Groby polskich spadochroniarzy nie zostały zapomniane

Komisja Grobów Wojennych Wspólnoty Narodów „Commonwealth War Graves Commission” (CWGC) rozpoczęła renowację ogrodniczą terenu wokół grobów polskich spadochroniarzu na cmentarzu „Arnhem Oosterbeek War Cemetery” w Niderlandach. Prace mają być związane z wprowadzeniem udogodnień zarówno estetycznych, jak i praktycznych. Zmiany dotyczą wejścia na teren cmentarny, dwóch kaplic z lewej i prawej strony tego wyjścia oraz terenu w sąsiedztwie grobów najbliższych muru – głównie żołnierzy z 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej generała Sosabowskiego.

Prace mają polegać m.in. na zrobieniu przejścia w gęstym, wysokim żywopłocie oraz zbudowaniu ścieżki dla odwiedzających groby wraz z zasadzeniem otaczających ją roślin ozdobnych. Ma to zmienić wygląd terenu jak również ułatwić dostęp (w tym dla osób z ograniczoną mobilnością) do poszczególnych mogił leżących w rzędach XXXIII i XXXIV - znajdujących się najbliżej muru cmentarnego z bramą, z lewej i prawej strony od wejścia.

W rzędach tych pochowano m.in.: kanoniera Kazimierza Nowaka z dywizjonu artylerii przeciwpancernej, który zginął podczas lądowania szybowców 19 września 1944 roku), strzelca Michała Niedźwieckiego z kompanii sanitarnej, który zginął 25 września 1944 roku oraz strzelca Michała Moszowskiego, starszego strzelca Stanisława Sitka i starszego strzelca podchorążego Tadeusza Ostojskiego z III. Baonu spadochronowego, którzy zginęli prawdopodobnie podczas ewakuacji Brygady na południowy brzeg Renu w nocy z 25 na 26 września 1944 roku.

„Tworząc przejście w żywopłocie i budując ścieżkę, chcemy zaprosić więcej osób do odwiedzenia i upamiętnienia pochowanych tu polskich żołnierzy”.

Prace są prowadzone zgodnie z historycznymi planami rozmieszczenia cmentarza, z uwzględnieniem położenia ważnych historycznych punktów: Krzyża Poświęcenia – „Cross of Sacrifice” (obecnego na wszystkich cmentarzach CWGC) i Kamienia Pamięci oraz po przeprowadzonych wcześniej „wnikliwych badaniach, poznaniu aktualnych tras spacerowych zwiedzających i konsultacjach z lokalnymi konserwatorami zieleni CWGC”. Ogrodnicy z Commonwealth War Graves Commission planują położenie kamiennych płyt chodnikowych oraz kolorowych obrzeży kwiatowych, przy wyborze których brane będzie pod uwagę zacienienie danego miejsca. W strefie wejściowej zostaną posadzone również rośliny pnące, które rozłożą się na perygolach.

Wszystkie prace prowadzone do 5 listopada 2021 roku są zgodnie z zasadami konserwatorskimi CWGC, które na pierwszym miejscu stawiają zachowanie jej cmentarzy i pomników „po wieczne czasy”.

Komisja Grobów Wojennych Wspólnoty Narodów to międzynarodowa organizacja, w skład której wchodzą obecnie: Wielka Brytania, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Republika Południowej Afryki oraz Indie. Jej celem jest upamiętnienie osób (cywilnych i wojskowych) pochodzących z państw ze Wspólnoty Narodów, które zginęły w czasie I i II wojny światowej. Obecna praca polega przede wszystkim na utrzymaniu cmentarzy i miejsc pamięci w ponad 23 000 miejscach na całym świecie.

„Dziś, ponad sto lat po tym, jak zaczęliśmy, nasza praca jest kontynuowana przez naszych pracowników, sympatyków i wolontariuszy, którzy chronią nasze wyjątkowe dziedzictwo kulturowe, ogrodnicze i architektoniczne oraz zapewniają, że opowiadane są historie tych, którzy zginęli”.

Jednym z takich miejsc jest cmentarz wojskowy „Arnhem Oosterbeek War Cemetery” (znany również jako Cmentarz Spadochroniarzy). Pochowano lub upamiętniono na nim 1684 żołnierzy Wspólnoty Narodów z czasów II wojny światowej, głównie z brytyjskiej 1. Dywizji Powietrznodesantowej, poległych w operacji Market Garden.

Na cmentarzu znajduje się również: 79 grobów polskich (w bitwie pod Arnhem zginęło w sumie 92 żołnierzy 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej, 3 holenderskie i 4 niewojenne (w tym trzech byłych pracowników Komisji). 243 pochówki są niezidentyfikowane, a dwie ofiary upamiętniano specjalnymi pomnikami.

Cmentarz nadal nie jest zamknięty, ponieważ wciąż w okolicy odnajdywane są zwłoki żołnierzy poległych w czasie II wojny światowej, które po identyfikacji są na nim chowane. Przykładowo dwóch kanadyjskich żołnierzy odnaleziono i pochowano jeszcze w 2005 i 2006 roku. Z kolei w 2016 i 2017 dokonano ponownego pochówki w sumie siedmiu brytyjskich spadochroniarzy, których po wielu latach udało się zidentyfikować.

Każdego roku w rocznicę bitwy o Arnhem lokalni mieszkańcy składają kwiaty na grobach poległych żołnierzy.