Sojuszu w Brukseli, by jeszcze raz omówić kwestię wydatków obronnych.

W czwartek NATO – jak co roku w marcu – opublikowało najnowsze dane na temat wydatków obronnych państw członkowskich. Liczby za rok 2018 r. to na razie tylko szacunki. Dane za poprzednie lata są już ostateczne.

Z szacunków kwatery głównej za 2018 r. wynika, że polskie wydatki na obronność wyniosły 2,05 proc. PKB. Tym samym Polska znalazła się w gronie siedmiu państw, które przekroczyły lub osiągnęły poziom 2 proc. PKB – za Stanami Zjednoczonymi (3,39 proc.), Grecją (2,22 proc.), Wielką Brytania (2,15 proc.) i Estonią (2,07 proc.), a przed Łotwą (2,03 proc.) i Litwą (2,0 proc.). Tuż poniżej 2-procentowego progu znalazła się Rumunia (1,92 proc.), a za nią Francja (1,82 proc.) i Chorwacja (1,71 proc.). Trzy państwa NATO, które na obronę narodową wydają poniżej 1 proc. swego PKB to Belgia i Hiszpania (po 0,93 proc.) i Luksemburg (0,54 proc.).

Zgodnie z tzw. ustawą Komorowskiego-Macierewicza (która paradoksalnie w momencie uchwalania budżetu jeszcze nie była obowiązującym prawem, ale została wzięta pod uwagę) polskie wydatki obronne na 2018 r. zostały zaplanowane na poziomie 2 proc. PKB przewidywanego na ten rok, czyli 41,144 mld zł. To, że według szacunków NATO polski budżet był wyższy, wynika przede wszystkim z faktu, że w październiku 2018 r. MON otrzymało dodatkowe 1,6 mld zł na modernizację techniczną, w szczególności na program Wisła, w którym resort pozyskuje amerykański system obrony powietrznej Patriot. Taki ruch był możliwy dzięki dobrej sytuacji budżetu państwa w ubiegłym roku.

Z danych Sojuszu wynika, że 29 państw należących do NATO średnio na obronność wydaje 2,36 proc. swojego PKB. Gdyby jednak odjąć wydatki USA, wskaźnik ten spadnie do poziomu 1,48 proc. (w 2017 r. było to 1,46 proc.). Jeszcze niższa jest mediana wydatków obronnych w Sojuszu liczona jako odsetek PKB – wynosi 1,39 proc.

Wraz z szacunkami za rok 2018 r. NATO opublikowało ostateczne podsumowanie wydatków obronnych w 2017 r. Dla Polski te dane to niemiła niespodzianka. Okazuje się bowiem, że wydaliśmy na obronę narodową 1,89 proc. PKB, czyli mniej niż zaleca NATO. Jest to tym bardziej zaskakujące, że gdy rok temu kwatera główna Sojuszu po raz pierwszy podsumowała budżety obronne w 2017 r. polskie wydatki oszacowano na poziomie 1,99 proc. PKB.

Skąd ta różnica? O tym komunikat NATO milczy. Wiemy jedynie, że sporządzono go na podstawie danych, które spłynęły do Brukseli do 12 lutego 2019 r. Poza tym można tylko spekulować.

Być może ostateczny rezultat wynika z faktu, że obecny rząd zaczął z budżetu MON finansować wydatki luźno związane z obronnością – np. służby podległe MSWiA oraz Lotnicze Pogotowie Ratunkowe (a teraz dojdą jeszcze wydatki na drogi lokalne). Wprawdzie MON zapewniało, że jest to zgodne z metodologią obliczania wydatków obronnych przez Sojusz, ale kwatera główna wcale nie musiała się z tym zgodzić.

Inne potencjalne wytłumaczenie może być takie, że po prostu polski produkt krajowy brutto w 2017 r. mógł się okazać wyższy niż pierwotnie sądzono. W takiej sytuacji choć wydatki obronne zostały zaplanowane na poziomie 2 proc. PKB (tak nakazują polskie przepisy), w rzeczywistości mogły nie osiągnąć tego wskaźnika. W 2018 r. – jak to tłumaczył w czwartek na konferencji prasowej w Brukseli sekretarz generalny NATO Jens Stoltenberg – taki los spotkał Rumunię, która według wstępnych szacunków wydała na obronność 1,92 proc. PKB, choć planowała 2 proc. Powód? PKB był większy niż zakładano.

Po opublikowaniu najnowszych danych kwatery głównej NATO, z których wynika, że w 2018 r. Polska wydała na obronność 2,05 proc. PKB, MON wydało entuzjastyczny komunikat. Podkreślono w nim, że "Polska na obronność wydaje więcej niż zakładają postanowienia Sojuszu" oraz, że dane te potwierdzają, iż nasz kraj "jest jednym z liderów w Sojuszu Północnoatlantyckim".

Z kolei minister obrony Mariusz Błaszczak zaznaczył, że rząd na bezpieczeństwie nie będzie oszczędzał.

Trzeba jednak zauważyć, że fakt, jak zmieniały się dane na temat Polski w 2017 r., może jednak sugerować, że choć ten optymizm ma uzasadnienie, to jednak powinien być ostrożniejszy.

