Niemcy wyremontują dwa żaglowce "Gorch Fock". Przed- i powojenny

Jak na razie wiadomo na pewno, że oba trzymasztowe „Gorch Focki” by mogły pływać muszą zostać wyremontowane. Pozornie najprostsza sytuacja jest z młodszą jednostką, która została zbudowana dla niemieckiej marynarki wojennej w 1956 roku. Jest to bowiem bark o wyporności 2005 ton o powierzchni ożaglowania 1952 m², który zgodnie z wykazem etatowym nadal należy do sił morskich Niemiec. Teoretycznie powinny więc być wydzielone, środki na jego utrzymanie i remontowanie.

Starszy żaglowiec „Gorch Fock” to nieco mniejszy bark o wyporności 1545 ton i o powierzchni ożaglowania 1797 m², ma już o wiele bardziej skomplikowaną historię. Należał on bowiem również do niemieckiej marynarki wojennej jednak tylko do 1945 roku. Zbudowano go jeszcze przed II wojna światową, w 1933 roku. Okręt został zatopiony przez własną załogę 1 maja 1945 r. w Stralsundzie. Bark został następnie wydobyty i przekazany Związkowi Radzieckiemu jako zdobycz wojenna. „Gorch Fock” służył potem w ZSRR jako żaglowiec szkolny „Towariszcz”, a w 1993 roku został przydzielony Ukrainie.

Już dwa lata później, ze względu na zły stan techniczny i brak pieniędzy na naprawę „Towariszcz” popłynął do Anglii, gdzie z powodu braku odpowiednich środków finansowych nie udało się go wyremontować. Ostatecznie w 1999 roku żaglowiec odtransportowano do Niemiec do Wilhelmshaven po zakupieniu go przez stowarzyszeniem non-profit Tall-Ship Friends Deutschland, a następnie w 2003 roku do Stralsundu, gdzie bark odzyskał starą nazwę „Gorch Fock” i stał się statkiem-muzeum. To właśnie wtedy pojawiła się również idea, by tą historyczną jednostkę przywrócić do pływania i zaczęto zbierać na ten cel odpowiednie środki.

W tym samym czasie zaczęły się kłopoty z młodszą jednostką – żaglowcem „Gorch Fock”, formalnie nadal należącym do niemieckiej marynarki wojennej. Ze względu na zły stan techniczny został on w styczniu 2016 roku skierowany do stoczni Elsflether Werft w Elsfleth, gdzie miał zostać wyremontowany za około 10 milionów euro. W czasie prac wykryto jednak o wiele więcej uszkodzeń i z tego powodu wydłużał się nie tylko sam czas naprawy okrętu, ale również wzrosły jej koszty.

 Sprawa od początku wzbudzała zdziwienie, ponieważ stocznia Elsflether Werft w latach 2000/2001 dokonała gruntownej przebudowy tego żaglowca wymieniając m.in. całe wnętrze (dostosowując je m..in. do służby kobiet), system elektryczny, rurociągi, olinowanie, system nawigacyjny, radary i instalując ster dziobowy. Później prace stoczniowe w różnych zakresach były realizowane w latach: 2004, 2006, 2008, 2010, 2012 i 2013. Okręt więc był pod stałym nadzorem stoczniowym i nagły wysyp usterek mógł wzbudzać podejrzenie, a co najmniej zdziwienie.

Ilość wykrytych uszkodzeń była tak duża, że w pewnym momencie zamrożono prace i w październiku 2016 r. zlecono przeprowadzenie analizy rentowności. Ostatecznie w styczniu 2017 r. minister obrony Ursula von der Leyen zgodziła się na kontynuowanie prac, które wyceniono już nie na 10, a na 75 milionów euro. Na jej decyzję miała wpłynąć historyczna wartość tego żaglowca oraz możliwość zyskania w ten sposób czasu na zaplanowanie sposobu pozyskania nowego okrętu szkolnego.

Ale problemy się na tym wcale nie skończyły. W marcu 2018 roku w niemieckich mediach ujawniono bowiem, że całość prac stoczniowych będzie w sumie kosztowała nawet 135 milionów euro, a więc ponad trzynaście razy więcej niż oceniano na początku remontu. „Nagle” okazało się, że trzeba będzie wymienić prawdopodobnie całe poszycie zewnętrzne kadłuba, silnik oraz górny i środkowy pokład wyłożony drewnem tekowym (które charakteryzuje się tym, że nie nasiąka wodą i jest bardzo odporne na działanie czynników chemicznych). Nie było więc dla nikogo zaskoczeniem, że w grudniu 2018 roku ministerstwo obrony Niemiec poinformowało o prowadzeniu dochodzenia w sprawie możliwej korupcji na terenie stoczni Elsflether Werft. Jak na razie efektem tego postępowania jest zwolnieniem pod koniec stycznia 2019 roku dwóch członków kierownictwa zarządu oraz rady nadzorczej - za znaczące „niedopełnienie obowiązków”.

Pomimo tego niemiecka minister obrony Ursula von der Leyen pod koniec stycznia 2019 roku ponownie podjęła decyzję by kontynuować remont „Gorch Focka” z założeniem, że jego koszty nie przekroczą 135 milionów euro. Ostatecznie okręt ma powrócić do linii w 2020 roku i służyć do 2030 roku. Zapłacenie 135 milionów euro za wydłużenie o 10 lat resursu żaglowca od razu wywołało dyskusję, czy nie lepiej było po prostu zbudować od nowa okrętu, który mógłby być wykorzystywany nie przez 10, a przez co najmniej 40 lat.

Pojawiły się też głosy, że o wiele lepiej byłoby zainwestować w starszego „Gorch Focka, który oprócz tego, że byłby szkolnym żaglowcem, to byłby również cennym zabytkiem. Dodatkowym argumentem za takim rozwiązaniem ma być przy tym fakt, że w czasie przedłużającego się remontu w stoczni Elsflether Werft, niemiecka marynarka wojenna musiała korzystać w szkoleniu swoich marynarzy z rumuńskiego okrętu żaglowego „Mircea”. Jak się okazuje jest to zbudowany w Niemczech w 1938 roku siostrzany bark do „Gorch Focka” - ale tego starego, który w Niemczech stoi przy nabrzeżu jako muzeum. Tymczasem „Mircea” jest dalej w linii i służy cały czas do szkolenia marynarzy w rumuńskiej marynarce wojennej. Operacyjnie wykorzystywany jest zresztą również trzeci, bliźniaczy dla „Gorsh Focka” bark NRP „Sagres”, z tym że w portugalskich siłach morskich.

Przypomina się również zasługi starego „Gorch Focka”, który jako „Towariszcz” uczestniczył w kilku regatach wielkich żaglowców wygrywając np. zawody w ramach „Operacji żagiel” w 1974 i w 1976 roku. Co najważniejsze ta jedyna przedwojenna jednostka w niemieckiej marynarki wojennej nie budziłaby takich kontrowersji, jakie wywołałyby potencjalnie uzbrojone okręty, służące w czasie wojny dla nazistowskich Niemiec.