Multitoole Leatherman dla mundurowych

Noże i pokrewne przedmioty od lat stanowią nieodłączny element wyposażenia żołnierzy czy funkcjonariuszy służb. Ich głównym zastosowaniem jest wsparcie w wykonywaniu wydawałoby się prozaicznych, ale niezbędnych podczas działań „w polu” czynności, takich jak drobne naprawy, przygotowanie budowli, pokonywanie przeszkód jak ogrodzenia itd. Wraz z rozwojem technologii takie narzędzia stają się coraz bardziej wielofunkcyjne, a jednocześnie ich rozmiary są podobne do standardowego noża, dzięki czemu mogą one być łatwo przenoszone w ramach wyposażenia indywidualnego.

Jedno z rozwiązań tego rodzaju zostało przed kilkudziesięcioma laty przygotowane przez polskich inżynierów. Efektem ich prac pod koniec lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku był przyjęty na uzbrojenie polskiego wojska nóż wieloczynnościowy wz. 1969. Został on zaprojektowany przez Ryszarda Szydłowskiego oraz Henryka Adamczyka z Wojskowego Instytutu Technicznego Uzbrojenia w Zielonce (WITU) i był produkowany w łódzkich zakładach WIFAMA.

Konstrukcja składała się z noża sprężynowego otwieranego z boku stalowej rękojeści. Po odblokowaniu i rozłożeniu na dwie części można było korzystać z następujących narzędzi:

• cęgi do drutu,
• obciskacz spłonek saperskich,
• wkrętak płaski,
• nóż do otwierania puszek,
• świder,
• szpikulec,
• pilnik,
• brzeszczot do metalu,
• miarka
• zapalniczka benzynowa.

Nóż wz. 1969 był uznawany za udany i pomocny, np. przy pracach montażowych, saperskich itd. Wprowadzono go do służby w niewielkiej liczbie – około 3 tys. egzemplarzy (głównie w jednostkach specjalnych, rozpoznawczych i inżynieryjnych), które po zużyciu stopniowo wycofywano.

Podobne założenia, jak przy budowie noża wz. 1969 stoją dziś u podstaw konstrukcji współczesnych multitooli, bazujących na składanych kombinerkach. Paradoksalnie koncepcja współczesnego multitoola także jest związana z Polską. Jednym z jej pionierów jest Tim Leatherman, który w 1975 roku jako absolwent Wydziału Mechanicznego Uniwersytetu Stanowego w Oregonie zdecydował się na objazd po Europie, włącznie z jej wschodnią częścią. Doświadczenia ze zwiedzania samochodem Fiat 600 kontynentu, w tym także państw sowieckiej strefy wpływów, gdzie mierzono się z permanentnymi brakami w podstawowym zaopatrzeniu, skłoniły go do stworzenia znacznie sprawniejszego narzędzia niż wieloostrzowego scyzoryka. Szczególnie brakowało mu mocnych kombinerek. To one po rozwiązaniu problemu ich składania, stały się szkieletem dla pozostałych narzędzi.

Niemal dekadę później udało się dopracować produkcję nowego narzędzia. W 1983 roku Tim Leatherman i Steve Berliner stworzyli Leatherman Tool Group. Pierwszym modelem, który wszedł do produkcji masowej, był Leatherman PST - Pocket Survival Tool czyli „kieszonkowe narzędzie survivalowe”.

Tego typu narzędzia weszły na stałe na rynek. W pierwszym roku działalności Leatherman sprzedał ich zaledwie 200 sztuk, ale w 1993 – już około miliona. Nazwa multitool stała się rozpoznawalna, a sprzęt oparty na podobnej koncepcji, której „szkieletem” są kombinerki, jest proponowany również przez innych producentów, w tym firmę Victorinox, znanego producenta scyzoryków, czy Geber i SOG. Wszystkie te firmy otrzymywały kontrakty na dostawę podobnych narzędzi również dla użytkowników wojskowych, w tym sił zbrojnych USA czy Niemiec, jednak to Leathermann wprowadził sprzęt bazujący na podobnej koncepcji na rynek po raz pierwszy. Na multitoolu Leatherman wzorowany jest też rosyjski nóż saperski NS-2, wprowadzony na wyposażenie w 2016 roku, i przeznaczony do wykorzystania zarówno w wojskach inżynieryjnych, jak i w jednostkach przeznaczonych do przezbrojenia w system „żołnierza przyszłości” Ratnik.