Wróćmy do danych NATO. Warto przypomnieć, jak w kolejnych latach zmieniały się polskie wydatki na obronność liczone jako odsetek PKB:

• 2011 r. – 1,72 proc.
• 2012 r. – 1,74 proc.
• 2013 r. – 1,72 proc.
• 2014 r. – 1,85 proc.
• 2015 r. – 2,22 proc.
• 2016 r. – 1,99 proc.
• 2017 r. – 1,89 proc.
• 2018 r. (szacunki) – 2,05 proc.

Większość armii NATO się modernizuje

NATO nie tylko zaleca, by sojusznicy wydawali 2 proc. PKB na obronność. Drugi wskaźnik rekomendowany przez Sojusz to wydatki – w pewnym uproszczeniu – na uzbrojenie i sprzęt wojskowy oraz związane z tym prace badawczo-rozwojowe. Powinny one stanowić 20 proc. wydatków obronnych.

Większość państw NATO spełnia ten warunek. Liderem jest maleńki Luksemburg, który na zakupy wydaje 41,8 proc. budżetu obronnego. Za nim jest Łotwa (35,4 proc.), Rumunia (34,4 proc.), Turcja (31,6 proc.), Litwa (30,6 proc.), Norwegia (26,7 proc.) i Polska (26,5 proc.). Powyżej 20 proc. są jeszcze USA (25,3 proc.), Holandia (24,9 proc.), Wielka Brytania (24,1 proc.), Francja (23,7 proc.), Hiszpania (23 proc.), Słowacja (22,3 proc.), Włochy (21,1 proc.), Węgry (20,4 proc.) oraz Bułgaria (20,3 proc. – przy czym tu ważne zastrzeżenie: bułgarski budżet obronny jako jedyny w NATO nie uwzględnia emerytur dla wojskowych).

To zestawienie bardzo dobrze pokazuje paradoksy wydatków obronnych w NATO. Luksemburg, którego budżet obronny liczony jako odsetek PKB jest najniższy w całym Sojuszu, jest liderem, jeśli chodzi o unowocześnianie sił zbrojnych. Z kolei Grecja, która jeśli wziąć pod uwagę udział wydatków obronnych w PKB, jest numerem 2 w NATO, pod względem zakupów znajduje się pod koniec stawki. Na ten cel wydaje 12,4 proc. budżetu, bowiem większość pochłaniają płace, emerytury i bieżące utrzymanie jednostek wojskowych.

Kolejny rok wzrostów, ale bez szans na spełnienie zobowiązań z Newport

Czas na wydatki NATO spojrzeć nieco bardziej globalnie. Po pierwsze, europejscy sojusznicy i Kanada podnoszą wydatki obronne czwarty rok z rzędu. Jednak tempo tego wzrostu w 2018 r. po raz pierwszy spadło – z 6 proc. w 2017 r. do 3,8 proc. NATO – jak co roku – podkreśla jednak, że wszyscy sojusznicy zatrzymali cięcia wydatków obronnych i zaczęli zwiększać budżety.

Po drugie, łączne wydatki państw NATO na obronność w 2018 r. powinny sięgnąć 919 mld dolarów. Dla porównania w 2017 r. było to 882 mld dolarów, a w 2016 r. – 888 mld dolarów. Oczywiście lwią część tego budżetu stanowią wydatki USA. W 2018 r. mają się one zamknąć kwotą 605 mld dolarów, podczas gdy w 2017 r. było to 580 mld dolarów, a w 2016 r. – 603 mld dolarów.

Stoltenberg w czwartek podkreślił, że wszyscy sojusznicy zatrzymali cięcia wydatków obronnych i zaczęli je zwiększać. – Obserwujemy pewien paradoks. W czasach gdy wielu kwestionuje siłę relacji transatlantyckich, właściwie robimy więcej razem, na więcej sposobów i w większej liczbie miejsc niż kiedykolwiek – powiedział sekretarz generalny.

Zestawienie wydatków obronnych państw NATO w 2018 r. pokazuje też, że 15 z 29 państw wydaje na ten cel poniżej 1,5 proc. PKB, w tym wspomniane już trzy państwa – poniżej 1 proc. PKB. Ich wydatki rosną, ale bardzo powoli. Pięć lat po szczycie w Newport i pięć lat przed wyznaczoną na nim datą osiągnięcia poziomu 2 proc. PKB mało kto wierzy, że większość sojuszników spełni swoje obietnice.

Stoltenberg pytany o to w czwartek podkreślił, że większość sojuszników przedłożyła plany dochodzenia do 2 proc., a wszyscy tak czy inaczej podwyższają swoje budżety. W porównaniu z rokiem 2016 r. państwa NATO wydają na obronę narodową o 41 mld dolarów więcej, w 2020 r. ta liczba ma się zwiększyć do 100 mld dolarów.

Wątpliwości dotyczą szczególnie Niemiec, które są największą gospodarką w Europie i głównym obiektem krytyki ze strony prezydenta Trumpa, jeśli chodzi o wydatki obronne. W ubiegłym roku Berlin wydał na ten cel 1,23 proc. swego PKB. W ostatnich dniach federalne ministerstwo finansów poinformowało, że przyszłoroczny budżet na obronę nie zostanie zwiększony do poziomu, o jaki wnioskowała minister obrony Ursula von der Leyen.