Największy zamknięty zbiornik wodny świata czyli Morze Kaspijskie ma dla współczesnej Rosji jeszcze większe znaczenie niż to miało miejsce za czasów Związku Radzieckiego. Na akwenie tym krzyżują się bowiem interesy polityczne i gospodarcze Federacji, Iranu jak i państw powstałych na gruzach sowieckiego imperium takich jak Kazachstan, Turkmenistan i Azerbejdżan. Nie należy się dziwić temu, że wzmacniają one swoje siły zbrojne w tym rejonie w tym również własne floty. 

Mimo trudnej sytuacji ekonomicznej dowództwo WMF FR w minionych latach starało się wzmocnić Flotyllę Kaspijską nowymi okrętami. W pierwszej kolejności były to jednostki, których projekty zostały opracowane jeszcze za czasów ZSRR, zaś ich budowę rozpoczęto w ostatnich dniach jego istnienia lub tuż po jego rozpadzie. Niestety ze względów ekonomicznych ich wykańczanie oraz wyposażanie odbywało się bardzo wolno. I tak w latach 1999-2005 flotyllę wzmocniły cztery kutry desantowe proj. 11770 Sierna (D-56, D-131, D-156, D-172), zaś w roku 2003 i 2012 dużo większe jednostki czyli fregaty rakietowe proj. 1166 Tatarstan i Dagestan. Wymienione powyżej jednostki, mimo że nowe, projektowane były dość dawno, w dodatku przewidziane były do operowania na innych akwenach i realizacji odmiennych zadań aniżeli na Morzu Kaspijskim. 

Specyfika akwenu zamkniętego, z licznymi zatokami, do którego w dodatku wpada wiele dużych rzek w tym Wołga -największa rzeka Europy- wymaga zupełnie innych okrętów. W związku z tym potrzebne były jednostki zdolne do operowania zarówno na wodach morskich, akwenach przybrzeżnych jak i w ujściach rzek a nawet na samych rzekach na żeglownych ich odcinkach. Takie okręty określane są w Rosji jako jednostki typu „rzeka – morze”. 

Odpowiedzią na to zapotrzebowanie były małe okręty artyleryjskie proj. 21630 Bujan, których budową zajęła się stocznia Almaz z Sankt Petersburga. Mimo ambitnych planów seria skończyła się jedynie na trzech jednostkach - Astrachań (012), Wołgodońsk (014) i Machaczkała (015). To m.in. pokłosie czasu ich budowy, która nawet na standardy rosyjskie przebiegała bardzo wolno. Ostatecznie prototyp wszedł do służby 1 września 2006 r. a dwie jednostki seryjne odpowiednio: 20 grudnia 2011 r. i 4 grudnia 2012 r. 

Mimo, że przeznaczone dla Flotylli Kaspijskiej jednostki proj. 21630 (Bujan), stanowiły dla niej istotne wzmocnienie, to jednak ich walory ofensywne nie były zbyt duże. Flotylla potrzebowała przede wszystkim okrętów uzbrojonych w nowoczesne systemy rakietowe zdolne do zwalczania jednostek pływających jak i celów lądowych. Za odpowiadający tym wymaganiom uznany został system UKSK (Kalibr-NK). Pierwszym okrętem Flotylli Kaspijskiej, na którym znalazło się takie wyposażenie miała być zmodyfikowana fregata proj. 11661K - Dagestan (693). Jednak jeden okręt nie zaspokajał potrzeb całego zgrupowania, w związku z czym postanowiono zamówić większą liczbę mniejszych jednostek. Jako nosicieli tego systemu postanowiono wykorzystać powiększoną wersję Bujanów, która otrzymała oznaczenie Bujan-M (proj. 21631). 