Obecnie multitoole Leatherman dostępne są również na polskim rynku, a ich wyłącznym dystrybutorem jest spółka Militaria.pl, która oprócz sprzedaży detalicznej i w sklepie internetowym, prowadzi także sprzedaż hurtową, między innymi z myślą o siłach zbrojnych i służbach mundurowych. Takie wyposażenie znajduje bowiem coraz szersze zastosowanie, również jako element standardowego wyposażenia wojska.

Wśród modeli multitooli, które znajdują zastosowanie w siłach zbrojnych, w policji i w pracy innych służb mundurowych można wyróżnić cztery grupy. Są to pełnowymiarowe multitoole uniwersalne, multitoole dedykowane użytkownikom broni systemu M4, multitoole saperskie oraz multitoole ratownicze.

Przykładowe multitoole Leatherman

Sztandarowym przykładem pełnowymiarowego multitoola uniwersalnego jest Leatherman Wave. Jest to jeden z najbardziej popularnych multitooli na świecie, powszechnie wykorzystywany przez żołnierzy i pracowników służb mundurowych i sprawdzony w praktyce m.in. podczas misji w Iraku i Afganistanie. Zestaw ten waży 243 g i po złożeniu ma długość 102 mm. Wave jest wykonany z stali nierdzewnej i każde zawarte w nim narzędzie po otwarciu jest blokowanie (w przypadku większych narzędzi blokadą typu Liner Lock, a w przypadku pozostałych elementów blokadami typu Back Lock - zwalnianymi przyciskiem w tylnej części rączek kombinerek).

Cztery z tych narzędzi w tym oba ostrza (wykonane ze stali 420HC) są otwierane bez konieczności rozkładania całego toola. Co więcej można je szybko otworzyć i zamykać z wykorzystaniem jednej ręki.

Jest to zestaw osiemnastofunkcyjny, zawierający:

• Kombinerki: wydłużone płaskie i uniwersalne;
• Przecinaki: do drutu i do drutu twardego;
• Ściągacz izolacji;
• Ostrza: gładkie i ząbkowane (otwierane jedną ręką);
• Piłę do drewna;
• Sprężynujące nożyczki;
• Miarkę (8"/19 cm);
• Otwieracze: do butelek i do puszek;
• Pilnik do drewna i metalu;
• Pilnik diamentowy;
• Duży śrubokręt płaski;
• Duże gniazdo z dwustronną końcówką ze śrubokrętem płaskim i krzyżakowym;
• Małe gniazdo z dwustronną końcówką ze śrubokrętem płaskim i krzyżakowym;
• Kółko do przewleczenia zabezpieczającej linki (smyczy).

Całość uzupełnia czarne etui wykonane z trwałego nylonu lub brązowe, skórzane (w przypadku najnowszej wersji Wave Plus).

Leatherman Super Tool 300 – to zmodernizowana wersja powszechnie znanego modelu SuperTool. Jeden z jeden z największych i najmocniejszych multiooli wielofunkcyjnych Leatherman, w którym wszystkie dostępne narzędzia są blokowane. Wykonany ze stali nierdzewnej zestaw po złożeniu ma długość 115 mm i waży 272,15 g. Jest to multitool dwudziestofunkcyjny.

Użytkownik może w nim korzystać z:

• Kombinerek: płaskich i standardowych;
• Wymiennych przecinaków do drutu: standardowego i do drutu twardego;
• Przecinaka do drutu wielożyłowego;
• Obciskacza do instalacji elektrycznych;
• Przyrządu do zdejmowania izolacji;
• Dwóch ostrzy ze stali nierdzewnej 420HC: gładkiego i ząbkowanego;
• Piły do drewna;
• Szpikulca/szydła;
• Miarki (9 cali/22 cm);
• Otwieraczy: do puszek i do kapsli;
• Pilnika do metalu i drewna;
• Śrubokrętu phillips (krzyżak);
• Dużego śrubokrętu płaskiego;
• Średniego śrubokrętu płaskiego;
• Małego śrubokrętu płaskiego;
• Wysuwanego kółka do kluczy.

