Automat Kałasznikowa – 65 lat służby, 100 mln egzemplarzy

Od przyjęcia na uzbrojenie sił zbrojnych ZSRR, co nastąpiło 18 czerwca 1949 roku, po dzień dzisiejszy, kolejne rodzaje broni opartej na konstrukcji Michaiła Kałasznikowa stanowiły podstawę radzieckiego, a później rosyjskiego uzbrojenia.

W 1949 roku armia radziecka otrzymała jak na owe czasy wyjątkowo nowoczesną, uniwersalną i niezawodną konstrukcję. Były to karabinki AK ze stałą kolbą drewnianą i AKS z kolbą składaną. Broń posiadała kilka wyjątkowych cech, które zapewniły jej sukces. Karabinek był niezawodny, relatywnie lekki i skutecznie zastępował zarówno karabiny jak i pistolety maszynowe, dzięki czemu zapewniał unifikację broni i amunicji.

Zastosowana naboju pośredniego 7,62mm x 39 mm pozwalało nie tylko na łatwiejsze opanowanie broni przy ogniu automatycznym. Ze względu na masę mniejszą od karabinowych naboi starszych typów, żołnierz mógł przenosić znacznie większy zapas amunicji. Ciężar karabinka AK z 30 nabojowym magazynkiem był zbliżony do masy karabinu Mosin z 5 nabojami czy automatycznego STW-40 lub SKS z 10 nabojowym magazynkiem.

Dlaczego AK a nie AK-47?

Ciekawostką jest, że powszechnie używana na świecie nazwa AK-47 nigdy nie była oficjalnie stosowana w armii radzieckiej. Oznaczenia AK-46, AK-47 i AK-48 dotyczyły kolejnych wersji przedseryjnych. Zamieszanie może wynikać z tego, że AK-47 był pierwszym wariantem, który trafił do prób w jednostkach wojskowych.

Do produkcji seryjnej zakwalifikowano natomiast, co jest dość interesujące, wersję AK-48 nr.1 i AK-48 nr.2. Różniły się one jedynie konstrukcją kolby. Pierwszy miał kolbę stałą, drewnianą i stał się podstawą dla wersji AK, natomiast na drugim bazował wariant AKS z kolbą składaną, wzorowaną na rozwiązaniu z niemieckich pistoletów maszynowych MP-40.

Początkowo AK miały być wykorzystywane równolegle ze znacznie celniejszymi karabinami SKS, konstrukcją S.G. Simonowa o bardziej tradycyjnej konstrukcji. SKS wprowadzono na uzbrojenie w 1945 roku i była to broń zdolna do prowadzenia jedynie ognia pojedynczego oraz wyposażona w 10 nabojowy magazynek ładowany z łódki (niewymienny). Bardzo szybko zdecydowano, że duża siła ognia, pojemniejszy i wymienny magazynek oraz zunifikowanie broni w całej armii to atuty przeważające nad wadami. W czerwcu 1949 roku przyjęto karabinek automatyczny AK na uzbrojenie armii radzieckiej, a miesiąc później zapadła decyzja o całkowitym przezbrojeniu wojska na ten typ broni.  

Pierwsze zamówienie opiewało na 4 mln sztuk karabinów Kałasznikowa i zakłady w Iżewsku miały zrealizować je w latach 1951-1955. Masowa produkcja ujawniła pewne wady, które usunięto w pierwszych latach produkcji. Natomiast w 1956 roku Rosjanie zaczęli sprzedawać licencje na nową broń krajom takim jak Polska, Rumunia, Finlandia czy Chiny. W ZSRR trwał stały rozwój broni opartej o system Kałasznikowa, niezależny od mniej lub bardziej legalnych zagranicznych kopii.

Kałasznikow na każdą okazję

W roku 1959 na uzbrojenie Armii Czerwonej trafił AKM (Автомат Калашникова Модернизированный), czyli Automat Kałasznikowa Modernizowany. Dzięki zmianom w konstrukcji nie tylko zmniejszono masę o około 1 kg, ale również poprawiono celność, zwłaszcza w ogniu ciągłym. AKM i jego wersja z kolbą składaną AKMS, były najbardziej rozpowszechnionymi wersjami karabinka AK. Nie tylko w ZSRR. Od wcześniejszych wariantów najłatwiej odróżnić je po lufie zakończonej charakterystycznym podcięciem, które zmniejszyło podrzut broni.

Jednak był to dopiero początek rozwoju całej „rodziny” AK. Równolegle z AKM opracowano również wersję ręcznego karabinu maszynowego RPK, który zastąpił starszą broń typu RPD. Był to element programu unifikacji uzbrojenia wojsk radzieckich. RPK posiadał mechanikę AKM, lecz wyposażony był w zmiany związane z potrzeba prowadzenia długotrwałego ognią ciągłego na większym niż karabinek dystansie. Zastosowano nieco inną kolbę, cięższą i dłuższą lufę z dwójnogiem. Opracowano też nowym magazynek bębnowy na 75 pocisków i znacznie mniej popularny łukowy na 40 sztuk.