17 maja 2010 r. został rozstrzygnięty konkurs na budowę serii okrętów proj. 21631, w którym uczestniczyło dziewięć podmiotów. Wygrała go stocznia Zielenodoskij Zawod im. A. M. Gorkowo z Zielenodolska (Tatarstan). Kontrakt na budowę pięciu jednostek tego typu dla Flotylli Kaspijskiej stocznia podpisała z Ministerstwem Obrony FR już 26 maja tr. W grudniu 2011 r. w rosyjskich mediach pojawiły się informacje, że WMF FR zamierza nabyć 8-10 jednostek tego typu. Doniesienia te potwierdziły się 28 stycznia 2013 r., kiedy to stocznia z Zielenodolska podpisała kontrakt na budowę jeszcze trzech (z opcją na dwie kolejne) jednostek proj. 21631. Budowa Bujanów-M jak na rosyjskie warunki postępuje dość sprawnie. Obecnie w stoczni w różnych stadiach realizacji znajduje się jeszcze pięć jednostek tego typu, wszystkie one mają według aktualnych planów zasilić Flotę Czarnomorską co jest spowodowane zapewne chęcią wzmocnienia tego związku po zajęciu Krymu.  

Opis konstrukcji 

Biorąc pod uwagę ogólny układ konstrukcyjny Bujany-M przypominają szybkie morskie jednostki uderzeniowe a ich architektura w niczym nie przypomina jednostek rzecznych. Klasycznej konstrukcji kadłub ma nachyloną pod znacznym kątem dziobnicę i rozchylone wręgi w części dziobowej. Natomiast konstrukcja nadbudówki oraz masztów podporządkowana jest redukcji pól fizycznych.  

Głównym uzbrojeniem ofensywnym okrętów jest pionowa 8 komorowa wyrzutnia 3S-14 systemu UKSK (Kalibr-NK), z której wystrzeliwane mogą być rakiety z rodziny Kalibr (Klab-N, Club-N) - przeciwokrętowe: 3M-54E, 3M-54E1; służące do zwalczania celów lądowych 3M-14E; rakietotorpedy 91RE1, 91RTE2 oraz pociski typu 3M55 - Oniks (Jachont).Wyrzutnia ta została wkomponowana w bryłę nadbudówki za głównym masztem. 

Do zwalczania nisko lecącymi środkami napadu powietrznego służą dwa stabilizowane rakietowe stanowiska przeciwlotnicze 3M-47 Gibka dla rakiet 9M-39 Igła.

Dziobowe stanowisko zamontowane zostało z przodu nadbudówki przed mostkiem, zaś rufowe w tylniej jego części za drugim masztem. Na każdym stanowisku mogą by zamontowane dwa zunifikowane moduły ogniowe Strieliec, każdy z nich obejmuje dwa pociski rakietowe Igła, w pojemnikach transportowo-startowych oraz urządzenia do przedstartowego przygotowania rakiet takie jak baterie, zbiorniki z ciekłym azotem służące do schładzania głowic pocisków rakietowych.   

Trzonem uzbrojenia artyleryjskiego jest dziobowa armata uniwersalna A-190-01 Uniwiersał kal. 100 mm.

Funkcję broni ostatniej szansy pełni artyleryjski zestaw plot./prak. AK630-M2 Duet składający się z dwóch 6-lufowych działek kalibru 30 mm zblokowanych w jednej wieży zamontowanej na rufie okrętu na krańcu nadbudówki.

Są to pierwsze rosyjskie okręty bojowe, na których został zastosowany ten model uzbrojenia. Do wymuszania posłuszeństwa i zwalczania nieopancerzonych jednostek na bliskich odległościach służą dwa wielkokalibrowe karabiny maszynowe MPTU kal. 14,5 mm zainstalowane na burtach po obu stronach wyrzutni UKSK oraz trzy pojedyncze karabiny maszynowe kal. 7,62 mm, z których dwa umieszczone są na pokładzie dziobowym po bokach przedniego stanowiska Gibka, zaś ostatni na samej rufie po lewej burcie.

Do zwalczania nurków służą dwa ręczne dwururowe granatniki DP-64 kal. 45 mm. Jednostki te będą mogły przenosić również uzbrojenie minowe, dla którego przewidziano możliwość montażu dwóch torów minowych na pokładzie rufowym z zrzutniami ulokowanymi w pawężi. 

Pojawienie się na akwenie operowania Flotylli Kaspijskiej nowych okrętów posiadających uzbrojenie zdolne do atakowania celów morskich i lądowych w odległości nawet 300 km z pewnością zmieni sytuację taktyczną i będzie zapewne kolejnym impulsem do kontynuowania wyścigu zbrojeń na Morzu Kaspijskim. 

Andrzej Nitka