Multitool wielofunkcyjny Surge jest klasyfikowany do grupy największych modeli Leatherman (oznaczonej przez producenta jako Heavy Duty), który po złożeniu ma długość 115 mm i waży 335 g. Podobnie jak w zestawie Leatherman Wave, w Surge również istnieje możliwość otwarcia czterech narzędzi bez konieczności rozkładania całości oraz zastosowano gniazdo na wymienne brzeszczoty piły i pilniki (wg. systemu T-SHANK).

W zestawie zintegrowano: kombinerki wydłużone płaskie i uniwersalne, wymienne przecinaki do drutu (standardowy i do drutu twardego), znajdujące się za osią kombinerek przecinak do drutu wielożyłowego i zaciskacz do instalacji elektrycznej, przyrząd do zdejmowania izolacji, otwierane jedną ręką ostrze nożowe gładkie ze stali nierdzewnej 420HC i ząbkowane ze stali nierdzewnej 420HC, sprężynujące nożyczki, wymienną piłę do drewna, szydło/rozwiertak z oczkiem, miarkę (8 cali/19 cm), otwieracz do puszek, otwieracz do kapsli, wymienne pilniki do metalu i drewna oraz wymienny pilnik diamentowy, gniazdo na wymienne brzeszczoty, duże gniazdo na wymienne bity (plus jeden dwustronny bit), duży i mały śrubokręt płaski oraz wysuwane kółko do kluczy.

Multitool wielofunkcyjny Leatherman Charge to to zestaw bazujący na układzie konstrukcyjnym modelu Wave ale jeszcze lepiej dopracowany i wykonany z lepszych materiałów. Szkielet i narzędzia wykonano bowiem z poddanej profesjonalnej obróbce termicznej, wysokiej jakości stali nierdzewnej, natomiast okładziny rękojeści ze stopu tytanowego. Dzięki lekko chropowatej fakturze okładziny zapewniają wygodę i pewność operowania toolem.

Wszystkie narzędzia są blokowane (cztery za pomocą blokad liner-look i pozostałe dwiema blokadami zapadkowymi podobnymi do back-lock). Specjaliści uważają ten typ multitoola za alternatywę dla klasycznego noża, ze względu na to, że ostrze (otwierane i zamykane jedną ręką bez konieczności rozkładania całości) jest  wykonane z wysoce odpornej na stępienie stali nierdzewnej CPM S30V.

Jedna z najnowszych wersji tego toola - Charge TTi Plus waży 252 g i ma po złożeniu długość 100 mm. W sumie w tym zestawie zintegrowano dziewiętnaście narzędzi: kombinerki płaskie i standardowe, wymienne przecinaki do drutu i do drutu twardego, przyrząd do zdejmowania izolacji, otwierane jedną ręką ostrza nożowe gładkie ze stali nierdzewnej S30V i ząbkowane ze stali nierdzewnej 420HC, piłę do drewna, sprężynujące nożyczki, hak tnący, miarkę (8 cali/19 cm), otwieracz do puszek, otwieracz do kapsli, pilnik do metalu i drewna, pilnik diamentowy, duże i małe gniazdo na wymienne bity, średni śrubokręt płaski oraz wysuwane kółko do kluczy.

Multitoolem dedykowanym użytkownikom broni systemu M4 jest MUT. Jest to pierwszy zestaw firmy Leatherman specjalnie przygotowany pod potrzeby wojska, służb mundurowych i strzelców cywilnych. Połączono w nim bowiem zarówno funkcjonalności taktyczne, jak i praktyczne, przydatne w działaniach dla żołnierzy i funkcjonariuszy. MUT jest np. przydatny do obsługi broni z rodziny M4.