Różne warianty AKM i RPK królowały w radzieckiej armii do lat siedemdziesiątych, gdy nastąpiła rewolucja w zakresie amunicji. Nabój pośredni 7,62 mm x 39 mm zastąpiła amunicja 5,45 mm o tej samej długości. Zmiana spowodowała powstanie broni opartej o ten sam mechanizm, lecz lżejszej, celniejszej i bardziej niezawodnej niż AKM.

Kolejna rewolucja

Tak na scenie pojawił się podstawowy karabinek AK-74 z kolbą stałą, AKS-74 ze składaną kolba ramową nowego typu, oraz ręczny karabin maszynowy RPK-74. Niebawem wprowadzono również subkarabinek AKS-74U, przeznaczony przede wszystkim dla załóg pojazdów i żołnierzy formacji specjalnych. Broń na nową amunicję weszła na pełną skalę do uzbrojenia w 1979 roku, wraz z wkroczeniem Rosjan do Afganistanu. Tam też zachodnie wywiady zdobyły pierwszy egzemplarz AK-74. CIA kupiła go od mudżahedinów za 5 tys. dolarów.

Kolejna istota data w historii broni Kałasznikowa to rok 1991. Wówczas zakłady Iżmasz wprowadziły do produkcji wariant AK-74M (zmodernizowany) w którym poza zmianami w mechanice i urządzeniu wylotowym po raz pierwszy zastąpiono drewnianą kolbę i chwyt przedni broni elementami z tworzywa sztucznego. Z czarnego polimeru wykonana była zarówno kolba stała, jak i składana. AK-74M stał się podstawową bronią żołnierzy nowo powstałej na gruzach ZSRR Federacji Rosyjskiej i pozostaje nią po dzień dzisiejszy.

Linia „100” i AK-12, czyli Kałasznikow XXI wieku

Rozwój broni opartej na mechanice Michaiła Kałasznikowa trwa nadal. Na bazie AK-74M powstawała tak zwana „rodzina AK-100”, czyli nowe warianty broni tworzone na potrzeby rosyjskich sił zbrojnych, ale też w znacznym stopniu z przeznaczeniem na eksport. Są wśród nich AK-101 i AK-102, strzelające standardową amunicją NATO kalibru 5,56 mm, ale też AK-103 oraz AK-104 na stare dobre i nadal powszechne w wielu częściach świata naboje pośrednie 7,62 mm typowe dla AK-47. Jest też skrócony AK-105, który zastępuje stosowane w jednostkach specjalnych subkarabinki AKS-74U. Interesujące są również wersje AK-107 i AK-108 wyposażone w mechanizm osłabiający podrzut i odrzut broni podczas strzału, co zwiększa precyzję zarówno przy ogniu pojedynczym jak i ciągłym.

Najnowsze dziecko w rodzinie to zaprezentowany po raz pierwszy w 2010 roku system broni AK-12. Jest to karabinek Kałasznikowa starający się nadążyć za najnowszymi trendami. Znacznie poprawiono w nim ergonomię, wprowadzając m. in. teleskopową kolbę i uniwersalne szyny montażowe.

Modularna budowa umożliwia łatwą zmianę kalibru stosowanej amunicji pomiędzy trzema najpopularniejszymi obecnie na świecie: rosyjskimi 5,45 mm i 7,62 mm oraz 5,56 mm NATO. Broń występuje też w wersji skróconej AK-12U, karabinu maszynowego RPK-12 i snajperskiego SWK-12. Jest też wersja PPK-12, będąca pistoletem maszynowym na amunicję 9 mm. AK-12 był proponowany jako element systemu rosyjskiego żołnierza przyszłości Ratnik, jednak ministerstwo obrony uznało ostatecznie, że nie zapewnia on wystarczającego skoku technologicznego względem AK-74M. Obecnie nie jest planowana ich modernizacja, ani „standaryzacja” do poziomu AK-12.

Broń systemu Kałasznikowa świętuje więc 65 lat służby w radzieckich, a później rosyjskich siłach zbrojnych, choć jej dalsza przyszłość nie jest pewna. Pomimo to Automat Kałasznikowa pozostaje bronią wyjątkową w historii, symbolem i podstawą nie tylko uzbrojenia 50 krajów, ale też bazą dla licznych konstrukcji krajowych i zagranicznych. 

Jest wśród nich chociażby opracowany przez syna Michaiła Kałasznikowa, Wiktora, pistolet maszynowy Bizon, wyposażony w cylindryczny, 65 nabojowy magazynek. Są też liczne strzelby i sztucery systemu Sajga, bojowa strzelba Wiepr czy interesujące karabinki dla formacji specjalnych systemu Groza, zbudowane w układzie bezkolbowym. Ale to już całkiem odrębna historia.