Wewnątrz zastosowano więc narzędzie do wybijania trzpieni utrzymujących konstrukcję broni, które po wykręceniu zwalnia miejsce na wycior i szczotki (dzięki czemu łatwiej jest nimi operować) używane w karabinkach rodziny M4. Podobny otwór znajduje się również pośrodku rękojeści złożonego multitoola (podobnie jak gniazdo wymiennych końcówek).

Wszystkie narzędzia są blokowane, a ich ważna cechą jest możliwość łatwej wymiany w miarę ich zużywania. Do tych narzędzi zalicza się:

• Kombinerki płaskie i standardowe;
• Wymienne przecinaki do drutu: standardowego i twardego (wykonane ze stali 154 CM);
• Przecinak do drutu wielożyłowego;
• Obciskacz do instalacji elektrycznych;
• Ostrze nożowe o długości 7,62 cm częściowo ząbkowane ze stali nierdzewnej 420HC;
• Piła do drewna;
• Wymienny hak tnący;
• Młotek;
• Narzędzie do usuwania zacięć zamka w karabinku M16/AR15;
• Wymienny przyrząd do czyszczenia broni z nagaru wykonany z brązu;
• Adapter do wyciorów/szczotek do broni;
• Wymienny wybijacz trzpieni;
• Otwieracz do kapsli/karabińczyk;
• Gniazdo na bity (wkrętaki) z dołączonymi bitami: śrubokręty phillips #1-2 i 3/16, phillips #2 i 1/4, Torx #15 i Hex 7/64.

Całość waży 317,5 g, ma po złożeniu długość 127 mm i może być oferowane z czernionym ostrzem i piłą. Całość posiada pokrowiec przystosowany do wpinania w system MOLLE oraz klucz płaski (1/2''/ 3/8'') do montażu i regulacji lunety celowniczej.

Rozwinięciem MUT jest „saperski” multitool Leatherman MUT EOD, ważący 317,5 g o długości 127 mm. Zawiera on w sobie tak przydatne dla żołnierza rozwiązania jak: kombinerki z obciskaczem spłonek saperskich, mocne ostrze i przecinak do lontów (wymienny, wykonany ze stali 154 CM), wymienny przyrząd do czyszczenia broni z nagaru wykonany z brązu, narzędzie do usuwania zacięć zamka w karabinku M16/AR15 oraz wymienny przebijak do plastycznych materiałów wybuchowych (np. C4). Dodatkowo dzięki specjalnemu adapterowi przystosowano go do pracy z większością standardowych wyciorów/szczotek używanych do obsługi broni z rodziny M16/AR-15 zyskując sporą i wygodną rękojeść. Co ważne MUT EOD oferowany jest z pokrowcem w kolorze czarnym przystosowanym do wpinania w system Molle oraz kluczem płaskim (1/2''/ 3/8'') do montażu i regulacji lunety celowniczej.

Pełny zestaw narzędzi tego multitoola zawiera dodatkowo: kombinerki standardowe, przecinak do drutu wielożyłowego, obciskacz do instalacji elektrycznych, ostrze nożowe częściowo ząbkowane ze stali nierdzewnej 420HC, piłę do drewna, hak tnący (wymienny), młotek, otwieracz do kapsli/karabińczyk oraz gniazdo na bity (z dołączonymi bitami). Wszystkie te narzędzia są blokowane.

„Saperskim” multitoolem jest również SuperTool 300 EOD wykończony czarną oksydacją (zapobiegający odbłyskom światła) - uznawany za niezbędne wyposażenie każdego sapera (stąd w nazwie końcówka „EOD”). W jednym urządzeniu zintegrowano aż dziewiętnaście narzędzi, które wszystkie są blokowane. Są wśród nich takie elementy, jak: profesjonalny obciskacz spłonek, szpikulec do plastycznych materiałów wybuchowych (C4), wymienne ostrza przecinaka do lontów saperskich (wykonane z hartowanej stali nierdzewnej 154CM) oraz piła do metalu montowana w uniwersalnym gnieździe. Całość jest umieszczona w kaburze z cordury do noszenia na pasie i przy oporządzeniu (dzięki mocowaniu w systemie Molle).

Specjalnie przygotowane dla służb medycznych i ratowniczych (w tym wojskowych) są zestawy Leatherman Raptor. W odróżnieniu od większości innych tego rodzaju rozwiązań, w tym przypadku, po bazowym rozłożeniu otrzymujemy coś bardzo podobnego do nożyczek z uchwytami pokrytymi materiałem zytel (w siedmiu dostępnych kolorach – np. Raptor Red lub Raptor Black). Ale to właśnie dzięki takiej konstrukcji ratownik może z wykorzystaniem tego mooltitoola bardzo szybkie rozciąć ubrania osoby poszkodowanej, uzyskując w ten sposób dostęp do zranionych części ciała.

Jest to możliwe dzięki ustawieniu ostrzy ze stali nierdzewnej 420HC pod odpowiednim kątem do rękojeści i ich odpowiednim wyprofilowaniu na końcach (ze specjalnym ogranicznikiem na dolnym ostrzu), co jest wygodniejsze dla ratownika wykorzystującego całą powierzchnię tych ostrzy, pozwala uniknąć przypadkowego urazu lub sprawienia bólu ratowanemu podczas przecinania oraz zwiększa siłę nacisku (dzięki czemu można ciąć również grube liny, pasy skórzane, buty, itp.).

Do pozostałych akcesoriów umieszczonych w Raptorze należą przede wszystkim bardzo rzadko spotykany w tego rodzaju toolach przecinak do obrączek i pierścionków (pozwalający uratować palce przed martwicą spowodowaną opuchnięciem i blokowaniem przepływu krwi w zranionej ręce, na której znajduje się biżuteria) oraz linijka o długości 5 cm umieszczona na dolnym ostrzu (również z podziałką w calach).

W pozycji złożonej tego multitoola dostępny jest dodatkowo wybijak do szyb z węglika spiekanego (umieszczony w zewnętrznej części większego uchwytu na palce) oraz składany nóż do przecinania pasów, otwierany jedną ręką z wykorzystaniem otworu na kciuk (który zgodnie ze standardem Leathermana jest również kluczem do odkręcania zaworów butli z tlenem).

Całość waży tylko 164 g i może być umieszczona w polimerowej kaburze. Kabura ta pozwala na bezpieczne przechowywanie multitoola zarówno w pozycji złożonej, jak i rozłożonej – dzięki czemu w czasie akcji ratowniczej przyrząd może być cały czas gotowy do wykorzystania wisząc np. na kamizelce taktycznej lub pasie. Na dłuższym ramieniu Raptora znajduje się dodatkowo sprężysty klips do przyczepiania go do kieszeni i blokowania toola w kaburze (zarówno kabura jak i klips są w standardzie Molle/Pals).

Multitoole firmy Leatherman cechują się 25-letnią gwarancją producenta, który zapewnia również serwis na ten okres. Ich duża różnorodność powoduje, że mogą być precyzyjnie dobierane zarówno dla potrzeb specjalistycznych służb mundurowych (w tym przede wszystkim dla różnego rodzaju specjalistów wojskowych) i ratowniczych, jak również dla osób cywilnych (jako zabezpieczenie, pomoc przy pracy czy użyteczne narzędzie w czasie surwiwalu).

Tego typu urządzenia są przydatne przy wykonywaniu codziennych czynności – choćby montażu, demontażu, naprawach, przygotowaniu posiłków w warunkach polowych, a także w działaniach ratowniczych. Multitoole mogą być pomocne również w sytuacjach, gdy żołnierze/funkcjonariusze uczestniczą w operacjach reagowania kryzysowego, po powodziach itd. Mogą być używane do wielu różnorodnych zadań. Dlatego rozwiązania te mogą być brane pod uwagę jako obowiązkowy element wyposażenia osobistego żołnierzy i to nie tylko Wojsk Specjalnych i saperów, ale również jednostek liniowych czy Wojsk Obrony Terytorialnej.

 Artykuł przygotowany na podstawie materiałów Militaria.pl Sp. z o.o.